Maandans

Vijf dagen lang maak ik op deze plek een balans op van mijn professionele leven, noem het voor mijn part memoires, maar van mijn privéleven blijft u af. Vandaag deel 5, slot: 2024-???. Vanaf morgen publiceer ik 29 dagen lang geschreven bijdragen van mijn hand door de eeuwen heen.

***

En… dat was het dan?

Neen, zeer zeker niet. Op 27 januari ben ik dan wel 65 geworden en vanaf eind volgende maand ontvang ik een aardig pensioen, maar ik blijf actief, al klinkt you ain’t seen nothin’ yet in deze context misschien lichtjes overdreven. Ik blijf interviews doen en reportages maken zolang een opdrachtgever mijn stukken wil gebruiken. Zo eenvoudig is het. Zo realistisch ook. Ik begin in maart opnieuw meningen te spuien via deze blog — u bent gewaarschuwd. En ik ben momenteel bezig aan drie boeken: twee als ‘spookschrijver’, één waarop mijn naam zal prijken. Daarnaast heb ik ook nog altijd dat gastcollege Cultuurjournalistiek aan de campus Brussel van de KU Leuven.

Om de oude discohit van McFadden & Whitehead te parafraseren: ain’t no stopping me now.

Toch ga ik meer tijd maken voor lezen, luisteren, kijken, tentoonstellingen bezoeken, reizen en culinaire uitstappen, zonder dat daar direct een professionele verbintenis aan vasthangt. Eindelijk alle klassiekers uit de literatuur verslinden, bijvoorbeeld, of althans een paar handvollen ‘verplichte’ boeken dan toch.

Tolstoj, Dostojewski, Homerus, etcetera.

Even een bestelling plaatsen.

Journalistiek vroeger en nu

Wie mij een beetje kent, weet dat ik aanleg heb voor nostalgie en tegelijkertijd niet de hele tijd ‘Vroeger was het beter’ zit te roepen.

Vroeger was het anders.

Vroeger was het op sommige vlakken beter.

Vroeger was het op heel wat andere vlakken minder goed.

Laten we eens ophouden met generaties tegenover elkaar te zetten. Wij tegen zij, zoals op het scorebord van Beerschot. Om de uitdagingen van de toekomst aan te kunnen, zullen we schouder aan schouder moeten strijden voor een beter klimaat, meer solidariteit, minder egocentrisme, meer menselijkheid.

In mijn vakgebied, journalistiek, wordt er altijd beweerd dat er vijftig jaar geleden meer ernst zat in de media, althans: dat zeggen zij die toen actief waren en die nu vanuit hun schommelstoel betweterig de wereld overschouwen. Letterlijk klopt dat van die ernst allicht wel: voor humor konden wij, oudere jongeren, toen uitsluitend terecht bij Humo. Er was nog geen clickbait, feiten werden nog gedouble– en triple checked, er liep veel volk rond op redacties en die moesten geen twee stukken per dag afleveren, met nog eens een kortere versie voor online, alstublieft. Daartegenover stond de politisering (om hogerop te klimmen had je bij de openbare omroep een partijkaart nodig en bij de sowieso al ideologisch gekleurde kranten kon je maar beter respectievelijk katholiek, liberaal of socialistisch zijn wilde je carrière maken bij pakweg De Standaard, Het Laatste Nieuws of Volksgazet).

Dat de verzuiling binnen de media een halt werd toegeroepen, kunnen we alleen maar toejuichen. Dat alles nu wordt vertaald in kwantitatieve normen (kijk- en luistercijfers, dagverkoop, clicks) is dan weer een flinke achteruitgang. De eerste zijn is belangrijker geworden dan de beste zijn. Snelheid komt voor juistheid. Liever achteraf een correctie plaatsen dan als tweede uitpakken met Groot Nieuws. Zo fout.

***

Journalisten en politici zitten helemaal in de greep van het populisme. De lezer/luisteraar/kijker/kiezer heeft altijd gelijk, praten ze hun publiek naar de mond. Daarbij vergetend dat dit publiek ook zijn weg zoekt of dat er altijd wel een publiek zal zijn voor kwaliteitsinformatie of correct beleid. En vooral: dat politici zich moeten laten leiden door hun ideologische principes, niet door de recentste opiniepeiling. Zoals journalisten in de eerste plaats zo onafhankelijk en onpartijdig mogelijk moeten berichten, en in de tweede plaats hun publiek gidsen, niet: zich laten gidsen door dat publiek.

Ik vergelijk het weleens met de job van een loodgieter: je vraagt zo iemand om een lek te herstellen en die persoon zal dat, tegen betaling, doen vanuit zijn ervaring en kunde. Hij (m/v/x) zal jou niet om raad vragen, want hij weet precies hoe het moet. Politici en journalisten zouden wat meer loodgieter moeten zijn: weten dat zíj de expert zijn en niet de verantwoordelijkheid doorschuiven naar een ondefinieerbare massa, die nu eens warm en dan weer koud blaast.

Elk artikel waarin een wetenschappelijk onomstotelijk bewijs wordt geleverd, zou geen aanleiding mogen geven tot een wederwoord van lieden die de wetenschap verachten en liever gedijen binnen hun wereldje vol complottheorieën en andere verzinsels. Gun hen hun vrije meningsuiting op hun eigen onbetrouwbare platformen en hou hen buiten radio- en tv-studio’s en krantenpagina’s. Er zijn echt wel voldoende échte experten vinden, mits een beetje moeite doen en het eigen adresboekje uit te breiden, laat die patjepeeërs maar wat rondbazuinen in hun eigen universum.

Achteruitkijkspiegel

Terugkijkend op mijn parcours tel ik mijn zegeningen. Ik ben dan weliswaar niet ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ of ‘de nieuwe Maurice De Wilde’ geworden, maar ik heb wel de grootste sportredactie van het land geleid en heb heel wat journalistiek onderzoekswerk verricht. Ik heb redacties mogen aansturen, heb heel wat vooraanstaande figuren mogen interviewen, ben op mooie plaatsen geweest, werd daar — soms tot mijn niet geringe verbazing — nog voor betaald ook.

Een middelbare schoolvriendin wees me erop dat ik nog wat elementen vergeten was, toen ik het in deel 1 had over mijn cabaretverleden. De meeste van die optredens brachten geld in het laatje voor het goede doel, dat was mooi (van ons) en mooi meegenomen (van dat goede doel). En plots herinner ik me een optreden in wat toen nog een rusthuis heette en tegenwoordig woon- en zorgcentrum. Ik had de ludieke idee om Ta ta ta, de carnavalshit van André van Duin van dat jaar, op te voeren. Dat zouden de oudjes wel leuk vinden, dacht ik. Geen reactie. Ons publiek keek zoals een koe naar een voorbijrijdende trein kijkt. Meuh. Ta ta ta.

Er komen nog dingen terug. Zoals filmclub Movies, die ik in 1982 samen met een vriend had opgestart. We kregen een gratis zaaltje ter beschikking boven de 1.000 Appeltjes, een progressief lokaal in een gebouw waar ook de Kommunistische Partij haar bureaus had. De Morgen interviewde ons, goed voor een halve pagina in het progressieve dagblad van weleer. We programmeerden de ene na de andere zwart/wit-klassieker, maar het zaaltje bleef verdacht leeg. Deze jongen met twee linkerhanden moest in het projectielokaaltje ook nog eens een lijf-aan-lijfgevecht aangaan met een weerbarstige 16 mm-projector. U raadt het al: Movies heeft het niet lang uitgehouden.

Ik werkte ook mee aan het jaarlijkse filmfestival van Antwerpen, georganiseerd in het Filmhuis aan de Lange Brilstraat. Eén grote zaal, één piepklein, veel films die nooit de grote massa zouden bereiken. Zeventig films op zestien dagen tijd, ik kan u verzekeren dat je op de duur niet meer weet welke scène in welke film thuishoorde.

Eind jaren 90, in de periode dat mijn vrouw (toen vriendin) en ik culinaire recensies pleegden, mochten we ook een tijdje restaurants keuren voor de bekende Gault & Millau-gids. Wellicht waren onze recensies net iets te frivool voor het stijfdeftige kader en werd er al snel afscheid genomen. Geen nood echter: we zijn blijven eten. En genieten.

Deze ooit zo verlegen snaak — als een leraar mij aansprak in de klas kreeg ik geheid een knalrode kop — ging een jaar of zeven geleden zelfs lezingen geven. En al zeg ik het zelf: dat gaat me steeds beter af. Als ik de materie goed voorbereid heb, is er van plankenkoorts of schuchterheid in publiek helemaal geen sprake meer. Dat heb ik natuurlijk ook overgehouden aan mijn jaren als hoofdredacteur. Dan is bescheidenheid en schuchterheid allesbehalve een troef.

Nog één detail uit al die jaren: najaar 2020 draaide ik een maand mee op de redactie van De zevende dag, ter vervanging van een nieuwe collega die op komst was. In diezelfde periode kreeg ik van uitgeverij Houtekiet de vraag of het mij zou interesseren om een boek over de zaak Propere Handen in het Belgische voetbal te schrijven, met name dan de memoires van de dan nog opgesloten voetbalmakelaar Dejan Veljkovic, die zich als spijtoptant had opgeworpen. Natuurlijk interesseerde me dat, maar ik had wel mijn journalistieke voorwaarden. Dus belde ik met Veljkovic’ advocaat, Kris Luyckx, en legde ik uit dat ik graag wilde meewerken op voorwaarde dat ik niet alleen zou luisteren naar het relaas van zijn cliënt, maar dat ik ook volop kritische vragen zou mogen stellen over diens rol bij een en ander. En ik wilde ook, als auteur, het laatste woord over de definitieve tekst.

Nooit meer iets van gehoord.

Het boek is er wel gekomen. Veljkovic kreeg zelfs een soort forum in Pano.

Die verwevenheid met wat — laten we wel wezen — toch een witteboordcrimineel is, wilde ik zelf per se vermijden.

***

Ik ben nooit echt helemaal tevreden, over mezelf, over mezelf in relatie tot anderen, over anderen, zo zit ik nu eenmaal in mekaar. Ik had sneller kunnen instromen, was er niet die verdomde burgerdienst van twintig maanden geweest. Ik had misschien wat geduldiger moeten zijn, dan had ik al halfweg de jaren 80 een vaste job binnen de openbare omroep versierd. Ik had beter geen boekingskantoor voor onverkoopbare artiesten opgericht of, godbetert, een muziekfestival georganiseerd, en toch waren ook dat — in vele opzichten — onvergetelijke momenten. Ik had niet zo snel de job van hoofdredacteur mogen aanvaarden bij de VRT. Ik had natuurlijk nooit woordvoerder mogen worden van mijn favoriete voetbalclub. Ik had graag de jaren zestig intensiever beleefd, nu ik toch over gemiste kansen bezig ben. Ik had dit niet, ik had dat wel. Maar zelfs die vreemde keuzes en mislukte avonturen hebben iets toegevoegd aan mijn leven zoals dat was en zoals dat daarna is geworden.

Je kan de klok trouwens toch niet terugdraaien, dus moet je vanaf elke splitsing in de weg keuzes maken. Rechts, links, rechtdoor, op je stappen terugkeren? Spijt heeft zelden zin, tenzij wanneer je mensen bewust of onbewust hebt gekwetst. Spijt over sommige keuzes, ja, toch wel, maar daarbij blijven stilstaan is volstrekt zinledig, tenzij om te leren uit de fouten uit de geschiedenis, wat ik enigszins heb gepoogd te doen.

Het was geen perfecte rit, maar wel een boeiende, interessante, vermoeiende, uitdagende, verrassende. Het leven heeft me minder gebracht dan ik had kunnen dromen en veel meer dan ik verwachtte. Ik heb nooit het winnende doelpunt op de wereldbeker voetbal gescoord, om maar iets te zeggen. Ik heb daarentegen wel privé en professioneel ruim voldoende mooie momenten meegemaakt. Daar kan ik alleen maar dankbaar en blij om zijn. (De VAR zou dat doelpunt trouwens toch hebben afgekeurd voor vermeend buitenspel.)

Om de geweldige Ramses Shaffy te citeren: ‘We zullen doorgaan / Met de weifelende zekerheid / Om door te gaan / In een sprakeloze tijd’.

Vanaf morgen: 29 ‘antieke’ bijdragen uit mijn journalistieke carrière.

Vijf dagen lang maak ik op deze plek een balans op van mijn professionele leven, noem het voor mijn part memoires, maar van mijn privéleven blijft u af. Vandaag deel 4: 2012-2023. En daarna publiceer ik de hele maand februari, 29 dagen lang, geschreven bijdragen van mijn hand door de eeuwen heen.

***

Was hoofdredacteur sport worden voor iemand die op z’n achtste ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ wilde worden al behoorlijk onwezenlijk, dan was woordvoerder worden van de club die ik sinds m’n zevende had gevolgd dat nog veel meer. Na jaren een paars-witte sjaal te hebben gedragen (en de club wel de rug te hebben toegekeerd in de moeilijke jaren 90 en de fusiejaren 00), mocht ik opeens gaan communiceren namens ‘mijn’ Beerschot. In het Olympisch Stadion op het Kiel. Vreemde gewaarwording was dat.

Dat het niet is gelopen zoals ik had gehoopt en verwacht, weet de trouwe lezer van deze blog. Voor wie het nog niet heeft gelezen: u leest mijn Beerschot-memoires via deze links. Hoe ongeloofwaardig het bij momenten ook kan klinken, ik verzeker u dat het allemaal echt gebeurd is.

Mijn Beerschot-memoires (deel 1)

Mijn Beerschot-memoires (deel 2)

Werkzoekende 50+’er

Na mijn minder dan een jaar durende Beerschot-avontuur was ik voor de derde keer in mijn leven werkloos. Gelukkig hoefde stempelen niet meer, maar voor de rest bleven de vervelende details van dat statuut wel overeind: minder inkomen, stigmatisering, uitzichtloosheid. Zeker op mijn 53ste moest ik vaststellen dat ik nog minder dan voorheen antwoorden ontving op sollicitatiebrieven, die intussen via e-mail werden verstuurd, dat spaarde tenminste al een postzegel uit.

Geen uitnodigingen voor sollicitatiegesprekken, amper twintig procent van de sollicitaties werd daadwerkelijk beantwoord (zij het dan met een enkele paragraaf die meestal begon met: ‘Na het bekijken van uw profiel moeten we u helaas laten weten dat…’). De bedrijfswereld was blijkbaar nog arroganter dan in de periodes 1982-1984 en november 1993-januari 1994. En nu kwam daar ook mijn leeftijd als extra euvel bij.

Bovendien was mijn procedure tegen mijn vorige werkgever nog niet afgerond, waardoor ik a) alleen onder voorbehoud stempelgeld ontving, en b) nog een flinke som geld te goed had van Beerschot AC (zijnde Patrick Vanoppen). Dat beterde er niet op toen de club in mei 2013 failliet werd verklaard.

Ik begon via een interimstatuut wat dingen te schrijven voor Sporta Magazine en de weekendbijlage van Het Laatste Nieuws. In 2014 kreeg ik de kans om op geregelde basis stukken te plegen voor Het Laatste Nieuws, maar ik paste niet echt in het format van de krant, vermoed ik. Versta: het was niet sensationeel genoeg, wat ik deed. De druppel — voor de redactie — was een stuk over een asteroïde die — volgens diezelfde redactie — op een haar na de aarde gemist had en mijn daaropvolgende bijdrage waarin een deskundige dit allemaal terugbracht tot zijn ware proporties: er was niets gebeurd, er is nooit een risico geweest voor de mensheid, storm in een glas water. Ik schreef dat ook in die toonaard neer — waarom de lezer ongerust maken over iets waar hij/zij/hen niet ongerust over hoorde te zijn?

Het artikel werd niet gepubliceerd.

De samenwerking werd stopgezet.

Ik bleef wel op regelmatige basis voor de weekendbijlagen schrijven.

Waar ik zeer actief werd — gratis en voor niets uiteraard —, was op Twitter, Facebook en mijn eigen blog, die ik Maandans had gedoopt, om toch maar weer bij Van Morrison uit te komen. In 2013 en 2014 stond daar haast dagelijks een mening op.

Hé hé, wat ’n feest, lang genoeg beleefd geweest!

Auteur

Najaar 2014 nodigde Stefaan Werbrouck, die net uitgever was geworden bij Houtekiet, mij uit voor een gesprek. Ik wilde een boek schrijven over de financiële wantoestanden in het internationale voetbal, maar toen hij vernam welke moeilijkheden ik had ondervonden bij het zoeken naar werk, zei hij: waarom schrijf je daar niet over? En dus liep ik het kantoor op de Antwerpse Linkeroever buiten met twéé opdrachten: een boek over de problematiek van werkzoekende vijftigplussers (Als het werk stopt)en een boek over financiële wantoestanden in het voetbal (£X€£$$ United), die respectievelijk voor- en najaar 2015 verschenen.

Toen kwam Geert De Vriese, die u in de vorige stukken al bent tegengekomen, met het voorstel om samen een boek te schrijven over de periode 1976-1980 van de Rode Duivels, from zeroes to heroes, van bijna alles verliezen tot de finale van het EK. Er volgden nog vier andere boeken samen met Geert. En ik schreef ook twee boeken samen met Paul Beloy, over racisme in het voetbal en over racisme en discriminatie in de samenleving. Ik werd gevraagd als ghostwriter en redacteur. Lang verhaal kort: ik zit inmiddels aan achttien boeken (één in de jaren 80, drie in de jaren 90, veertien sinds 2015) en ben er momenteel aan drie bezig, waarvan slechts eentje mijn naam op de cover zal dragen.

Helaas, er zat geen De Bourgondiërs tussen. Boeken schrijven is één ding, leuk om te doen en zo, boeken verkopen een ander. Van INferNO (over de brand in de Innovation van 22 mei 1967) werden drie drukken besteld, goed voor finaal vijftienhonderd verkochte exemplaren. In Vlaanderen heet dat al een bestseller. Reken zelf uit wat dat financieel betekent à rato van 10 procent royalty’s per verkocht exemplaar (in het geval van INferNO ook nog eens te delen door twee). Als je hier geen kookboeken of Kiekeboes uitgeeft, besta je nauwelijks.

Het meest hallucinante was die keer dat ik op de Houtekietstand mocht signeren op de Boekenbeurs, toen nog in Antwerpen. Voor mij zag ik een lange wachtrij van vrolijk ogende mensen: ze waren op weg naar de stand waar Jeroen Meus signeerde.

Aan mijn desk bleef niemand die namiddag stilstaan.

Of ja, toch: iemand die de weg vroeg naar een andere stand.

Ik ben beleefd gebleven.

Opnieuw freelancer

Vanaf 2014 had ik dus weer het statuut van freelancer aangenomen. Zelfstandig journalist. Ik hoefde daarvoor geen groot risico te nemen. Vadertje Staat voorziet namelijk dat een werkloze een zelfstandig beroep mag uitoefenen, op voorwaarde dat hij/zij/hen dit minimum zes maanden en maximum vijftien jaar volhoudt. Doe je het langer dan vijftien jaar, dan wordt je statuut definitief bevestigd en valt het vangnet weg.

Ik wist: als het mislukt, kan ik altijd opnieuw gaan stempelen. Toch iets. Maar het is niet nodig geweest.

Ik kreeg een maandelijkse column bij Sporta Magazine, schreef bijdragen voor de weekendbijlagen van Het Laatste Nieuws — waar ik ook geregeld mocht inspringen als eindredacteur —, publiceerde her en der stukken, onder meer voor Eos, samen met, jawel, Geert De Vriese, was zelfs heel even sportanker bij ATV en tijdelijk adjunct-hoofdredacteur bij Dag Allemaal. En TV Oost vroeg mij om de interviews met politieke kopstukken te doen in de aanloop naar de verkiezingen en op verkiezingsdag zelf. Werk genoeg en deze vijftiger bewees dat die leeftijd geen belemmering vormt om hard en correct te werken.

Ik was opnieuw ‘vertrokken’. Het vrijheidsgevoel uit de jaren 90 was helemaal terug, de inkomsten ook. Overigens is dat vrijheidsgevoel natuurlijk grotendeels nep, want je hangt als freelancer af van opdrachtgevers, sterk vergelijkbaar met een baas. Maar een gevoel blijft een gevoel.

Halfweg 2015 vroeg Yves Ponnette, eindredacteur van Reyers Laat maar ook Beerschot-supporter, mij om eens te komen praten in een Antwerps etablissement. Bleek dat hij samen met Lieven Van Gils, met wie ik nog prettig had samengewerkt in mijn jaren als eind- en hoofdredacteur op de VRT-sportredactie, op zoek was naar iemand met mijn profiel. Zeg maar: een al wat oudere journalist, thuis in sport en politiek, niet op zijn mond gevallen, zeer aanwezig op een redactie.

Zo werd ik medewerker van de talkshow Van Gils & gasten. Niet mijn natuurlijke habitat — ik kijk zelf nauwelijks naar talkshows en vind het niveau in het algemeen nogal flauw en populistisch —, maar ik kon er wel mijn ding doen (politieke interviews regelen, gesprekken over de Bende van Nijvel of seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sportwereld voorbereiden), met af en toe een zijsprongetje (Gérard Lenorman, om maar iemand te noemen). Bovendien was het een fijne werkomgeving.

Natuurlijk was er vier dagen per week de stress om een programma in elkaar te ‘boksen’, maar verhalen over systematische verbale agressie (zoals bij die andere talkshow, De wereld draait door, met Matthijs van Nieuwkerk) vielen bij Lieven & co niet te rapen. Al was het personeelsverloop wel groot: dat had vooral te maken met de stresserende job. Geen moment verpozing.

Elk jaar dacht ik: ik haak af, ’t valt net buiten mijn comfortzone.

Elk jaar bleef ik, zelfs helemaal tot op het einde, in mei 2019.

Een jaar later werd ik gevraagd voor de opvolger van Van Gils & gasten, Vandaag, maar dat lag mij veel minder. Er was geen klik, dat praatprogramma was nog veel ‘losser’ dan het vorige. En dan was er ook nog eens de coronacrisis die alles overheerste. Een misstap, alleen goed om de bankrekening te spijzen.

De Bankzitter & De Morgen

In april 2018 was ik op weg naar huis na de begrafenisplechtigheid van een geliefde oom. Op mijn antwoordapparaat stond een boodschap van Inge Ghijs, adjunct-hoofdredacteur van De Standaard. Toen ik haar terugbelde, vroeg ze of ik geïnteresseerd was om een wekelijkse analyse op maandag te schrijven over het afgelopen sportweekend.

En of ik geïnteresseerd was!

Een proefartikel vonden ze meteen oké bij de krant. In de zomer van dat jaar verscheen mijn eerste bijdrage. De titel van de rubriek had ik zelf bedacht: De bankzitter. In mijn geval: hij die thuis op de bank zit, naar sport kijkt en er stukjes over schrijft.

Dat heb ik drie en een half jaar mogen doen, 142 Bankzitters. Tot de hoofdredactie besliste om een vaste voetbaljournalist in dienst te nemen door hem over te hevelen van zusterkrant Het Nieuwsblad en een van de eindredacteuren ook sportstukken te laten schrijven. Einde verhaal voor F. Van Laeken, zo gaat dat nu eenmaal.

Ambetant — een niet onaanzienlijke inkomstenbron viel weg —, maar niet onoverkomelijk, want nauwelijks drie weken later mocht ik al mijn eerste stuk schrijven voor Zeno, de weekendbijlage van De Morgen. Een portret van Wout van Aert. Ja, voor De Morgen, de krant waar ik een kwarteeuw eerder verscheidene keren vruchteloos had aangeklopt! Sindsdien verschijnen er geregeld sportinterviews en -portretten van mijn hand in die krant. Waardoor de man die ooit ‘de nieuwe Maurice De Wilde’ wilde worden, alsnog werd teruggeworpen in de nog oudere ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’-droom.

Als ik even mag klagen: ik zou veel liever af en toe een intelligente mens uit de filosofie of zo willen interviewen. Maar hé, waarom zeuren, als je op twee jaar tijd Nina Derwael, Wout van Aert, Emma Meesseman, Remco Evenepoel, Lotte Kopecky, Toby Alderweireld, Loena Hendrickx, Matthias Casse, Ine Beyen, Marc Degryse & Jan Mulder, Tessa Wullaert, Joël Smets & Stefan Everts, Kim Gevaert, José De Cauwer en Michel Wuyts hebt mogen interviewen, de fine fleur van de sport bij ons.

En ik mocht zelfs een poos een wekelijkse gesproken column maken voor sportzender Sport 10. Drie minuten hoera of awoert, van verwondering tot ergernis. U had me moeten zien zitten op de rand van het bad, mijn tekstje insprekend op de dictafoon van mijn iPhone. Vintage!

MoMeNT & Cultuurjournalistiek

In februari 2018 ontving ik een lange e-mail van een zekere Barbara Wyckmans, die mij het culturele evenement waarvan zij de intendant was, voorstelde: MoMeNT, in Tongeren. Met als centrale thema: Tijd. Barbara vroeg me haar even terug te bellen. Bleek dat ze op zoek was naar een Tijdgeest: iemand die gedurende tien dagen zou komen filosoferen over tijd. Ik dacht aanvankelijk dat ze mijn bijna-naamgenoot Frank Van Laecke zocht, grote naam in de musicalwereld, een vergissing is snel gebeurd. Maar neen, hoor, ze had het wel degelijk over deze Frank Van Laeken.

Omdat ik een journalist ben, een interviewer, geen filosoof, stelde ik voor om elke middag drie gasten uit te nodigen. Dat kon. In augustus van datzelfde jaar mocht ik in een leegstaand winkelpand in de Maastrichterstraat prominente figuren als Jeroen Olyslaegers, Yves Petry, Christophe Vandegoor, Johan Braeckman, Stijn Coninx, Francesca Vanthielen, Guy Cassiers, Robert Cailliau (samen met Tim Berners-Lee de ‘uitvinder’ van het internet en geboren in Tongeren), Meryame Kitir en Patrick Dewael ontvangen. Hectisch, dertig gesprekken voorbereiden, zeker omdat ik heel grondig door de persknipsels over mijn gasten ging en ik erop stond boeken van auteurs van a tot z te lezen.

In 2019 mocht ik terugkeren, voor zevenentwintig gesprekken in negen dagen, met onder anderen Willy Claes, Imke Courtois, de betreurde Stijn De Paepe, Steven Degryse (Lectrr), Stijn Meuris, Sigrid Spruyt, Astrid Stockman, Wouter Torfs, Lieven Van Gils en Erik Vlaeminck (Dikke Freddy). Het jaar nadien gooide corona roet in het Tongerse eten. In 2021 waren er nog zes middagen voorzien. Onder de gasten: Peter Adriaenssens, Bert Anciaux, Stefan Everts, Jan Peumans, Bieke Purnelle, Jean Paul Van Bendegem en Koen Vanmechelen. In 2022 werd het aantal dagen gereduceerd tot drie, met in de praatstoel Ignaas Devisch, Herwig Ilegems, Armand Schreurs, Hilde Van Mieghem en Maud Vanhauwaert, met als toetje een avondvullend gesprek met ‘Bourgondiër’ Bart Van Loo.

Ook vorige zomer zagen ze me graag komen in Tongeren. Het format was veranderd van gesprekken met telkens drie gasten tot vier donderdagavonden met slechts één gast. Het was een eer en een genoegen om Sien Eggers, Marcel Vanthilt, Carmen Willems (directeur van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen) en Wim Distelmans anderhalf uur lang (vriendelijk, want zo ben ik) aan de tand te mogen voelen.

Vorige week kreeg ik de bevestiging dat ze ook deze zomer een beroep zouden willen doen op deze jonggepensioneerde. Iets om naar uit te kijken.

***

O ja, and more thing… Sinds het academiejaar 2019-2020 geef ik het gastcollege Cultuurjournalistiek op de master-na-master Journalistiek aan de KU Leuven, eerst op de campus in Antwerpen, sinds vorig jaar in Brussel. En dat mag ik binnenkort weer gaan doen, wellicht voor het laatst.

Ik beschouw het als mijn taak om ervaring en beroepswijsheid te delen met gedreven studenten die mogelijk op korte termijn in het vak zullen treden. Op het RITCS had ik vastgesteld dat heel wat docenten zelf gefrustreerd waren door tegenkantingen en gebrek aan kansen in hun beroep, dat wilde ik zelf per se vermijden. Ik sta uitermate kritisch tegen de gang van zaken in de journalistiek, maar ik ga ervan uit dat nieuwe generaties met frisse ideeën aangemoedigd moeten worden.

Tot mijn grote vreugde stel ik vast dat de vervrouwelijking van het beroep er zit aan te komen. Steeds meer vrouwelijke would-bejournalisten, daar kan de journalistiek als geheel alleen maar verheugd om zijn. Het is al veel te lang een mannenbastion. Weliswaar hebben de pijp rokende mannen met baarden inmiddels plaats geruimd voor jongere exemplaren, zonder pijp, maar in het algemeen is journalistiek nog té macho, te veel haantjesgedrag. Toen ik nog hoofdredacteur sport op de VRT-televisie was, was ik zonder meer trots op het feit dat we vier vrouwelijke sportjournalisten hadden rondlopen. Dat was op dat moment uniek, alleen twee andere media hadden elk nog één sportjournaliste in huis.

Weg met de hokjes.

Weg met de mannelijke baronieën.

Weg met de onvermijdelijke rolpatronen.

Weg met Frank Van Laeken! (Nu nog niet, maar uiteindelijk toch wel.)

Morgen: ja, inderdaad, wat brengt morgen? En hoe kijk ik terug?

Vijf dagen lang maak ik op deze plek een balans op van mijn professionele leven, noem het voor mijn part memoires, maar van mijn privéleven blijft u af. Vandaag deel 3: 2001-2012, mijn jaren als hoofdredacteur. Aansluitend op deze vijfdelige reeks publiceer ik de hele maand februari, 29 dagen lang, geschreven bijdragen van mijn hand door de eeuwen heen.

***

Vanop een afstand bekeken — laten we zeggen: vanaf mijn bureau tot de plek waar u dit leest —, lijkt het misschien alsof ik een jobhopper en een carrièrejager ben (geweest). Ik veranderde inderdaad geregeld van werkplek: dat had uitsluitend te maken met mijn aanvoelen van de situatie. Voelde ik me ergens niet meer thuis of on(der)gewaardeerd, dan zocht ik een oplossing elders, liever dan mij te wentelen in zelfbeklag of besmuikte kritiek op mijn leidinggevenden en/of collega’s. Er zat geen beredeneerd plan achter het gegeven dat ik in minder dan anderhalf jaar tijd ben doorgegroeid van freelancemedewerker, ‘een losse’ in het jargon, via eindredacteur tot hoofdredacteur. Het was een gelukkige combinatie van toeval en, maak ik mezelf graag wijs, talent.

We bevinden ons nog altijd onder de toren aan de Reyerslaan 52. Op het eind van een hectisch jaar 2000 als eindredacteur op de VRT-sportredactie, toen nog uitsluitend televisie, werd ik uitgenodigd voor een gesprek bij directeur televisie Christina von Wackerbarth. Ze polste wat mijn ambities waren en of ik eventueel geïnteresseerd zou zijn om hoofdredacteur sport te worden. Ze overviel me met die vraag: natuurlijk wist ik dat mijn baas, Herman Pauwels, tegen zijn zin op de stoel van hoofdredacteur was geposteerd en ik wist eveneens dat hij hartproblemen had, waardoor hij geregeld afwezig bleef en ik hem dan mocht vervangen bij directievergaderingen. Daar zal ik wellicht in positieve zin opgevallen zijn. Maar ik had niet verwacht dat ik na zestien maanden als eindredacteur, waarvan slechts twaalf in vaste dienst, al op promotie mocht rekenen. Ik was graag eindredacteur, had een handvol nieuwe medewerkers gekneed tot degelijke journalisten, vond de job inhoudelijk uitdagend genoeg en financieel was het best oké (al verdiende ik minder dan als zelfstandige), dus: waarom veranderen?

Het aftastend opperen van mijn persoonlijke ambities door de directeur televisie maakte vrij snel plaats voor een concrete vraag. Wilde ik de nieuwe chefsport worden? In mijn hoofd, waar mijn vroegere toekomstperspectief ooit ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ was geweest, had ik de beslissing snel gemaakt. Dit was veel meer dan ik in mijn tienerjaren had durven te dromen. Natuurlijk zei ik dus na een kort moment van reflectie volmondig ja, ook al omdat die salariswagen (die begin 1999 nog in de weg was komen te staan bij de onderhandelingen met Hans Vandeweghe) nu wel standaard tot het vergoedingspakket behoorde.

Even leek er nog een kink in de kabel te komen, toen Het Laatste Nieuws een artikel publiceerde waarin werd gespeculeerd dat Herman Pauwels zou worden opgevolgd door een duo: Lena De Meerleer en Frank Raes. Zij zou de dienst managen, hij zou voor de inhoudelijke invulling zorgen. Von Wackerbarth was woest over dat artikel, dat ongetwijfeld was ontstaan uit een lek. Of een wensdroom. Na een een-tweetje met ceo Bert De Graeve hield ze voet bij stuk: ik en niemand anders zou vanaf 1 januari 2001 de nieuwe hoofdredacteur worden.

(Terloops gezegd, maar niet onbelangrijk: ik hapte te snel toe, was te gretig, zag de valkuilen niet. Ik had daar en dan moeten eisen om meteen een goede omkadering te krijgen, die er toen niet was en die pas twee jaar later ietwat vorm zou krijgen. Maar ja, ik wou zo graag…)

VRT

2001 was een grand cru-sportjaar, en niet omdat ik mij voortaan baas van de beste sportredactie van het land mocht noemen. Daarmee bedoel ik: de redactie met de beste medewerkers, wat daarom niet hetzelfde betekent als het beste team. In 2001 braken Kim Clijsters en Justine Henin definitief door op het allerhoogste vrouwentennisniveau. In 2001 breidde de VRT het aantal wieleruitzendingen fors uit. In 2001 speelde Anderlecht de tweede ronde van de Champions League, tegen Real Madrid, Lazio en Leeds. In 2001 kwam Tom Boonen de neus aan het wielervenster steken. In 2001 kwalificeerden de Rode Duivels zich voor het WK in Japan en Zuid-Korea.

Het eerste wat ik wilde doen, was een organisatie op poten zetten. Dat doe ik altijd en overal. Improvisatie is niet de geschikte manier om een redactie te laten draaien, vind ik. Een vedettencultus in stand houden evenmin. Nochtans was dit de realiteit op de tv-sportredactie van de openbare omroep. ‘You scratch my back and I’ll scratch yours’ was daar al decennia het onuitgesproken leitmotiv. Dictatoriale bazen, schermvedetten en commentatoren die hun zin mochten doen (en dat ook volgaarne deden), het ‘voetvolk’ dat gedwee de voorwaarden creëerde waarin de spitsen konden scoren.

Ik had dat euvel eerder al aangekaart in een kritische analyse van de redactionele werking — waarbij Christina von Wackerbarth aanwezig was, misschien was ze daardoor wel gecharmeerd door mijn (toekomstige) aanpak —, het moest maar eens gedaan zijn met journalisten die last minute met hun eisen afkwamen. Een cameraploeg nú, een commentaarcabine nú, een studio nú. Ik introduceerde het principe ‘planmatig werken’. Daar werd weleens om gelachen (of het werd straal genegeerd), maar ik slaagde er tot op zekere hoogte wel in om het productie- en regieteam meer macht en inspraak te geven. ‘De productie is het hart van de redactie’, dat zullen de oudgedienden — en al zeker de schermvedetten — niet graag gehoord hebben.

Ik meende het wel.

Ik meen het nog altijd.

Bovendien zaten de wereldwijd gerespecteerde medewerkers niet voor de camera of achter de microfoon, maar in de regiewagen. De manier waarop Sporza de koers in beeld brengt, blijft uniek. Nochtans valt die aanpak redelijk makkelijk te kopiëren — Rik De Saedeleer wist als wielerregisseur al dat je vooral het verhaal van de koers moest brengen, zijn opvolgers Philippe Lombaerts en Gunther Herregodts, ook twee toppers, perfectioneerden dat verder —, maar blijkbaar verkiezen buitenlandse tv-makers chaos boven overzichtelijkheid.

***

De uitbreiding van het wielerpakket was goed nieuws, het extra budget voor producties ook, alleen… werd er geen rekening gehouden met het extra werk voor het personeel. Ik had meer mensen nodig, FTE’s in het vakjargon, Full Time Equivalents. Die kwamen er niet, op wat meer losse opdrachten na. Bovendien werd er een nieuw financieel en organisatorisch opvolgingssysteem geïntroduceerd op basis van de SAP-software, maar werd er op de sportredactie, bij wijze van spreken, nog met een telraam gewerkt. Dat mag u bijna letterlijk nemen.

Ik had dat hele jaar geen flauw idee waar we budgettair stonden. Dan zijn er twee mogelijkheden: ofwel werk je met de buikriem aangespannen en schroef je je ambities noodgedwongen terug, uit vrees om het budget te overschrijden, ofwel maak je louter inhoudelijke keuzes. Recalcitrant als ik soms (toegegeven: vaak!) ben, koos ik voor het laatste. Met alle gevolgen van dien, want we stuurden telkens uitgebreide equipes naar tennistoernooien (op de US Open stonden we met zeventien medewerkers — commentatoren, reporters, camera- en klankmannen, monteurs, producer —, wat bij mijn baas de vraag ontlokte: ‘Waarom kan de RTBf dat met drie man coveren en sturen wij een heel leger?’. ‘Wel, omdat RTBf voor alle interviews en reportages komt bedelen bij ons om ze te mogen gebruiken en ze zelf nauwelijks iets doen.’), de Tour bleef een grote operatie, voor het eerst werden buitenlandse voetbalwedstrijden ter plekke omkaderd, Mark Uytterhoeven maakte (op verzoek van de directie) een dure omkaderende uitzending rond de Ronde van Vlaanderen. Pas begin van het jaar nadien werd duidelijk dat ik ettelijke miljoenen Belgische franken over het voorziene budget was gegaan. Tant pis.

Er kwam zelfs nog méér sport op tv. ‘We hebben de rechten op de Formule 1 verworven, maar hou het nog even stil’, vertrouwde Bert De Graeve mij toe in de marge van één of ander evenement, want ik liep de schoonzoon van Maurice De Wilde (!) zelden tegen het lijf. ‘Dankjewel, mooi nieuws’, zei ik. ‘Met wie gaan we dat nu weer moeten coveren en waar krijgen we die races in godsnaam geprogrammeerd tussen al dat voetbal- en wielergeweld?’, dacht ik. Niets dan respect voor De Graeve, overigens, een rechtlijnige manager, net wat de openbare omroep na jaren van arrogant wanbeleid nodig had. Ook aan zijn opvolger, Tony Mary, houd ik goede herinneringen over. Zo koel De Graeve kon zijn, zo flamboyant was Mary. Hij liet zichzelf uitnodigen op sportcaptaties en stuurde dan achteraf een handgeschreven briefje met complimenten naar de regisseur, producer en commentator. Dagenlang zweefden die door de gangen, niet gewend om feedback te krijgen, laat staan positieve.

Ook aan de samenwerking met Christina von Wackerbarth bewaar ik goede herinneringen. Een vakvrouw, eerlijk, rechtuit, ze was veel meer dan alleen maar de ‘strenge tante’ voor wie ze werd afgeschilderd. Begin van deze eeuw had de VRT zeer bekwame figuren aan de top, niet zo toevallig mensen die van buitenaf kwamen en een frisse wind lieten waaien aan de Reyerslaan 52.

(En nu ik toch rechtuit ben: met Von Wackerbarths opvolger als directeur televisie, Aimé Van Hecke, had ik een minder prettige werkrelatie. Hij was als adviseur de drijvende kracht achter de wederopstanding van de openbare omroep, maar als leidinggevende dreef hij de omroep in de armen van marketeers, wat hij zelf trouwens ook was: lieden die te veel met de cijfers en te weinig met de mensen begaan waren, behalve dan de sterren van de omroep, die kregen carte blanche. Eén voorbeeldje van die cijferdansen: toen Sportweekend een laatavondtalkshow werd, met Frank Raes en aanvankelijk ook Tom Coninx als presentatoren, kwam de netmanager van TV1, Wim Van Severen, een aimabele en vakbekwame man, naar de opname van de eerste show. Achteraf feliciteerde hij mij en de makers voor de zeer geslaagde show, maar toen de dag nadien de kijkcijfers tegenvielen, liet hij weten dat we er toch nog flink aan moesten schroeven. Dat kijkcijferfetisjisme stoorde mij enorm: elke weekdag rond elf uur liep er een Excel binnen met de cijfers van de dag voordien. Dat was het moment dat alle managers even niet te bereiken waren. Daarna kon je aan het spontane gejuich of de doodse stilte afleiden of de cijfers goed waren voor de manager in kwestie. Kwantiteit haalde het van kwaliteit. In de tijd van Cas Goossens ging men nog uit van het BBC-adagium ‘to make good programmes popular and popular programmes good’. Dat is een veel correcter uitgangspunt: de cijfers zijn ondergeschikt aan de inhoud.)

***

In de loop van 2002 kreeg ik dan toch de redactionele ondersteuning die ik nodig had: Geert De Vriese, met wie ik al had samengewerkt bij TV Ekspres, toen hij als eindredacteur mij aanstuurde, werd chefsport Journaal. Nu werd ik zijn baas. De stevige rechterhand die ik nodig had. En een klankbord. ‘Geen gemakkelijke’, had Von Wackerbarth mij toevertrouwd toen ik zijn naam liet vallen als ideale aanwerving. Dat hoefde ze mij niet te vertellen: ik wist dat Geert ging botsen met sommige medewerkers, maar dat had ik net te weinig gedaan. Juiste man op de juiste plaats, dus. Die ook niet zou aarzelen om mij kritische feedback te geven in duidelijke bewoordingen.

Eind 2003 kwam er een dubbele ommekeer. De sportredactie werd hiërarchisch onder de nieuwsdienst geschoven, wat betekende dat hoofdredacteur Leo Hellemans mijn baas werd en dat ik niet meer rechtstreeks aan de directeur televisie rapporteerde. Mijn functietitel was dan al een tijdje hervormd tot ‘manager sport’, van hoofdredacteur of chefsport was geen sprake meer.

‘Manager’, het klinkt zo hol, niet?

Tweede belangrijke wapenfeit was de aankondiging dat er werd gewerkt aan de komst van een tijdelijk sportnet, dat voor de drukke sportzomer van 2004 (EK Voetbal, Tour, Olympische Spelen, grote tennistoernooien) een alternatief moest bieden voor het voortdurend inbreken in de reguliere Canvasprogrammering. Lena De Meerleer werd aangeduid als (tijdelijke) netmanager, Dirk Abrams (die in 1994 samen met het voetbalcontract naar VTM was verhuisd) keerde terug (wat tot stevig maar ongehoord protest op de sportredactie leidde), ik zou pendelen tussen mijn job als manager sport en het eindredacteurschap van dat nieuwe net.

Een extern bureau moest een naam bedenken en legde op een vergadering uit dat ze heel bewust slechts één voorstel zouden op tafel gooien: Sporting United. Omdat daar weinig enthousiasme voor was, geen eigenlijk, kwamen ze kort daarna met een nieuw voorstel dat wel unaniem werd goedgekeurd: Sporza. Met de look & feel die vandaag nog steeds zeer herkenbaar blijft.

Sporza moest het stellen met een minieme redactie die het begrip zestigurenweek opnieuw invoerde. En dan nog zaten er hiaten in het sportaanbod. Zo had de VRT van de Olympische Spelen in Athene slechts uitzendrechten voor vijf uur per dag gekocht. Toen ik bij Leo Hellemans aankaartte dat dit veel te weinig was op een sportkanaal dat van ’s morgens tot ’s avonds zou uitzenden, deed de directie een geste: er werd één uur extra aangekocht. Als programmator van die Spelen bleef ik met de handen in het haar zitten, want dat betekende: schipperen met uren, bijna meer omkaderende programma’s maken dan live-uitzendingen en beseffen dat, om maar iets te noemen, de integrale uitzending van het wegrennen bij de mannen onmogelijk was, wegens… langer dan zes uur. Mijn nieuwe aandringen werd genegeerd.

Twee dagen na het begin van de Spelen stond er een venijnig stukje in De Standaard, waarin meewarig werd gedaan over dat sportkanaal dat niet eens de eerste wedstrijd van Justine Henin integraal had uitgezonden. Die maandagochtend kreeg ik in de file op de Van Praetbrug een verontwaardigd telefoontje van Hellemans. Waarom we Henin niet hadden uitgezonden? Omdat we maar zes uur per dag mógen uitzenden, Leo, wil je dat we andere sporten laten vallen en bijvoorbeeld ’s avonds het turnen laten vallen en de zender vroeger afsluiten? Ja, maar, dat moet toch kunnen. Neen, Leo, reken zelf uit. Bovendien is tennis een sport waarbij je in het beste geval weet wanneer een wedstrijd begint (als die tenminste als eerste van de dag op het programma staat), maar nooit wanneer die eindigt: het kan driekwartier uur duren, het kan drie uur duren, of iets daartussenin.

Enfin, ik kan me voorstellen dat dit binnen de directie werd vertaald als: die Van Laeken is weer de koppigaard aan het uithangen.

***

De kijkcijfers van Sporza waren goed, dus zaten Leo Hellemans en Aimé Van Hecke na de sportzomer van 2004 met een dilemma: met welke structuur gaat Sporza — toen nog alleen televisie — verder? Het voorstel was dat Lena De Meerleer algemeen manager zou worden, gestut door een triumviraat bestaande uit Dirk Abrams, verantwoordelijk voor live sportuitzendingen, Geert De Vriese, verantwoordelijk voor sport in Het Journaal en verslaggeving, en ikzelf, verantwoordelijk voor de jaarlijkse eenmalige uitzending Sportpersoonlijkheid van het Jaar en de Champions League-programma’s.

Daaraan was een gesprek voorafgegaan, waarin me werd verweten dat ik te weinig people manager was. Vreemd, zo opperde ik, dat je mij dan de programma’s wil toebedelen met Carl Huybrechts, iemand waar weinigen mee wilden samenwerken omdat hij zo eigengereid was. Daarvoor had je natuurlijk wel een, euh, people manager nodig, nietwaar?

Daar kwam nog bij dat ik die tweede demotie in negen maanden tijd niet zag zitten. Waarop men mij, als tijdelijke maatregel, toch verantwoordelijk maakte voor de Sportpersoonlijkheid van het Jaar… Tja. Ondertussen werd er gezocht naar een permanentere oplossing — ik praatte onder anderen met Kris Hoflack over de eindredactie van De zevende dag, maar wist dat weekendwerk in het verleden een serieuze druk op mijn relatie had gezet en ketste het voorstel af —, die niet werd gevonden. Een exit leek onvermijdelijk. Eerst moest ik mij maar wat bezighouden in een lokaaltje in een verlaten uithoek van de VRT (ik vergeleek dat zelf met een Roemeens weeshuis ten tijde van Ceausescu), dan kreeg ik zelfs de toestemming om gewoon thuis te blijven, in afwachting van. Veel films gezien in die periode. Tot ik werd uitgenodigd voor een afscheidsgesprek.

(Ik besef dat dit een vrij lang hoofdstuk is, mijn ‘VRT-memoires’ zijn een apart boek waard, want ik heb het nog niet eens gehad over disputen en discussies met Woestijnvis. Of over die anonieme brief met kritiek op het beleid van de directie en mijn, volgens de auteur(s), te grote volgzaamheid daarin, die een vriendelijke mediajournalist van Het Nieuwsblad ertoe noopte mij te verwittigen, met de melding ‘We zijn niet van plan om daar iets mee te doen, hoor.’ Andere tijden. Vandaag zou dat bericht onmiddellijk op het internet gepleurd worden, zonder context, zonder nuance, zonder wederwoord. Om uw leestijd nog enigszins in te perken, vat ik de volgende hoofdredacteur-hoofdstukken een beetje samen.)

Kanaal 3

Ik heb weinig met lokale of regionale informatie. Ik ga altijd op zoek naar het Grote Nieuws, en dat hoeft heus geen sport te zijn. Op dat vlak ben ik een nieuwsjunkie. Maar toen de VRT-situatie uitzichtloos werd, begon ik toch de vacatures in de kranten af te schuimen. En zo mocht ik in de lente van 2005 meedoen aan de selectieprocedure van de Oost-Vlaamse regionale zender Kanaal 3, in Dendermonde.

Het moet zijn dat de twee gesprekken, eentje in Dendermonde, een volgende in Hasselt, waar moederbedrijf Concentra zich bevond, overtuigend waren. Ik vermoed dat de idee om een (bijna) ex-hoofdredacteur van de openbare omroep binnen te halen, ook zal meegespeeld hebben.

Imago.

Zo mocht deze jongen van inmiddels zesenveertig jaar zich plots naar een grijze industriezone in een Oost-Vlaamse stad begeven, waar hij leiding mocht (moest) geven aan een stel twintigers. Kanaal 3 ging voluit voor videojournalistiek: reporters waren tegelijk camera- en klankman (m/v/x) én monteur. In tegenstelling tot de kolos die de VRT is, was dit een clubje hongerige jonkies. In tegenstelling tot de vedettencultus die aan de Reyerslaan heerste, was dit een stel leerlingen die de stiel wilden leren van een leraar-met-ervaring. In tegenstelling tot de riante budgetten in Brussel, moest ik hier omgaan met een fractie daarvan in de provincie.

Ook daar kwam mijn recalcitrante persoonlijkheid naar boven. Mijn confrater van TV Limburg was bij de budgetoefening voor 2006 — die hij nog had helpen opstellen om de nieuwkomer wat te ontlasten — vergeten om rekening te houden met de gemeenteraadsverkiezingen, toch wel de core business voor een regionaal station. En ik weigerde daarop om mijn redactionele plannen — die, achteraf toegegeven, misschien ook wel een tikkeltje ambitieus en veelomvattend waren — in te perken. Geen idee hoeveel de budgetoverschrijding deze keer bedroeg.

I couldn’t care less.

Neemt niet weg dat ik de waardering voelde bij vergaderingen in Hasselt. Ernest Bujok, die verantwoordelijk was voor de audiovisuele afdeling van Concentra (waarvoor hij de fijne naam Avalon had bedacht), had de gewoonte om zijn kritiek op de man af te spuien tijdens meetings, maar mij heeft hij nooit persoonlijk aangevallen. Misschien heb ik er niet lang genoeg gewerkt?

Want ja, ondanks de fijne werkomgeving, een stel getalenteerde jonge journalisten en de interessante verloning, liet ik me na anderhalf jaar verleiden om opnieuw iets met sport te gaan doen. Dat lag me toch veel meer dan regionaal nieuws, zeker in een regio waar op dat ogenblik (te) weinig opzienbarends gebeurde.

Kort na mijn vertrek werd de zender omgedoopt tot TV Oost, iets wat overigens een constante vormt doorheen mijn carrière: telkens ik ergens vertrok veranderde de naam van het medium (de VRT-sportredactie werd Sporza, Kanaal 3 werd TV Oost, PRIME Sport werd Sporting Telenet). De huidige hoofdredacteur, Stavros Van Halewyck, heb ik nog als prille twintiger laten debuteren. Later ‘betaalde’ hij me terug, door me te vragen als anker voor de verkiezingsuitzendingen. Fijne bende.)

PRIME Sport

Het was Anouk Mertens, de vriendin van Carl Huybrechts, die mij polste of ik niet geïnteresseerd was om PRIME Sport te gaan leiden, de sportpoot van de betaalzender van Telenet, waar naast een beetje American Football en NBA-basketbal vooral buitenlands voetbal werd uitgezonden. Zeshonderd wedstrijden per jaar, maar liefst. Hoofdredacteur Wim Heidbüchel wilde meer voetbalcommentaar geven en minder met management bezig zijn. En Anouk wist dat ik, in tegenstelling tot anderen, op een constructieve manier met Carl had samengewerkt in mijn VRT-periode.

Zo belandde ik op 16 december 2006 in een ochtendfile op weg naar de redactie op de Leuvensesteenweg in Brussel, op tweehonderd meter van de hoofdingang van de VRT. Mijn nieuwe chef was zelf twee dagen eerder bevallen van een zoon en belde me even om me succes te wensen. Daar stond ik dan, als baas op een derde redactie in minder dan zes jaar tijd.

PRIME Sport was de makkelijkste job die ik ooit gehad heb. Niet dat ik niet vele uren klopte, maar ik kwam er in een geolied team terecht, waar het ego-gehalte — álle goede journalisten hebben een stevig ego! — ondergeschikt werd gemaakt aan het samen maken van interessante sportprogramma’s. De gunfactor was er groot. Als er al ergernissen waren, hadden die te maken met de verhouding tot werkgever Telenet, die ‘ver’ weg zat in Mechelen. Allemaal ingenieurs die niet begrepen hoe een redactie functioneerde.

Heel wat PRIME Sport-medewerkers hadden in de jaren 90 voor SuperSport en Canal+ gewerkt, toen de budgettaire bomen nog tot in de hemel groeiden, en moesten er nu rekening mee houden dat er winst moest gemaakt worden. Kortom, dat het budget streng bewaakt diende te worden.

Halfweg 2008 werden die medewerkers overgeheveld naar het facilitaire bedrijf Videohouse, in Vilvoorde. Dat zorgde voor een dubbele frustratie, want nu wilde niet alleen Telenet winst maken op PRIME Sport (dat hun eigendom bleef), maar ook Videohouse. Met als gevolg dat het redactionele budget permanent onder druk stond. In de SuperSport-periode werd ongeveer elke voetbalwedstrijd ter plaatse becommentarieerd, wat maakte dat iemand als Gui Polspoel vrijdagavond in het Constant Vanden Stockstadion zat, zaterdag doorreisde naar Manchester, zondag commentaar moest geven in Madrid en op maandag, als toetje, nog een andere match in de Premier League coverde. Toen ik bij PRIME Sport begon lag de verhouding al op één op vier: één wedstrijd ter plekke, drie vanuit een commentaarcabine in Brussel of Vilvoorde. Dat zinde de commentatoren niet (en terecht).

Er was ook nog een akkefietje toen ik, na overleg met de redactie, aan Anouk Mertens liet weten dat ongeveer niemand zin had om mee te werken aan de omkaderende programma’s die Carl Huybrechts rond Euro 2008 ging maken voor de zender die toen nog VT4 heette. Daar werd ik niet populairder door bij mijn bazen en opdrachtgevers. En dat jaar was al zo moeilijk begonnen, toen de afgesproken en budgettair afgeklopte uitbreiding van de uitzendingen — de Permanente WeekendOmkadering hadden we die gedoopt, afgekort tot ‘PWO’ — op het laatste ogenblik, en zonder enig overleg, uit het budget was geschrapt. Wij wilden échte tv-uitzendingen maken en niet alleen als jukebox van voetbalmatchen functioneren.

(Als u vandaag naar Play Sports kijkt en merkt hoe de voetbalwedstrijden in het weekend uiterst professioneel worden omkaderd, bedenk dan dat wij dat eenvoudiger en goedkoper wilden doen vijftien jaar geleden!)

Vanaf 2010 werden de sportuitzendingen van de betaalzender bij Telenet gecoördineerd door Manu Leroy, de vroegere nationale hockeykeeper, de latere directeur marketing en interim-ceo van de voetbalbond. De toestand was intussen gestabiliseerd. De redactie bleef haar ding doen, al werden de budgettaire restricties steeds ingrijpender. De verhouding commentaar ter plekke en commentaar in Vilvoorde werd naar één op tien gebracht. Dat de kwaliteit van het commentaar daaronder leed, leek de mensen in Mechelen niet te deren: een wielercommentator kan perfect afgaan op wat hij of zij op het scherm ziet, een voetbalcommentator verliest echter noodzakelijke informatie. Je ziet niet dat de lijnrechter heeft gevlagd voor buitenspel, bijvoorbeeld. Of het is onduidelijk of er na een duel een hoekschop dan wel een doeltrap volgt. Tegenwoordig worden de meeste wedstrijden afgehaspeld in een kleine cabine, alsof de commentator samen met de kijker naar het scherm zit te turen. Kwaliteitsverlies is het logische gevolg, o zo jammer, en zeker niet de schuld van de commentatoren.

Ik denk dat ik nog jaren actief had kunnen zijn bij PRIME Sport, dat begin 2011 de uitzendrechten op het Belgische voetbal had overgenomen van Belgacom (later: Proximus), waardoor de zendernaam werd gewijzigd in Sporting Telenet (nu: Play Sports). Maar ik voelde me als een conciërge. Zorg ervoor dat je binnen het budget blijft en dat het gemor op de redactie in Vilvoorde blijft, en we zullen je laten doen, Van Laeken, daar kwam het op neer.

Dus contacteerde ik een oude liefde van me: Beerschot. Daar was een nieuwe voorzitter gearriveerd, Patrick Vanoppen, die me heel dynamisch leek. Ik was dan wel een beetje ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ geworden, waarom zou ik me op mijn tweeënvijftigste dan niet in paars en wit kunnen hullen?

De vraag ‘Waarom wel, eigenlijk?’ stelde ik niet.

Morgen: Beerschot (korte episode), opnieuw werkloos, opnieuw freelancer, opnieuw een groot vrijheidsgevoel.

Vijf dagen lang maak ik op deze plek een balans op van mijn professionele leven, noem het voor mijn part memoires, maar van mijn privéleven blijft u af. Vandaag deel 2: 1986-2000. En daarna publiceer ik de hele maand februari, 29 dagen lang, geschreven bijdragen van mijn hand door de eeuwen heen.

***

We waren aanbeland in het jaar 1986, tenminste… als u deel 1 gelezen hebt van deze niet-memoires. Deed u dat niet, dan drop ik u nietsvermoedend halfweg de jaren tachtig, een decennium vol rechtse politiek (Reagan! Thatcher! Martens x, xx en xxx!), (jeugd)werkloosheid en ‘a big disease with a little name’, zoals Prince het omschreef in Sign o’ the times. Aids, dus, wat het seksuele verkeer voor ontluikende twintigers behoorlijk in de war stuurde, kan ik u verzekeren.

Als marketing officer bij Dolmen Computer Applications kwam ik terecht in een fijne omgeving: menselijke bazen, toffe collega’s, werk dat nog enigszins in de lijn van mijn journalistieke studies lag. Wat mij minder lag: de no nonsense-stijl binnen de Colruytgroep (vandaag bewonder ik die attitude, overigens, omdat die aan de basis ligt van het succes): ik wilde écht journalist worden, niet vastzitten in het keurslijf van bedrijfscommunicatie, had de ambitie om ‘de nieuwe Maurice De Wilde’ te worden nog niet opgegeven, ook al had ik een conflict met de man gehad.

Nochtans stond Colruyt op het vlak van informatica ver voor op de concurrentie — en daarmee bedoel ik zeker niet uitsluitend binnen de retailsector. Ik was een van de eerste gebruikers van een nieuwe personal computer, de Apple Macintosh II. De eerste gebruiksvriendelijke pc, zeg maar, sindsdien werk ik ook privé altijd op Apple-toestellen. Colruyt introduceerde daarnaast ISIV, de niet zo sexy afkorting van Interactief Systeem voor InformatieVerspreiding, maar in realiteit wel de voorloper van de e-mail. Je stuurde een boodschap naar een collega of een functionele groep (een groep van collega’s, bijvoorbeeld ‘Marketing’ of ‘Sales Apple’), de ochtend nadien lag die in het postbakje van de bestemmeling(en). Vertrouwelijke berichten werden in een gesloten bruine omslag afgeleverd. Eind jaren 80 kwam er ook Snel-ISIV, nog altijd geen sexy naam, waarmee je korte berichten kon sturen die onmiddellijk werden gelezen. Sms, iemand?

Colruyt pionierde ook met permanente bereikbaarheid binnen het bedrijf. Nam je de telefoon niet binnen de vijf beltonen op, dan werd die automatisch doorgeschakeld naar een pool van telefonistes, die eerst even de beller welkom heetten en vervolgens je naam lieten rondschallen in de luidsprekers in gangen en bureaus. ‘Frank Van Laeken, bel 17. Frank Van Laeken, bel 17’. Waarna je alsnog in contact kwam met de beller. Dat je in alle bureaus, ook de vergaderzalen, voortdurend dergelijke boodschappen hoorde, die niet voor jou bestemd waren, nam je erbij. Je was dat snel gewoon en leerde je eigen naam te filteren uit al die boodschappen. Alles went.

Ondanks de voorsprong die Colruyt (en dus ook Dolmen) op vele vlakken had, had deze jongen een uitlaatklep nodig, waar hij zijn creatieve ei kwijt kon. Dat lukte een beetje door af en toe kleine journalistieke bijdragen te leveren her en der. Dat lukte veel meer door een boekingskantoor van jonge Belgische groepen op te starten. Of door — dankzij een beetje promotie van mijn toenmalige lief, die op het secretariaat van de Federatie Werkgroepen Homofilie werkte (tegenwoordig Çavaria) — samen met een al even hetero vriend muziek te draaien op de zesmaandelijkse homo- en lesbiennefuif, afwisselend in zaal Harmonie en de (oude, nog niet afgebrande) Stadsfeestzaal. Drie lange ‘bamba’s’ op een avond, wat me de gelegenheid gaf die weggestoken singletjes à la ‘Comment ça va’ nog eens te kunnen bovenhalen. En altijd eindigend met ‘Goodnight ladies’ van Lou Reed. Een knipoog mocht, zeker tegen drie uur ’s nachts, wanneer de zaal halfleeg was en de resterende fuifgangers zich ofwel vermeiden met hun verovering van de avond, ofwel te ver heen waren om zich eraan te ergeren.

Moondance & Flanders Pop

Ik ben een laatbloeier (u mag daar zelf uw fantasie op loslaten): mijn eerste rockfestival, bijvoorbeeld, beleefde ik pas op mijn vierentwintigste. Rock Werchter 1983. Magische affiche, vind ik nog altijd: The Scabs, John Cale (met band), Warren Zevon (solo), Eurythmics, Simple Minds, U2, Peter Gabriel, Van Morrison. Die laatste kende ik uiteraard van zijn jaren 60-singles Gloria (met Them) en Brown eyed girl. Na zijn fantastische passage als top of the bill in Werchter begon ik met mijn zeldzame spaarcenten en mijn eerste lonen maniakaal zijn platen te verzamelen. Van Laeken the Man zou Van the Man van dan af blijven volgen (en kopen).

Niet verwonderlijk dat het management- en boekingskantoor dat ik in 1986 mee oprichtte de naam Moondance meekreeg, naar een gelijknamige plaat van Morrison. Met twee medestanders probeerde ik iets op te bouwen voor beginnende of amper gevorderde bands in zeer uiteenlopende genres: Crosshead (heavy metal), Red Scarf (pop-rock), The Nightcrowd Bluesband (blues), Blue Valentine (rhythm & blues- en soulcovers), en nog veel meer. Ik was hun manager naar de buitenwereld toe en probeerde hen aan zoveel mogelijk optredens te helpen. In een tijd zonder sociale media liep dat middels een zelf geprint maandbladje van vier pagina’s (gemaakt op de Macintosh-computer op het werk) en een verzamelcassette met demo’s van al onze groepen, die ongevraagd naar zowat alle jeugdhuizen van Vlaanderen werd gestuurd. Daar ging heel wat vrije tijd naartoe tijdens de week en in het weekend reed ik met mijn firmawagen (sorry, Dolmen/Colruyt!) naar kleine podia in alle uithoeken van deze regio. Dat wil zeggen: áls er boekingen waren, natuurlijk, wat in realiteit nogal tegenviel. ’t Was crisis voor iedereen.

U kent ongetwijfeld dat clichébeeld van managers in de muziekwereld: dikke sigaar in de mond, arrogante blik, dollartekens in de ogen, in de eerste plaats het beste voor zichzelf wensend. U had mij moeten zien toen: ik rookte niet, probeerde vriendelijk te kijken, deed meer mijn best voor mijn groepen dan voor mezelf, stak er uiteindelijk geld aan toe (al was het maar omdat die cassettes en die postzegels iets kostten). Maar je wist maar nooit dat er een van die groepen zou doorbreken! (Wat dus niet gebeurde. Crosshead nam een mini-lp op, maar werd geflikt door de producer, een pedofiel zo bleek later, Red Scarf bracht eveneens een mini-lp uit, mocht deelnemen aan de finale van Humo’s Rock Rally, maar splitte bijna tijdens die set.)

Ik zou deze korte, maar intense periode in mijn leven — iets minder dan vijf jaar — voor geen geld ter wereld willen ruilen, ook al bracht het mij, buiten een occasioneel schouderklopje en een fletse pint bier aan het eind van een veel te lange avond, weinig op. Er zat een scheut Spinal Tap in (De bassist van een groep die werd achternagezeten door de moeder van een one night stand van de avond voordien! De zanger die tijdens een concert aankondigde dat hij de band verliet, van het podium sprong en aan de toog ging staan hijsen! Organisatoren die pas na lang aandringen de karige gages in briefjes van twintig frank bijeensprokkelden, na eerst een poging gedaan te hebben om af te dingen!). Maar helaas: geen (inter)nationale doorbraken, geen internationale tournees (op een occasionele uitnodiging voor een concert in Parijs of Tilburg na), geen voltijds bestaan in de muziek voor mij.

Dat lukte me ook niet als concertorganisator. Elisa Waut (dat in 1984 net de Rock Rally had gewonnen), Roland & de Centimeters (een kleine hype halfweg de jaren 80), Soulsister, (ja, die!), Won Ton Ton (ja, ook die!), Child Aid (een Antwerpse variant op Live Aid met o.a. Wim De Craene en Jan De Wilde op de affiche): het kostte allemaal meer dan het opbracht.

Begin 1990 capteerde ik samen met Blue Valentine een liveoptreden in de Brusselse Beursschouwburg. Prachtig concert vol bevlogen interpretaties van rhythm ‘n’ bluessongs, enthousiast publiek, geslaagde opnamen. Helaas was de 100.000 frank (2.500 euro) die ik erin investeerde het eindpunt, want er was geen geld beschikbaar om er een cd van te maken en vervolgens Brussel/België/Europa/de wereld te veroveren. Zo bleef de reputatie van Blue Valentine beperkt tot cafés in Brussel en wijde omgeving, en dat was heus niet alleen spijtig voor mijn portemonnee.

En dan moest de grootste miskleun nog komen: Flanders Pop, op 15 en 16 september 1990 in de Brielpoort in Deinze. Met op de affiche o.m.: The Skyblasters, Leyers, Michiels & Soulsister, The Pop Gun (zaterdag), Raymond van het Groenewoud, The Scabs, De Kreuners (zondag). Twee keer zeven groepen, misschien wel de beste dubbelaffiche met groepen van hier tot dan toe. Oorspronkelijk had het festival in mei moeten plaatsvinden, vlak voor de zomerfestivals, mét Clouseau (dat in september niet vrij was en dan maar vervangen werd door het even dure, maar minder populaire Leyers, Michiels & Soulsister), maar ik kreeg de sponsoring niet rond. Dat lukte daarna evenmin, maar ik was ervan overtuigd dat het ook zonder wel zou lukken. Organisatorisch kon er — al zeg ik het zelf — weinig op aangemerkt worden, promotioneel daarentegen…

Ik dacht: een beetje winst en ik kan dit de volgende jaren opnieuw doen en mijn job uiteindelijk vaarwelzeggen.

Ik zag: veel te weinig volk en zo kon ik de volgende (zeven) jaar leningen afbetalen. In totaal voor 1,7 miljoen frank plus interesten (zo’n 50.000 euro).

De zeven magere jaren waren aangebroken. En mijn vrienden spraken sindsdien van Flanders Flop. Weg muziekdroom!

Dag Allemaal

Ook al vanwege die twee leningen die elke maand dienden afgelost, moest ik uitkijken naar een beter betaalde job. Zo kwam ik uit bij een Amerikaans bedrijf, Protein Technologies International, gespecialiseerd in soja-eiwitten, waar ik in februari 1992 mocht beginnen met een ronkende titel op het naamkaartje: ‘direct marketing & communication manager’. Maar na een paar maanden lag mijn baas buiten en na minder dan anderhalf jaar ikzelf. De nieuwe Europese manager, een Duitse Amerikaan of een Amerikaanse Duitser (kiest u zelf maar wat u het ergst vindt, dan komt u automatisch bij deze man terecht), geloofde niet in communicatie, wel in telemarketing, maar als ik één ding niet ben (of wil zijn) is het wel een verkoper, en al zeker niet via de telefoon.

De politiek dan maar als zijsprongetje? Ik contacteerde de mensen achter de lijst ROSSEM, jawel: van de gelijknamige Jean Pierre Van, liep er een tijdje rond en zag de sowieso al chaotische boel helemaal afglijden tot een voortdurend geruzie en gevecht (soms letterlijk) tussen extreemrechts en extreemlinks. Een zootje. Ik klopte even aan bij Agalev, om er vast te stellen dat ik een dictatuur (ROSSEM) inruilde voor eindeloos gepalaver over punten en komma’s. Tot daar dat korte politieke hoofdstuk.

Daar stond ik dan, najaar 1993, werkloos en zonder concrete vooruitzichten, met leningen die elke maand mijn slinkende rekeningen nog wat verder plunderden. Zou ik opnieuw aankloppen bij media die ik zelf graag las, met name Humo en De Morgen, en hopen dat ik dit keer wél een reactie zou krijgen op mijn sollicitatiebrief? Neen, zo had ik inmiddels door, ze zitten daar niet op Frank Van Laeken te wachten. En dus stuurde ik een brief naar zowat elk medium in Vlaanderen.

Een paar dagen later kreeg ik telefoon van Mathias Danneels, de rechterhand van Guido Van Liefferinge, hoofdredacteur van Dag Allemaal. Geen haar op mijn hoofd zou er ooit aan gedacht hebben om voor dat populaire blad te gaan schrijven. En toch verzamelden alle haren op mijn hoofd zich om op een winterse dag in januari 1994 te gaan praten met Van Liefferinge en Danneels. Ze zochten iemand die permanent (als valse zelfstandige) op de redactie zou instaan voor het serieuzere tweede katern van het blad. ‘120’, riep Van Liefferinge in zijn gekende stijl, bruut en kortaf. Een goede verstaander had maar een half oor nodig. ‘120’ sloeg op 120.000 frank per maand, bruto, dat was een pak meer dan wat ik als stempelgeld incasseerde.

En avant la musique!

Dinsdag 1 februari 1994 lag de nieuwe Dag Allemaal te blinken in de krantenkiosk. En ik begaf me diezelfde dag in een aftandse Honda Civic naar de redactielokalen in Schelle. Geen droomlocatie, wel mijn eerste voltijdse kennismaking met betaalde journalistiek.

‘De nieuwe Maurice De Wilde’ was een kwestie van tijd.

(Dacht ik, alweer.)

(Ik verzamelde in die tijd overigens krantenartikels over de meest uiteenlopende zaken, van de moord op de Kennedy’s tot de Bende van Nijvel, want uiteraard zou ik de ware toedracht achterhalen. Not!)

Financieel-Economische Tijd & tv-sportredactie BRTN

Je kunt veel zeggen over Dag Allemaal — dat het populistisch is, dat het roddels over bv’s verzamelt, dat het te veel mikt op de onderbuik van de samenleving — en je kunt veel zeggen over Guido Van Liefferinge — dat hij een grote feeling heeft om goed verkopende bladen te lanceren, dat hij een bullebak kan zijn (bij elke vergadering waarop hij aanwezig was slingerde hij de gezamenlijke redactie een paar keer ‘Amateurs!’ rond de oren), dat hij op dat ogenblik ook grote belangen had te verdedigen bij een productiehuis dat zowat hoofdleverancier was van VTM en dus zeker in mediazaken niet objectief was —, maar terugblikkend kan ik alleen maar dankbaar zijn. Eindelijk mocht ik mezelf journalist noemen. Ik deed interviews met politici, historici en filosofen, maar ook met verkeersslachtoffers en andere mensen die persoonlijke drama’s hadden meegemaakt (ja, zelfs met de echte Maurice De Wilde). Merci, Guido.

En toch knaagde er iets. Ik, de gewetensbezwaarde, die zich zomaar ‘amateur’ zou laten noemen door een bazige baas? Ik, de prille auteur, die in de lente van 1995 zijn eerste zelfgeschreven boek, Hoogvliegers in de Wetstraat,met twaalf interviews van vooraanstaande politici, ging afgeven bij Van Liefferinge en het ongeopend terugkreeg met de melding ‘Gij moet geen boeken schrijven, gij moet stukken schrijven voor mijn blad!’, die dat over zich heen zou laten gaan?

Neen, ik zocht een uitweg en vond die al snel bij een ander populair radio- en televisie-weekblad: TV Ekspres. Waar ik voor het eerst samenwerkte met Geert De Vriese, een strenge maar rechtvaardige eindredacteur, die geen enkel foutje liet passeren. Sportfanaat ook. Ik mocht er de Tourmemoires van Jan Wauters en de voetbalmemoires van Jean-Luc Dehaene optekenen (die ik toen al voor de derde keer interviewde) en bracht vier (ex-)bondscoaches uit het voetbal samen (Vanden Stock, Goethals, Thys en Van Himst).

Hoewel ik mijn ding mocht doen, voelde ik me niet thuis in de cocon van een bv-blad. Weer zocht en vond ik een uitweg: de weekendpagina’s van De Financieel-Economische Tijd, een serieuze gazet voor zakenlieden die op zaterdag ook weleens een vleugje cultuur wilden meepikken.

Tot mijn eigen verbazing werd ongeveer elk voorstel voor een interview dat ik formuleerde, gretig aangenomen én gepubliceerd. Ik interviewde o.a. Pim Fortuyn (toen nog geen politicus, wel een luidruchtige, ietwat pedante opiniemaker), Robert Kaplan (Midden-Oosten-expert die tegenwoordig weer vaak aan het woord komt), Olga Tokarczuk (de latere winnares van de Nobelprijs Literatuur), de zoon van Martin Luther King en de advocaat van diens moordenaar. Ik schreef over financiële wantoestanden in het Belgische volleybal. En ik maakte, samen met mijn echtgenote (toen nog vriendin), portretten van Belgen in het buitenland.

Dat zat zo: als freelancer heb je geen recht op betaalde vakantie. Dus bedacht ik het handigheidje om werk en vakantie te koppelen. Zo ontstonden de zomerreeksen ‘Belgen in New York’ (twee jaar na elkaar) en ‘Belgen in San Francisco en de Bay Area’. En zo geraakten wij ook binnen bij toprestaurants. Een voorbeeld: in 1999 wilden we met vakantie naar Baskenland en Catalonië. Ik had ontdekt dat er in heel Spanje slechts drie driesterrenrestaurants in de Michelingids stonden, jawel, eentje in Baskenland, twee in Catalonië. Op die manier zijn we na lang aandringen binnengeraakt in het flink gehypete El Bulli in Cala Montjoi, een baai nabij het stadje Rosas, wat een sfeerreportage opleverde. In de daaropvolgende jaren zijn we nog tien keer teruggekeerd naar die mythische plek en hebben we chef Ferran Adrià een keer of zes mogen interviewen. Dat klinkt pocherig, maar het is wat het is: iets om trots op te zijn en blij op terug te kijken.

(Voor de volledigheid: we schreven ook maandelijks een culinaire recensie in Imediair, waarin we, eigengereid als we waren, een bezoek aan Comme Chez Soi afwisselden met een snelle hap in een Joodse falafelbar. Eén keer is de chef van tweesterrenrestaurant Michel boos binnengestoven op de redactie — waar wij zelf nooit kwamen — omdat we een kritisch stuk hadden geschreven over zijn etablissement op de Gossetlaan in Groot-Bijgaarden, dezelfde straat waar ook Imediair gehuisvest was.

Ambiance!

***

In 1995 had ik deelgenomen aan het journalistenexamen van de BRTN. Als ik me niet vergis, was dat een zwaar en moeilijk examen in vijf luikjes: een proef met testwoorden (waarna nog tien procent van de meer dan duizend kandidaten overbleef), een schrijf- en vertaalopdracht, een stemtest (waarna het aantal kandidaten tot een tiental werd gereduceerd), een gesprek met een veelkoppige jury (Leo Hellemans, Jos Bouveroux, Siegfried Bracke, zie ik nog zo voor me zitten), die een spervuur van vragen op de kandidaten loslieten, en een gesprek met een psychologe. Voor het eerst (en het laatst) mocht die de ultieme knoop doorhakken. Gevolg: ik was voor alles geslaagd, behalve voor dat psychologisch gesprek. Had zij de psychopaat in mij ontdekt? Kwam ik te eigengereid over? Stond het haar niet aan dat ik niet in kostuum was verschenen? Enfin, zelfs toenmalig hoofdredacteur Kris Borms begreep er niets van.

(Overigens leverde dat examen slechts één nieuwe journalist op, een uitstekende nog wel: Goedele Devroy.)

Máár, en dat was naast de miserabele uitkomst van het examen een flinke opsteker, ik had nu wel een officieel stemattest bij de strenge openbare omroep. En zo kon ik mij aanbieden op de sportredactie, die op zoek was naar nieuwe stemmen.

Daar ging ‘de nieuwe Maurice De Wilde’, ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ maakte zijn rentree.

Eindredacteur

Zo begon, in de zomer van 1995, de mooiste periode van mijn bestaan als journalist. Sport voor de BRTN (en, vanaf 1997, de VRT), cultuur, filosofie en geschiedenis voor De Financieel-Economische Tijd. Het was én goed voor het geestelijk evenwicht, én inhoudelijk razend interessant, én prima voor de portemonnee, én ik zat vaak letterlijk op de eerste rij. (Dat zeg en schrijf ik nu, terugblikkend, het slaat dus niet op die amper twee jaar professionele journalistieke ervaring die ik toen nog maar had.)

De titel van Lierse in het voetbalseizoen 1996-1997 mocht ik van nabij volgen, omdat de vaste voetbalreporters liever op de tribunes in Anderlecht, Brugge of Luik zaten. In 1999 mocht ik zelfs een documentaire maken over 100 jaar Beerschot, mijn ploegje,samen met Frank Raes, ex-speler van de club. En daarnaast schreef ik nog een drietal boeken, onder meer Blunderboek van het Belgisch voetbal, waarin ik de omkopingsaffaire Anderlecht-Nottingham Forest uit 1994 heb uitgespit.

Bedenking achteraf: wanneer rustte ik eigenlijk?

Hoe bevredigend de tweede helft van de jaren 90 ook verliep, toch begon er alweer iets te knagen. Ik had een paar jaar mogen meewerken aan het Tourjournaal, op het thuisfront in Brussel, en maakte ook de dagelijkse werking van de sportredactie mee: een toestand van permanente chaos. De beste sportjournalisten van het land liepen er rond, ze deden hun ding, werden daarvoor maatschappelijk gewaardeerd, maar organisatorisch was het een warboel, mede door de schuld van die sportjournalisten.

Toen hoofdredacteur Marc Stassijns begin 1999 met pensioen móést gaan — een decreet schreef destijds voor dat je maximum tot je zestigste mocht werken in een leidinggevende functie — werd er een nieuwe hoofdredacteur gezocht. Op de redactie ging iedereen ervan uit dat Mark Vanlombeek baas zou worden, de rechterhand van Stassijns en aanvaardbaar voor de vedetten van de sportredactie, omdat hij niemand een strobreed in de weg zou leggen. Maar de directie liet weten dat het níet Vanlombeek zou worden en dus werd er najaar 1998 een vacature uitgeschreven voor chefsport. Niet geschoten is altijd mis, ging er door mijn hoofd, en ik stuurde een sollicitatiebrief naar het bedrijf dat instond voor de selectieprocedure. En, jawel, ik mocht deelnemen en behoorde zelfs tot het kransje van overblijvende deelnemers.

Als beste kandidaat kwam Hans Vandeweghe naar voren. Kritische journalist, recht door zee als mens, op dat ogenblik chef-redacteur bij het Nederlandse blad Voetbal International. Natuurlijk wilde ik het zelf halen, maar Hans vond ik volkomen aanvaardbaar, al maakte ik meteen een bedenking: zou de rechtlijnige Vandeweghe het lang volhouden op een redactie vol kromme lijnen, nauwelijks kneedbare ego’s en de nadruk op slechts twee sporten, sjotten en koers? Het antwoord bleef achterwege, want Vandeweghe liet in een kort telefonisch interview met Het Volk weten dat er alleen nog gediscussieerd werd over zijn firmawagen (informatie die vanuit de VRT, en niet door Hans zelf, naar die krant werd gelekt), waarop ceo Bert De Graeve in een Franse colère schoot en — naar verluidt — riep: ‘Die man wordt het zéker niet!’

De directie koos dan maar voor een noodoplossing: Herman Pauwels, ex-producer op de sportredactie en op dat moment netmanager van Canvas, werd zeven verdiepingen naar beneden gekatapulteerd, tegen zijn zin, maar veel keuze had hij niet. Na een alweer chaotische zomer van 1999 liet ik hem tussen de lijnen verstaan dat ik dit niet lang meer zou volhouden. Net dan werd er een eindredacteur sport gezocht. ‘Als ge het dan zoveel beter kunt, bewijs het!’, lokte Pauwels me uit mijn tent.

En, hopla, weg was het zelfstandig statuut. Van Laeken werd eindredacteur. En wierp zich op de interne organisatie. En bereidde een druk sportjaar 2000 voor (met een EK in eigen land, Euro 2000, Olympische Spelen in september in Sydney, bovenop de gebruikelijke evenementen). En herstelde de geloofwaardigheid van de sportredactie bij de nieuwsdienst. En maakte nog heel veel nieuwsitems zelf, omdat het andere personeel met andere dingen bezig was. En werd op het eind van dat jaar uitgenodigd voor een gesprek bij de directeur televisie.

Morgen: hoofdredacteur, chef, manager, baas, conciërge van de redactie.

Ach, 65, het is maar een getal natuurlijk. Ik ben vandaag geen haar veranderd ten opzichte van gisteren en zal er morgen nagenoeg hetzelfde uitzien als vandaag, dus waar zou ik me druk om maken? Maar goed, het is een momentopname, vanaf nu ben ik a) met pensioen en b) mag, neen: móét, ik van het leven genieten. Dubbele flauwekul, uiteraard, want a) dat pensioen geldt weliswaar officieel, maar ik blijf actief, onder meer als journalist en auteur, en b) waarom zou je pas na je 65ste verjaardag van het leven mogen of moeten genieten? Misschien is het wel een geschikt ogenblik om een professionele balans op te maken en die te delen met lezers van deze blog. Dit zijn niet echt memoires — want mijn privéleven scherm ik af —, maar een beetje ook weer wel: herinneringen van een oud-strijder die weigert het slagveld te verlaten! In vijf delen, nog wel. Vandaag deel 1: 1959-1986. En aansluitend publiceer ik de hele maand februari, 29 dagen lang, geschreven bijdragen van mijn hand door de eeuwen heen.

***

27 januari 1959. Een doordeweekse dinsdag. Chroestsjov kondigt een zevenjarenplan af. Romy Schneider verlooft zich met Alain Delon. Premier Eyskens (Gaston) kondigt de ‘gezondmaking van het spoor’ aan. In het Sint-Bartholomeusziekenhuis in Merksem slaakt een pasgeborene zijn eerste kreetjes.

Van mijn eerste levensjaren herinner ik me, zoals dat normaal is, helemaal niets. Alleen vergeelde foto’s tonen een beeld van de piepjonge Frank Van Laeken: een dik ventje met een kaal hoofd, een lookalike van de jonge Mao Zedong, maar dan uit Marreksoem.

Volgens mijn moeder sliep ik altijd. Braaf kind, wellicht spaarde ik verontwaardiging en ergernis op voor later. De moord op John F. Kennedy, 22 november 1963, neen, ook op mijn bijna-vijfde zegt me dat nog weinig. De beelden heb ik pas later gezien. De moord op zijn broer, bijna vijf jaar later, des te meer. Ondertussen had ik stukken van het WK Voetbal in Engeland (1966) in zwart-wit beleefd en was ik aan de hand van mijn bompa — vader van mijn moeder — voor het eerst naar een wedstrijd van Beerschot gaan kijken. 20 november 1966, 3-6 tegen Club Brugge, ik moest nog acht worden: u leest het relaas via deze link. https://maandans.frankvanlaeken.eu/?p=147

De nieuwe Rik De Saedeleer

Voetbal fascineerde me. In het diepst van mijn gedachten scoorde ik jaren na elkaar het winnende doelpunt op de wereldbeker, ook al had ik net iets meer aanleg om in het doel te staan. ‘Net iets meer’ dan heel weinig blijft natuurlijk weinig. Dus richtte ik mijn pijlen op iets doen mét voetbal, niet ín voetbal. Dat leek me eenvoudiger: de nieuwe Rik De Saedeleer worden, of zo.

Op het tapis-plain voor de televisie in de woonkamer had ik met Lego-blokjes een primitief voetbalstadion geconstrueerd. De reclameborden waren in karton nagebootst. En met van een metalen voetbalspel losgewrikte spelertjes — er ontbrak er één, die werd dan maar vervangen door een Mens Erger Je Niet!-pionnetje — en een loden balletje, vond ik ter plekke mijn eigen competitie uit. TAF heette mijn clubje, naar een merk van sigarenbanden dat mijn vader verzamelde. Ik gaf mijn spelers verzonnen namen. Clubkleuren: geel-zwart. Het was dat of rood-wit, maar een Beerschot-supportertje kan je moeilijk dwingen om de kleuren van dat andere Antwerpse team te omarmen, natuurlijk. Ik speelde de wedstrijd, bootste het publiek na (volle tribunes!) en gaf ook nog eens commentaar: mijn ouders waren iets minder opgezet met ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ dan ikzelf. Hoeft het gezegd dat TAF seizoen na seizoen met ruime voorsprong kampioen werd?

Op de lagere school haalde ik probleemloos 95 procent en meer. Eerste van de klas en toch niet onpopulair. In het middelbaar trok ik die lijn aanvankelijk door, om vanaf mijn zestiende iets meer van het leven en iets minder van het leren te genieten. Nog altijd geen groot probleem, dat diploma kwam er haast spelenderwijs.

De nieuwe Maurice De Wilde

Handel was de richting die ik volgde, maar het was niet de richting die ik uit wilde, ook al houd ik mooie herinneringen over aan mijn scholierentijd en zijn enkele medescholieren vrienden gebleven. Ik schreef — achteraf bekeken — banale gedichtjes en deed mee aan het schoolcabaret met een handvol gelijkgestemden. Mensen aan het lachen krijgen in een gemeentezaal, dat was de opdracht van deze verlegen jongen die zijn schuchterheid in publiek kon afleggen, op voorwaarde dat ik een ingestudeerde tekst kon declameren. Maar daarna? Boekhouder worden? Neen. Klerk? Neen? Econoom? Alstublieft, zeg.

Dus moest ik op mijn achttiende een nieuw pad uitzoeken. Waar had ik de meeste garantie om ‘de nieuwe Rik De Saedeleer’ te kunnen worden? Communicatiewetenschappen? Nogal theoretisch, zo werd me verzekerd. Het werd dan maar het RITCS in het verre Brussel, in de oude ‘bank van Congo’, vlakbij de Naamsepoort, waar toen nog een afdeling Sociale Communicatie bestond. Daar had ik vooraf een lang telefoongesprek over gehad met Guy De Pré, de radioman die toen nog getrouwd was met de dochter van een collega en vriend van mijn vader.

Het RITCS, dat was: zeer praktijkgericht, niet té veel studeren, een stukje van de wereld buiten Antwerpen zien (al ging ik niet op kot), andere invloeden opslorpen, op vele vlakken wakker worden. En beseffen dat er meer is dan sportreporter worden. Maar ook: het eerste jaar moeten dubbelen omdat ik nog op het ritme van het middelbaar studeerde, wat in dit geval té weinig en té laat bleek. Dat ‘té weinig’ gold ook voor mijn punten. Ik mocht niet eens tweede zit doen.

In het derde en vierde jaar was driekwart van de lessen gemeenschappelijk met de afdelingen Film, Radio & Televisie en Toneel, één kwart apart. Ik zat helemaal alleen in mijn richting (wat wellicht ook verklaart waarom die een aantal academiejaren later werd opgedoekt). Ik kreeg er les van journalistieke grootheden als Piet Van Roe, Piet Van Brabant en Jo Röpcke en van filosofische grootheden als Jaap Kruithof, Etienne Vermeersch en Hugo Van Den Enden. Maar vooral: ik kreeg er privéles van Maurice De Wilde, gerenommeerd onderzoeksjournalist, die in die jaren aan zijn reeksen over De nieuwe orde en De collaboratie werkte. In zijn lessenpakket zat onder meer de uitvoerige bespreking van de problemen die hij zelf had ondervonden bij het maken van zijn spraakmakende reportages (‘enquêtes’ noemde hij ze zelf). Dikke cursussen, want: hij had véél problemen gekend. Met politici en met zijn eigen hiërarchie. De Wilde stond op het lesprogramma met vier uur in de voormiddag. Van negen tot één. Ik arriveerde om halfnegen, hij net iets later, dus kwam dat in de praktijk neer op les van twintig voor negen tot halftwee. Brossen kon niet, dat zou nogal opgevallen zijn. De Wilde rookte als een ketter, dat moest deze niet-roker er maar bijnemen. Andere tijden.

De Wilde werd een leermeester en ook een mentor voor mij. Hij was streng. Als je hem een tekst overhandigde die je na lang wroeten in elkaar had gebokst, daarbij denkend: beter dan dit kán gewoon niet, kreeg je die vol handgeschreven verbeteringen en notities terug. Alles kan beter, zeker wanneer de beoordelaar Maurice De Wilde heette. Ik heb er tonnen vol respect voor de man gekregen.

‘De nieuwe Rik De Saedeleer’? Vergeet het!

‘De nieuwe Maurice De Wilde’, dát wilde ik worden.

De Nieuwe

Toen ik eens liet vallen dat ik gewetensbezwaarde wilde worden — ik wenste niet blindelings bevelen op te volgen en was overtuigd pacifist, legerdienst was aan mij niet besteed —, vroeg hij: waarom kom je niet naar de BRT, we kunnen altijd iemand gebruiken in mijn kleine redactieploeg? Natuurlijk zag ik dat zitten: een betere entree bij de openbare omroep was volgens mij niet mogelijk. (Wist ik veel dat De Wilde door heel wat collega’s werd uitgespuwd, en vice versa overigens.) Maar omdat de BRT tot dan toe geen gewetensbezwaarden had toegewezen gekregen, duurde het bijna twee jaar alvorens ik er kon beginnen.

Extra vervelend: ik kon geen werk vinden (a ja, want: leger- of burgerdienst nog niet gedaan) en moest gaan ‘doppen’. In het stempellokaal gebeurde het betere pestwerk: je wist pas op het ogenblik dat je je dagelijkse stempel ging halen, wanneer je ’s anderendaags moest terugkomen. Officieel om te vermijden dat werklozen in het zwart zouden bijklussen, officieus volgens mij toch ook wel om wie zonder werk zat nog wat extra met de neus op de feiten te drukken.

Intussen had ik mijn eerste stappen op de planeet Journalistiek gezet. Donderdag 19 augustus 1982 verscheen in het linkse weekblad De Nieuwe de uitgeschreven versie van mijn reportage over vrouwen in het leger die ik aan het RITCS had gedraaid in opdracht van Maurice De Wilde. Zevenhonderd vijftig frank leverde mij dat op. 7-5-0. Nog geen twintig euro. Maar mijn naam stond wel boven het stuk en ik mocht van dan af bijna wekelijks schrijven voor De Nieuwe, dat toen geleid werd door hoofdredacteur Piet de Moor, die zich in latere jaren zou ontpoppen tot Duitslandspecialist. Dat smaakte naar (veel) meer. En ik schreef ook (voor) veel meer (bladen). Noem een links media-initiatief dat een paar maanden heeft bestaan en ik heb ervoor geschreven.

Ik was filmrecensent, tv-criticus, mediadeskundige, en nog wat meer, schreef vurige pleidooien tegen de komst van commerciële televisie in Vlaanderen en dat soort dingen.

Maar ik was nog altijd geen nieuwe Rik De Saedeleer of Maurice De Wilde.

FM 2000

Najaar 1982 klopte ik aan bij de een paar maanden eerder opgestarte Antwerpse vrije radio FM 2000, links van signatuur, toen nog gelokaliseerd op een versleten appartement boven een winkel op de Meir (postcode 2000, vandaar de naam). Dat werd een nog veel grotere leerschool. Na nog geen drie maanden was ik er al verantwoordelijk voor alle informatieve programma’s. Onbetaald, dat spreekt haast voor zich. En van een uitgebreide nieuwsdienst was al evenmin sprake: een handvol lieden vol goede wil, die dagelijks twee nieuwsbulletins produceerden en in het weekend ook nog een satirisch magazine. Ik was daar (on)redelijk fanatiek in, eiste het beste van mezelf en de anderen, ook al stond er geen pecuniaire beloning tegenover onze inspanningen.

Gratis mag niet gratuit worden!

Hóe fanatiek ik was, illustreer ik even met een voorbeeld: in 1983 werd een groot deel van het land lamgelegd door de vrijdagstakingen van de socialistische vakbond, waarbij onze radio enigszins aanleunde, al waren we ook voor hen uitermate kritisch. Dan ging ik ’s morgens stempelen, wandelde van Merksem te voet naar de Meir (slordige driekwartier langs het Sportpaleis, het Stuivenbergziekenhuis en de Carnotstraat), luisterde de nieuwsberichten op de BRT-radio af en sprokkelde ook nog wat informatie uit krantenberichten, presenteerde ons nieuws van halftwee en deed dat nog eens over om halfzeven (tenzij er een collega beschikbaar was), om vervolgens weer driekwartier te stappen richting avondeten bij mijn ouders. Was het stempelmoment in de namiddag, dan werd het allemaal nog net iets ingewikkelder.

In 1983 begonnen we met een handvol lieden aan een wekelijks satirisch magazine, waarvan we de titel geleend hadden van een nummer van Van Kooten & De Bie: Wat is het klote om de klos te zijn. Vergelijk het met het (latere) Leugenpaleis, maar dan nog net iets gedurfder en anarchistischer. Om dat te illustreren: toen koning Leopold III stierf, huldigden we de semicollaborerende monarch met een minuut lawaai. Ondergetekende gebruikte daarvoor de stofzuiger op het secretariaat, een spul dat voor de rest toch werkloos stof stond te vergaren, en een primitieve bandopnemer. Achteraf moest ik vaststellen dat ik slechts tweeënvijftig seconden stofzuigergeluid had opgenomen, maar ach, wie lag daar nu wakker van?

Nog in 1983 werd onze antennemast voor het eerst in beslag genomen door overijverige rijkswachters, want die vrije radio’s — die officieel niet mochten uitzenden — waren natuurlijk nog net iets staatsgevaarlijker dan de leden van de Bende van Nijvel. De radio verhuisde naar een bescheidener locatie boven een jeugdhuis, De Waag, het laatste punkerslokaal van Antwerpen, waar opnieuw vrolijk werd uitgezonden (het satirisch magazine was intussen omgedoopt tot Biefstukken voor het volk) tot de rijkswacht alweer ongevraagd langskwam. En toen was het over, want onze vrienden van de socialistische vakbond bleken ‘vrienden’ met aanhalingstekens te zijn. Ze lagen niet echt wakker van het verdwijnen van FM 2000.

Mooie tijd, mijn langstdurende vriendschappen dateren uit die periode, en ik heb er veel media-ervaring kunnen opdoen. Nog een voorbeeld om dit te illustreren: bij de grote antirakettenbetoging van zondag 23 oktober 1983 bracht ik om het uur verslag uit vanuit een telefooncabine in het station Brussel Noord. In het begin was dat simpel, want de betoging startte daar. Naderhand werd het iets ingewikkelder, want ik moest telkens teruglopen naar Brussel Noord om mijn relaas in te spreken. En ik moest voldoende vijffrankstukken op zak hebben.

Een mens moet er iets voor over hebben.

Adieu Maurice

Terug naar Maurice De Wilde. Toen mijn dossier na ruim anderhalf jaar maar niet behandeld raakte, belde ik hem teleurgesteld op, eigenlijk om te melden dat ik een andere oplossing zou zoeken. ‘Wacht even’, zei hij. Twee dagen later kreeg ik een verlossend telefoontje dat ik alsnog als gewetensbezwaarde mocht beginnen aan de Reyerslaan 52. Wie De Wilde daarvoor heeft gebeld, weet ik niet, maar misschien kwam de zinssnede ‘Waar waart gij…?’ er wel in voor.

Mijn pad leek geëffend. Twintig maanden burgerdienst tegen een minuscule verloning (‘soldij’ weigerde ik het te noemen), dat wel, maar een carrière bij de Belgische Radio en Televisie wenkte. Tot ik een conflict kreeg met… mijn leermeester en mentor. De Wilde vroeg me om het hoofdstuk jeugdcollaboratie te schrijven voor het begeleidende boek bij de tv-reeksen, dat werd uitgegeven bij Pelckmans. Ik trok mijn stoute schoenen aan en vroeg welk deel van de royalty’s ik daarvoor dan wel zou mogen ontvangen. Niets, klonk het antwoord, ‘want de informatie die ge zult gebruiken, is verzameld in naam van de BRT’. Ja, repliceerde ik, ‘maar u ontvangt toch ook royalty’s bij een privéuitgeverij en draagt daarvan niets af aan uw werkgever?’

Lang verhaal kort: er werden wat nota’s heen en weer geschreven — zo ging dat toen, rikketikketik met carbonpapier ertussen — en ik had de euvele moed — geen idee waar ik die zo plots vandaan had gehaald — om de voorzitter van de raad van bestuur, op dat ogenblik de liberale historicus Adriaan Verhulst, een kopietje te bezorgen, waarop die mij prompt gelijk gaf. Tja, ik had dan wel van hogerhand gelijk gekregen, maar hoe kon ik nog door één deur met mijn opdrachtgever/leermeester/mentor? Dus vroeg ik na acht maanden mijn mutatie aan en haspelde de overblijvende twaalf maanden van mijn socio-culturele burgerdienst af in jeugdcentrum De Waag. Tussen de punkers. (Om de twee maanden werd er een punkfestival georganiseerd, met groepjes die aan het geproduceerde geluid te horen die avond voor het eerst en, hopelijk, ook voor het laatst optraden. Je kon het schema van die avonden vooraf invullen. Zeven uur: eerste optreden. Acht uur: tweede optreden. Negen uur: derde optreden. Tien uur: skinheads die zich voor de deur verzamelden, getrek en geduw heen en weer, iemand uit de buurt die de politie belde en de flikken die orde op zaken kwamen stellen, met de eis om de zaak te sluiten. Elf uur: ik fluitend op weg naar huis.

In februari 1986 zaten mijn twintig maanden ‘brommen’ erop en wachtte een nieuwe uitdaging: werk vinden. Dat lukte niet in de journalistieke sector, werd algauw duidelijk. Ik bleef wel voor een habbekrats freelancen op verschillende plekken, maar een deftig betaalde job zat er niet in. Een kleine producent van bedrijfsvideo’s zocht iemand en, kijk, ik mocht er dadelijk beginnen. Na een hele dag videobanden klasseren — er slingerde wat rond in die lokalen! — kwam de grote baas, een oude, streng ogende man, even langs. ‘En ge moet niet denken dat ge hier de luierik kunt komen uithangen’, waarschuwde hij hautain. Ik dacht: ik zeg niets, maar ze zien me hier morgen ook niet meer terug. Dat ze het contract steken waar de zon niet schijnt! Ik wilde niet in het leger gaan om blind bevelen te moeten volgen van arrogante brulapen, waarom zou ik dan gaan werken voor een militaristische patron?

The young ones

Dan spendeerde ik liever nog wat meer tijd in het gemeenschapshuis waar ik najaar 1985 was ingetrokken: vijf mannen en een vrouw, de oudste zesendertig, de jongste vierentwintig, ik zesentwintig, vijf van de zes hadden een voorgeschiedenis bij FM 2000. The young ones, noemden buitenstaanders ons. We lieten hen dan ook graag buiten staan, er viel binnen genoeg te beleven. Samen naar nieuwe muziek luisteren, onder meer. En op café gaan, op het toen nog lang niet zo hippe Zurenborg. We stonden ook bekend als een links gezelschap. Dat leverde ons één keer een vermelding op, met naam en toenaam, in het ledenblad van Vlaams Blok. Vijanden van het volk, of zoiets.

Ach ja, dachten we in onze linkse naïviteit, wat kan dat groupuscule ons maken, zo’n partijtje van niets?

Ik solliciteerde een paar maanden later om copywriter te kunnen worden bij Colruyt, een bedrijf dat ik nota bene drie jaar voordien in een bijdrage voor De Nieuwe had neergesabeld als slechte werkgever, maar viel er net naast. Zilveren medailles zijn niets waard bij het solliciteren. Geluk bij een ongeluk: dochterfirma Dolmen Computer Applications was op krek hetzelfde ogenblik op zoek naar krek hetzelfde profiel.

En zo mocht ik me vanaf maandag 12 mei 1986, 27 jaar en een paar maanden oud, ‘marketing officer’ noemen. Mijn eerste échte job. Copywriting, het maandelijkse klantenblad schrijven (het dichtst dat ik bij betaalde journalistiek zou komen in die periode), deelname aan beurzen coördineren, enzovoort.

Hé, ik kon eindelijk hippe kleren kopen en trakteren op café, maar mijn natuurlijke habitat was het allerminst.

Voor mijn neus hing nog altijd het bordje ‘Even geduld aub’.

Morgen: impresario, festivalorganisator, werkloos, eindelijk voltijds journalist!

The Last Blogpost.

Denk er in de verte trompetgeschal bij, u hoeft er zich niet eens voor te verplaatsen naar Ieper. En maak u vooral geen zorgen, beste lezer die inmiddels drie zinnen gevorderd is in dit stukje. Het gaat op alle vlakken goed met mij: veel en vooral prettig werk, gezond, warme thuisomgeving, fijne (maar helaas steeds kleiner wordende) familie.

En toch is dit een afscheid. Nadat ik vorige zomer al Instagram had afgesloten — wat zat deze zestigplusser eigenlijk op dat medium voor selfisten te doen? —, heb ik de afgelopen week ook LinkedIn vaarwelgezegd. Waarom zou ik daar nog blijven? Binnenkort word ik 64, dan is mijn belangrijkste bekommernis niet om werk te zoeken of geconnecteerd te blijven met de werkende medemens, maar wel “Will you still need me, will you still feed me?”. Ach, LinkedIn, ik heb me daar nooit thuis gevoeld. Is Instagram het medium van de selfies, dan is LinkedIn het medium van de geschreven autopromotie, vol berichten over hoe goed je zelf wel bent of welke nieuwe wending je aan je carrière hebt gegeven, gevolgd door collegiale schouderklopjes en hartjes. Ik had er al niets te zoeken en ik heb er zeker niets gevonden.

Morgen sluit ik, op de eerste dag van het nieuwe jaar, ook mijn Twitter-account af. Daar had ik jarenlang wel iets te zoeken, vaak vond ik er ook iets. Lol. Nieuws. Verontwaardiging. Interessante medemensen. Schoften, ja, die ook.

Op 22 oktober 2012 tweette ik voor het eerst. “Twitter = geestelijke masturbatie voor gevorderden. Ik doe mee… #Twitter”. We zijn tien jaar, twee maanden, een week, 91 likes, 17 retweets en 18 reacties later. Mijn openings- en tevens vastgemaakte tweet is godbetert 139.642 keer weergegeven. Dat zijn drie volle Koning Boudewijnstadions. Dat is bijna twee keer een volle wei in Werchter. Dat zijn zeven volle Sportpaleizen, eat your heart out, Alex Agnew! Ik heb in die tijd Twitterzalen doen vollopen en doen leeglopen, maar uiteindelijk is er altijd maar één wens: je veux de l’amour, in de vorm van likes, retweets of prettig gestoorde conversaties, nu, niet seffens, niet direct, niet subiet, niet weldra, maar nu, maintenant, tout de suite, heute nog, verdomme!

7.103 volgers laat ik verweesd achter, excuus daarvoor. 817 mensen tellen voortaan één volger minder, ook daarvoor oprechte verschoning. Ik wil niet eens weten hoeveel tweets ik heb verstuurd, hoeveel antwoorden ik heb gegeven, hoeveel likes ik heb uitgedeeld, hoeveel loeders ik heb geblokkeerd, hoeveel andere onverlaten ik op negeren heb gezet. Persoonlijke hygiëne is belangrijk, niet alleen lijfelijk, maar ook geestelijk.

Natuurlijk heeft het bereiken van mijn persoonlijke terminus op Twitter te maken met de manier waarop een walgelijke, veel te rijke, ranzige, ziekelijk excentrieke sociopaat dit medium in recordtijd naar zijn narcistische hand heeft gezet. Openlijk vrijheid van meningsuiting belijden en tegelijkertijd kritische meningen fnuiken, ik denk daar iets van. Typisch voor dictators en machtswellustelingen. Ik haat dictators en machtswellustelingen (en ik ga dat ook in mijn post-Twittertijdperk blijven doen).

Nog niet zolang geleden reageerde ik naar mensen die dit medium wilden verlaten met een bekend Frans gezegde: “Si tous les dégoutés s’en vont, il n’y a que les dégoutants qui restent”. Als de gedegouteerden vertrekken, blijven alleen de degoutanteriken over. Nu mogen anderen dat naar mij roepen. Als medeleerlingen je pesten, kan je nog altijd proberen hogerop te gaan om dit in te klagen. Maar als de leerkrachten én de schooldirecteur je beginnen te pesten, moet je ofwel ondergaan, ofwel vertrekken. Ik weiger te ondergaan. Dus vertrek ik. Ik ben niet die ene musketier die het tegen Musk zal opnemen. Tijdverlies. Bovendien: zo dapper ben ik niet. (En, neen, ik verhuis niet naar Methadon-of-hoe-heet-dat-ander-sociaal-medium-ook-alweer? Ik houd niet van ruziemaken, maar ik houd evenmin van Kumbaya in conflictueuze tijden. Misschien houd ik het wel vol om geregeld op zondag een Spotify-lijst samen te stellen, we zullen zien.)

Heel eerlijk, ik word ook een beetje moe van mezelf. Altijd een mening klaar, altijd alles beter weten — wat natuurlijk zo is, maar soit —, altijd (re)ageren. De laatste maanden gelukkig al veel minder, een mens heeft maar zoveel uren in een dag en er zijn nog zoveel interessante(re) dingen te doen. Ik word nog moeër van alle anderen. En ik word het ‘moest’ van de toenemende polarisatie, die nergens naartoe leidende betweterigheid, de uitzichtloze discussies-om-de-discussie. Heel lastig wanneer je zelf alles beter weet, dat zult u wel begrijpen. Smiley.

Ik maakte mezelf ook wijs dat ik op Twitter zat om bij te leren en geïnformeerd te worden. Die woordspelletjes, och ja, tijdverdrijf kan geen kwaad. Tot ik de tijd zoveel begon te verdrijven, dat er geen meer overbleef. Ergerlijk, vind ik mensen die de hele tijd zichzelf zitten op te hemelen, op zoek naar virtuele schouderklopjes, hartjes en duimpjes, tot ik besefte dat ik in iets mindere mate — iets! — krek hetzelfde beoogde: virtuele schouderklopjes, hartjes, duimpjes. Ik werd wat ik haatte, een crowd pleaser.

Heel wat leuke mensen laat ik hier achter. Veel dank dat ze mijn dagen wisten op te fleuren en op te luisteren met interessante (en soms ook volkomen overbodige maar toch wel aardige) weetjes, informatie, grappen & grollen. En hun menselijke warmte. Zij moeten me maar opzoeken in dat andere evil empire, Facebook. Daar zal ik vanaf nu mijn ochtendlijke verjaardagsposts deponeren en mijn avondlijke afscheidsmoment koesteren. Tot ook daar een potentaat de boel overneemt. Ik bedoel: een ergere potentaat dan Zuckerdinges.

In één beweging ga ik ook mijn blog on hold zetten, maar u blijft welkom om recente en oudere posts te lezen, of te herlezen, gesteld dat u masochistische neigingen zou hebben. Ik blijf achter de meeste standpunten staan. Ik heb gepoogd nuance en duidelijkheid in de verwoording te harmoniëren. Ik heb geregeld gechargeerd, zo werkt dat nu eenmaal met columnachtige bijdragen.

1167 blogposts heb ik in tien jaar tijd geproduceerd. Dat zijn er gemiddeld 117 per jaar. Dat is er een om de drie dagen. Slik! Al dient gezegd dat ik vooral in de beginperiode, toen ik nog op zoek was naar betaalde werkopdrachten, heel actief was, met soms zes stukken per week. Te gek. (Echt: té gek!) Voor wie ik het deed? Voor u, uiteraard, beste lezer die inmiddels tientallen zinnen gevorderd is in dit stuk. Maar in de eerste plaats toch voor mezelf: ik had iets te zeggen (dacht ik), dus deed ik dat ook. Enige pretentie is mij niet vreemd. Voor wie ik onbewust geschoffeerd mocht hebben: het spijt me. Voor wie ik bewust geschoffeerd heb: goed zo, dat was ook de bedoeling.

Maak er een fijn 2023 en een nog fijner rest van uw leven van, beste lezer die bij het slot van mijn epistel is aanbeland. Veel dank, veel respect, veel liefs. Insert: emoji met de gevouwen handjes.

(Frank Van Laeken has just left the Twitter building.)

De naam van de plaats waar hij op 23 oktober 1940 geboren werd, gaf al iets van zijn lotsbestemming weg. Três Corações. Drie harten. Daar ravotte hij met een geïmproviseerde bal die gemaakt was van lappen stof. Hij leerde ermee jongleren op een godvergeten plek, niet meer dan een kluit harde aarde met een paar sprietjes gras. Het leverde hem zijn bijnaam en latere voetbalnaam op: Pelé, wat staat voor ‘lappenbal’.

In 1950 zat de negenjarige Edson Arantes do Nascimento samen met zijn vader naar het radioverslag van Brazilië-Uruguay te luisteren, op het WK in eigen land. Een gelijkspel in het met 173.850 fanatieke fans volgestouwde Maracanãstadion in Rio de Janeiro volstond voor de Brazilianen om voor het eerst wereldkampioen voetbal te worden. Uruguay won die namiddag met 2-1. Vader do Nascimento begon onbedaarlijk te huilen toen de radioreporter het einde van de wedstrijd aankondigde. Volgens de legende maakte zijn zoon die dag een dure belofte: “Maak je geen zorgen, papa. Ooit zal ik hem winnen.”

Zijn eerste stappen op een echt voetbalveld zette hij bij Bauru AC, de club waar ook zijn vader onder de roepnaam Dondinho profvoetbal had gespeeld. Pelé werd er ontdekt door een voormalige international, Waldemar de Brito. Het duurde niet lang voor de topclubs aan zijn mouw begonnen te trekken. Hij koos voor Santos FC uit de staat São Paulo. Vandaag een slapende reus in de middenmoot van de Braziliaanse Serie A, vanaf halfweg de jaren 50 en doorheen de jaren 60 dé dominante club in het land waar voetbal dan wel niet werd uitgevonden maar wel tot kunstvorm verheven. Daar debuteerde hij op zijn vijftiende.

In 1958 scoorde hij 58 keer in het Campeonato Paulista, het staatskampioenschap van São Paulo, een record dat nog altijd standhoudt. Op 29 juni van dat jaar beleefde de nog altijd maar zeventienjarige aanvaller zijn eerste grote triomf voor de ogen van de hele wereld. Brazilië zegevierde op het WK in Zweden, in de finale werd het thuisland zonder pardon met 5-2 ingemaakt. Pelé scoorde twee keer. Zijn eerste doelpunt was een schoonheid. Controleren op de borst, bal over de tegenstander liften, binnentrappen. Drie seconden magie door een jongen, nog lang geen man, die na het laatste fluitsignaal huilend op de schouders werd getild. Vader weende mee, dit keer van immense vreugde. 1950 was gewroken.

Het bleef niet bij dat Zweedse succes. De man uit Três Corações zou in totaal drie wereldbekers winnen met Brazilië. Twee en een half, eigenlijk. Op het WK van 1962 moest hij na twee wedstrijden geblesseerd afhaken. Brazilië rooide het ook zonder hem in Chili, vooral dankzij dribbelkont Garrincha, die de tegenstanders helemaal tureluurs draaide.

Geniale missers

De Mundial van 1970 in Mexico herinnert deze oudere jongere zich nog als was het gisteren. Het was het eerste wereldkampioenschap voetbal dat ik bewust heb meegemaakt, elf jaar jong, de tv thuis stootte alleen nog haperende zwart-witbeelden uit. Door het tijdsverschil werd er soms op onmogelijke uren gevoetbald en er moest uitgerust naar school gegaan worden de volgende dag, het was volop examentijd, dus kon ik niet alle wedstrijden rechtstreeks volgen.

Het geel-groen-blauw van de Goddelijke Kanaries kleurde ik zelf in gedachten in. Brazilië won dat WK met het mooiste elftal en het mooiste voetbal ooit. Kunstschilderijen op een groene grasmat waren hun wedstrijden. Ook meer dan vijftig jaar later kan ik de basiself van de Seleçao zonder nadenken opdreunen. Felix. Carlos Alberto. Brito. Wilson Piazza. Everaldo. Gérson. Clodoaldo. Jairzinho. Tostão. Rivelino. En die ene met het nummer tien. Scorende spits, spelmaker en dribbelaar in één volmaakt totaalpakket. Sterk met beide voeten, hoofd en borst, snel, slim. Perla negra (zwarte parel). O rei (de koning). O rei de futebol (de koning van het voetbal). Evenveel bijnamen als rollen die hij op een voetbalveld vervulde.

In de finale tegen Italië opende Pelé de score met het hoofd – hij sprong niet, hij vloog, in mijn ogen – en hij gaf ook twee assists. De 4-1 behoort tot het collectieve voetbalgeheugen. Tostão, nota bene de centrumspits van de Brazilianen, veroverde de bal diep op eigen helft. Negenentwintig seconden en tien passen later vloog het leer aan de overzijde in doel, nadat onder meer de controlerende middenvelder Clodoaldo vier Italianen had dolgedraaid, rechtsbuiten Jairzinho op links verwarring had gezaaid en de meester zelf doodkalm wachtte tot rechtsback Carlos Alberto ver genoeg was opgerukt om hem de bal toe te schuiven. Alsof hij de tijd kon stilzetten, zo voelde dat aan.

Pelé schitterde op dat WK en toch zijn het twee ‘net-niet’-momenten die in mijn geheugen gegrift staan. In de groepswedstrijd tegen Tsjecho-Slowakije trapte hij vanop eigen helft een verre lob richting Tsjechisch doel. De bal zeilde een half metertje naast. In de halve finale tegen Uruguay werd hij in de toegevoegde tijd alleen voor doel afgezonderd. Iedere andere sterveling op noppen zou met links de bal voorbij de doelman hebben proberen te deponeren. Pelé niet. Hij deed een overstapje. Keeper het bos in. Daarna trapte hij de bal met rechts kruiselings voorbij een aanstormende verdediger. Tergend traag rolde die… naast. Geniale misser. Veel mooier dan wanneer het paal-binnen zou geweest zijn. Deze actie had iets diepmenselijks.

Een sportieve jongen was Pelé ook nog. Geen getreiter, geen schwalbes, geen matennaaien, geen gerol door het gras na een vederlicht contact (ja, ik heb het over u, Neymar!). Tegenstanders hadden respect voor hem. Nadat ze hem eerst hadden onderuit geschoffeld, hielpen ze hem daarna vriendelijk terug recht, aai over de bol en al. Heel even dachten mensen met goede bedoelingen dat Pelé niet alleen de tegenstanders had overrompeld, maar ook dat hij in één beweging het probleem racisme uit de wereld had geholpen. Hoe naïef.

1000 doelpunten

Onlangs deelde er iemand op Twitter een filmpje waarin de trucjes van Cristiano Ronaldo, Lionel Messi, Neymar en tutti quanti worden getoond. Bleek dat één iemand al die bewegingen voordien al had gemaakt. Pelé. O rei de futebol. Confronterend om te zien dat de sterren van nu hun inspiratie zochten bij een ster van toen.

Op 19 november 1969 maakte hij de duizendste goal uit zijn carrière, zo wil men ons wijsmaken. Een strafschop, op de heilige grond van Maracanã, het mocht geen toeval zijn. Pelé was toen net 29 geworden. Op z’n twaalfde was hij beginnen te voetballen. In zeventien jaar tijd zou hij dus duizend keer gescoord hebben, gemiddeld 59 doelpunten per jaar. En wie had dat allemaal officieel bijgehouden in die jeugdcategorieën? Ach, voor de mythe klinkt het gewoon goed. Duizend is het rondst denkbare getal.

Wat wel zeker is: voor Brazilië speelde hij 92 interlands, waarin hij 77 keer raak trof. Op z’n 33ste stopte hij, om een jaar later voor flink wat poen te herbeginnen bij New York Cosmos. Hij werd dé attractiepool in een eerste poging om ‘soccer’ in de Verenigde Staten definitief van de grond te doen komen. Dat mislukte, ook al omdat Pelé na twee jaar Amerika alsnog met voetbalpensioen ging.

Vanaf de herfst van 1977 dribbelde hij eerder onhandig door het leven. Als pleitbezorger van het Esperanto, bijvoorbeeld, dat volgens hem ongetwijfeld een wereldtaal zou worden. Als eerder stuntelige acteur in de oorlogsfilm Escape to victory, waarin ook de andere voetbalvedetten Bobby Moore, Osvaldo Ardiles en Paul Van Himst te zien waren, naast de echte acteurs Sylvester Stallone en Michael Caine.Als buitengewoon minister van Sport van zijn land. Als uithangbord van de FIFA. Als ambassadeur van Unicef en Unesco, eretitel die hij kwijtspeelde na beschuldigingen van corruptie, die overigens nooit werden hardgemaakt. Als struikelende pater familias, met drie huwelijken en minstens één buitenechtelijke dochter. Of als ietwat reactionaire, ouder wordende kerel, die weleens een zure oprisping had, aanhanger van Bolsonaro ook.

Uiteindelijk was het darmkanker, een onsportieve en meedogenloze opponent, die hem finaal tackelde. Helaas is er in het dagelijkse leven geen VAR te bespeuren om zulk onrecht aan te pakken. Het voetbalgenie Pelé nam op 1 oktober 1977 afscheid in een vriendschappelijk duel met New York Cosmos tegen – hoe kan het anders? – Santos. De mens Edson Arantes do Nascimento heeft nu afscheid van ons genomen. Het is de onnavolgbare voetballer die nooit vergeten zal worden.

Signeren in de Grand Bazar

Een zevental keer was Pelé op Belgische velden te bewonderen, de twee meest merkwaardige wedstrijden speelden zich in Antwerpen af. Op 31 mei 1960 kwam Santos een oefenwedstrijd spelen in het Olympisch Stadion op het Kiel. Mijn grootvader langs moeders kant, die tussen de twee wereldoorlogen alle zeven landstitels van Beerschot in het stadion had meegemaakt, sprak jaren later nog altijd uitbundig van dat geweldige retrodoelpunt van zijn idool Rik Coppens. Wat hij er vergat bij te vertellen was dat het toen al 0-5 stond en dat Santos er uiteindelijk tien zou binnen jassen, waarvan zes van de meester zelf, toen nog altijd maar negentien jaar jong. Op de samenvatting in nostalgisch zwart en wit is de goal van Coppens niet te zien, wegens domweg niet gefilmd. Wel te zien: 30.000 toeschouwers in een stadion met een capaciteit van 25.000, fans die in de lichtmasten, op reclamepanelen en in de bomen rond het stadion waren gekropen, geïmproviseerde zitjes op de sintelbaan, en wandelvoetbal. Tikitaka op het voetbalritme van die tijd. Ti. Pauze. Ki. Pauze. Ta. Pauze. Ka.

Meer dan zestien jaar later, op 16 september 1976, een bewolkte donderdag, was Pelé in het shirt van de New York Cosmos te zien op de Bosuil. Het was zijn afscheidstournee. Die namiddag werd eerst nog een signeersessie georganiseerd in de Grand Bazar in Schoten. We zien het Neymar, Messi of Mbappé niet doen. ’s Avonds scoorde Pelé slechts één keer in een wedstrijd die Antwerp met 3-1 won, onder meer dankzij een assist van Louis van Gaal. Het enige moment dat ik me als een van de 25.000 van voetbalvreugde kirrende toeschouwers herinner: Pelé die vooroverleunend de bal met zijn rechterhiel tot bij een ploegmaat devieerde. Artiest tot in de kist.

“Kerstmis is dien dag dat ze niet schieten. Dat er geen bommen uit de lucht worden gestrooid. Dat mitrailleurs van hun verdiende rust genieten. En de kanonnen met een kerstboom zijn getooid.”

U moet er zijn Antwerpse tongval maar zelf bij denken, de tekst van de onvergetelijke Wannes Van de Velde blijft hoe dan ook, euh, onvergetelijk. Ik associeerde het lied met de jaren 60, maar het staat op de lp Ne zanger is een groep uit 1976, zo leerde ik na een korte maar intense zoektocht. Ik kan u de hommage-website wannesvandevelde.be hierbij warm aanbevelen. Die goede Wannes (1937-2008) heeft ongetwijfeld niet zelf zijn site ontworpen, zo wereldvreemd was hij wat het alledaagse betreft. Als het op het diepere begrijpen van wat de mens drijft aankomt, was Wannes echter allesbehalve wereldvreemd. Dat wrange kerstlied toont dat eens te meer aan.

In het verdere en dichtbije verleden werden oorlogen vierentwintig uur stopgezet om de troepen Kerstmis in (tijdelijke) vrede te laten beleven, desnoods samen met de vijand rond een kerstboom en een warm vuur. Zo cynisch is het allemaal wel: op de dag van de vrede zal er vredevol met elkaar worden omgegaan, de dag nadien wordt het schieten gewoon hervat en moet die vriend van gisteravond zo snel mogelijk uit de weg worden geruimd. Oorlogsbusiness as usual. Vreugdevuur der kerstijdelheden.

Ik dwaal af.

Ik vraag me af of een psychopaat als Poetin rekening zal houden met Kerstmis. Zullen de moderne kanonnen zwijgen vanavond, vannacht en morgen overdag? Of is dit juist het geschikte momentum om een minder alerte vijand aan te vallen, zoals de verenigde Arabische krachten in 1973 deden op de Joodse feestdag Jom Kipoer, wat nota bene staat voor ‘Grote Verzoendag’. Die oorlogsdaad heeft Israël toen veel sympathie opgeleverd. Timing is alles in het leven. Zou Poetin een verrassingsaanval in gedachten hebben? Of Zelensky? Best niet, want de Russische beer zou opeens mededogen kunnen oogsten.

Er woedt vandaag precies tien maanden oorlog op dit continent, iets wat we tot voor kort ondenkbaar achtten. Zelfs begin dit jaar dachten we dat het wel zou overwaaien, dat oorlogszuchtige stoken vanuit het Kremlin. Hadden we niet met succes al bijna zevenenzeventig jaar een stabiele vredessituatie gecreëerd? Ja, er was die burgeroorlog in Joegoslavië van dertig jaar geleden, maar dat was een implosie. Dit is een explosie, een land dat binnenvalt in een ander land, terwijl de wereld er verbaasd op toekijkt. Kiev ligt op iets meer dan tweeduizend kilometer afstand van Brussel, dat is ongeveer even ver als van hier tot aan de Costa del Sol.

En toch lijkt die oorlog veel verder weg. We lezen de berichten, we zien de vernielingen in de journaals, we horen de stoere taal in Moskou en Kiev, we weten dat we slechts één escalatie verwijderd zijn van een veel groter conflict, en toch hebben we hier, in het vooralsnog veilige westen van het continent, niet het gevoel dat er een Derde Wereldoorlog zit aan te komen. We doen vrolijk verder op sociale media. We liggen meer wakker van wat derderangs-BV’s zeggen, dan van de conflictretoriek. Is het inderdaad een lokaal of regionaal conflict, onderschatten we de potentiële dreiging, of willen we het gewoon niet weten? Vreemde vaststelling: Oekraïne is in onze gedachten, maar met mate.

Heel even waren Oekraïense vrouwen en kinderen hier welkom. Heel even leek het dat we solidair kunnen zijn met mensen in nood. Heel even was er die illusie van mededogen en menselijkheid. Tot we alleen nog maar de overlast konden zien. Is de oorlog nog niet voorbij? Kunnen we ze nog niet terugsturen? Hoe lang moeten wij, sukkelaars die vloeken over onze energiefactuur, dit nog volhouden?

Terwijl de Oekraïners nog enigszins mochten en mogen rekenen op onze goedheid, slapen er in Brussel mensen op straat. Vluchtelingen met een andere huidskleur, afkomstig van een ander continent, die een ander geloof belijden. Voor hen is er nauwelijks mededogen en menselijkheid, we kijken de andere kant op, zoals we dat al jaren doen als er een stroom niet-Europese vluchtelingen op ons afkomt, aangevuurd door een onmenselijk discours uit rechtse hoek. Populisme doodt solidariteit. De staatssecretaris voor Asiel en Migratie zei vorige week nog in De zevende dag dat ze er niet aan denkt om burgemeesters te verplichten opvang te voorzien in hun gemeente. Maar wat dan wel? En hoe dan wel? Het is nu even iets minder koud, maar vanaf maandag flirten de nachtelijke temperaturen weer met het vriespunt. Moeten er doden vallen vóór de ogen opengaan? Wie als beleidsmaker blind blijft voor deze onmenselijke toestand, is zelf een onmens. Mensen in nood negeren, is van het laagste wat de mens kan doen.

Ondertussen bakkeleien onze elfendertig regeringen, het is heus niet alleen binnen de federale Vivaldi-coalitie dat het putje winter is. In nagenoeg alle overheden van dit land zit de sterkste oppositie binnen de meerderheid. Dat is onhoudbaar. Partijvoorzitters, ministers en staatssecretarissen laten zich leiden door peilingen, niet door gezond verstand, vaderlandsliefde en ideologie. Goed bestuur is een mythe. Goed-bestuur-met-ons-mee-aan-de-macht is het uitgangspunt. Daar mag alles voor sneuvelen, het principe van ‘goed bestuur’ in de eerste plaats.

Twee jaar had de zogeheten Congocommissie nodig om het koloniale verleden te bestuderen en te helpen verwerken, met als enige slotakkoord dat er geen slotakkoord komt. Geen eindtekst, geen excuses, zelfs geen spijtbetuigingen, wat juridisch minder zwaar weegt. Het eigen imago, het volgende verkiezingsresultaat en de apathie van de publieke opinie gaven de doorslag. De doorsnee Belg ligt niet wakker van dat koloniale verleden. Hooguit willen we horen dat Leopold II een schrikbewind had geïnstalleerd in zijn Afrikaanse speeltuin, maar dat is wel héél lang geleden, in 1908 moest de vorst Kongo Vrijstaat afstaan aan België. Dat er in de periode 1908-1960, tot aan de onafhankelijkheid, nog altijd misdaden plaatsvonden, dat we — ja, wij allemaal, ook al waren de meesten er nog niet — ‘onze’ kolonie systematisch hebben leeggeplunderd, dat we vanuit een paternalistisch en kolonialistisch racisme de Congolezen als tweederangsburgers beschouwden, willen we niet meer geweten hebben. En, wat nog veel erger is, dat we ook na de onafhankelijkheid onze invloed, zoals het dan omfloerst heet, zijn blijven uitoefenen, wordt al snel vergeten. De moord op de democratisch verkozen premier Lumumba, de steun aan het dictatoriale regime van Mobutu, de blijvende plunderingen van de rijkdommen ter plekke: wir haben es nicht gewußt. (Natuurlijk weten we dat wél, maar we wíllen het niet weten!)

Congo krijgt geen excuses uit vrees dat Congo dan geld zal eisen. Herstelbetalingen, in het jargon. Nog los van die uitkomst: zijn de leden van de Congocommissie — en bij uitbreiding de partijhoofdkwartieren — die de finale tekst torpedeerden dan niet intelligent genoeg om te beseffen dat het Congolezen ginder en hier om veel meer gaat dan om centen? Het gaat om erkenning van wandaden. Het gaat om erkend worden als volwaardige en evenwaardige handelspartner. Het gaat om het stopzetten van eenzijdige plunderingen. Het gaat, kortom, om het beëindigen van dat postkoloniale, racistische, paternalistische bedisselen van de toekomst van Congo en de Congolezen.

Terwijl ik dit schrijf, staat een voormalige president van de Verenigde Staten weer volop in de belangstelling. Een man die verkozen werd door meer dan vijftig miljoen Amerikanen. Vijftig miljoen mensen die in het stemhokje stilzwijgend riepen: jij bent ónze man, jij mag óns land besturen, meer nog, jíj mag de koers van de wereld bepalen. Als onmensen democratisch verkozen raken, is het einde in zicht.

“De mens, ge kunt gij daar niet aan uit”, wist Gerard Walschap. “De mens, ge zult gij daar nooit aan uit kunnen”, weet ik, bescheiden blogpostschrijvertje. Neen, ik word niet vrolijker van mijn eigen kerstgedachten. Toch maar weer eens iets van Wannes opleggen.

“Maar hou die herderkes er buiten / Want die zijn niet bij d’n troep / Die kennen zeker nog geen mijn uit een granaat / En de moeder van het kinneke / Zucht in ’t midden van die hoop / Mijne zoon wordt binnen twintig jaar soldaat.”