Maandans

Naast de intussen voorspelbaar onvoorspelbare tribulaties in en om het Witte Huis moeten we deze week vooral onthouden als het moment waarop de E=mc² formule eindelijk in genialiteit overtroffen werd. De Einsteins met dienst bevinden zich in de Pro League, de verzameling van Belgische profvoetbalclubs, een organisatie die zelden wordt geroemd vanwege haar briljante invallen (en daar zijn ook tig redenen voor te bedenken). Maar nu: hulde voor zoveel creativiteit en emotionele intelligentie!

De leden van de Pro League kwamen deze week namelijk tot een compromis: vanaf het seizoen 2026-2027 – niet volgend seizoen, maar het seizoen dáárop – wordt de competitie hervormd en krijgen we opnieuw een eerste klasse met achttien clubs. Na vierendertig wedstrijden is de kampioen gekend. Geen gefoefel met play-offs en halvering van de punten meer, neen, een rechttoe-rechtaan competitie waar we op het eind – of een paar wedstrijden voor het einde – de kampioen kennen en de clubs die het seizoen daarop ons land Europees mogen vertegenwoordigen. Fantastisch! Geweldig! Ongezien!

Nou ja, ‘ongezien’: dat deze formule sinds mensenheugenis in elk zichzelf respecterend, beschaafd voetballand wordt toegepast, is hierbij slechts een futiel detail.

***

Er lagen overigens alternatieven op tafel: het eerste was het voortzetten van het huidige play-offsysteem, wat zowel enkele grotere clubs (Club Brugge, Anderlecht) als de hele zooi kleinere clubs tegenstond. Die laatsten vrezen vooral het degradatierisico en/of een play-offsysteem dat nergens toe leidt: tijdvulling. Play-off 1 vinden de grote clubs best wel leuk, maar de halvering van de punten stond de meesten tegen. Door die halvering liep Union al minstens twee verdiende landstitels mis. Je moet het maar doen: dertig wedstrijden spelen en dan je punten voor de helft kwijtspelen. Spannend, ja, dat wel, dat is ook de perverse reden waarom zogeheten voetbalkenners na de aanvankelijke aversie een boontje hebben gekweekt voor dit systeem. Daar zitten ook ernstig genomen en vooral zichzelf ernstig nemende voetbaljournalisten tussen.

Het tweede alternatief was de invoering van de huidige Europese formule, waarin niet iedereen tegen iedereen zou spelen in de reguliere competitie. Beetje stompzinnig – mag ik dat zo stellen? –, want er is een gigantisch verschil tussen een Europese competitie die eindigt in een reeks confrontaties met rechtstreekse uitschakeling en een finale, en een clubcompetitie die gestut wordt door traditionele speeldagen waarin alle clubs in actie komen.

Dan maar een reguliere competitie met achttien teams, vierendertig wedstrijden en misschien wel de nodige saaiheid wanneer de kampioen – als de financieel-economische krachtverhoudingen worden gerespecteerd, zou dat ongeveer acht keer op de tien Club Brugge moeten zijn, en toch slagen de West-Vlamingen er maar niet in om hun calimerocomplex van zich af te schudden –, al vijf matchen van het einde bekend is. Zo doen ze dat in de Grote Vijf (Premier League, La Liga, Bundesliga, Serie A, Ligue 1) ook. Zo doen ze dat trouwens in de meeste landen, op enkele uitzonderingen als Schotland en Zwitserland na.

Nederland voerde ook ooit een play-offsysteem in. Niet om de kampioen te kunnen aanduiden, maar om de plaatsen twee tot en met negen te kunnen toewijzen, maar dat werd na enkele seizoenen afgeschaft omdat het uiteindelijk neerkomt op competitievervalsing als het nummer twee in een mindere Europese competitie terechtkomt dan het nummer vijf. Waarna de bedenkers van dat ‘Hollandse’ systeem werden ingehuurd door de Pro League en een nog veel krakkemikkiger ideetje lanceerden, dat we nu al anderhalf decennium kennen.

***

Rechttoe-rechtaan, prima, maar er is toch ook nog een olifant in de kamer. België is een te klein land om achttien eersteklassers te kunnen verantwoorden. Een eenvoudige berekening bewijst dat, waarbij ik meteen de term ‘economisch hinterland’ zal lanceren, een chique klinkende benaming voor het (theoretisch) potentieel bereik van iedere club in de hoogste klasse. Even wat duiding:

• Duitsland telt 83 miljoen inwoners en 18 clubs in de Bundesliga. Elke club heeft daar dus een economisch hinterland van 4,6 miljoen Duitsers.

• Frankrijk telt 68 miljoen inwoners en 20 clubs in de Ligue 1. Economisch interland per L1-club: 3,4 miljoen.

• Italië telt 59 miljoen inwoners en 20 clubs in de Serie A. Economisch hinterland per Serie A-club: 2,9 miljoen.

• Engeland telt 56 miljoen inwoners en 20 clubs in de Premier League. Economisch hinterland per PL-club: 2,8 miljoen.

• Spanje telt 48 miljoen inwoners en 20 clubs in La Liga. Economisch hinterland per LL-club: 2,4 miljoen.

• Nederland telt bijna 18 miljoen inwoners en 18 clubs in de Eredivisie. Economisch hinterland per ED-club: 1 miljoen.

• België telt straks 12 miljoen inwoners en 18 clubs in de Jupiler Pro League. Economisch hinterland per JPL-club: 666.666.

Naast een dubbel duivels getal voor ons land wil dat vooral zeggen dat een Duitse club potentieel afgerond zeven keer meer mensen kan bereiken dan een Belgische. Niet dat die 4,6 miljoen per club allemaal voetballiefhebbers zijn of supporters die naar het stadion komen, maar dat geldt net zo goed voor die 666.666 bij ons. Het is zeker geen toeval dat de Bundesliga het hoogste gemiddelde aantal toeschouwers heeft van Europa met 39.422 per wedstrijd (cijfers van het seizoen 2023-2024). Engeland volgt met 38.562, Italië met 30.967, Spanje met 29.072 en Frankrijk met 26.879. België? 10.446 gemiddeld per match.

Bovendien is de verdeling van de clubs hier helemaal scheefgetrokken. Te veel West-Vlaamse clubs, bijvoorbeeld, en daar komt mogelijk Zulte-Waregem na dit seizoen bij. Als daar dan een grote slokop tussen zit als Club Brugge, begrijp je meteen waarom de andere clubs uit die regio ternauwernood overleven, meestal dan nog met de hulp van een buitenlandse investeerder, die alleen maar geïnteresseerd is in de Belgische competitie omdat je hier goedkope buitenlanders kunt parkeren en met weinig regeltjes moet rekening houden. We zijn niet alleen een transitcompetitie, we zijn ook een soort opleidingscentrum tússen de eigenlijke jeugdopleiding (in het land van oorsprong) en de doorbraak (als die er al komt, in het buitenland).

Met andere woorden: de lasten zijn steeds voor Belgische clubs, de eventuele lusten voor buitenlandse.

***

Toen ik eind 2006 begon te werken als hoofdredacteur van PRIME Sport (nu: Play Sports), eigendom van Telenet, was een van mijn eerste taken een adviserende rol te spelen bij de mogelijke verwerving van de rechten op de Belgische eerste klasse, die op dat moment al jaren bij Belgacom (nu: Proximus) zaten. Ik maakte een omstandig rapport van 21 pagina’s dat ongetwijfeld alleen door mij helemaal gelezen zal zijn.

Uit mijn inleiding van toen: ‘Alvorens er wordt beslist om al dan niet te bieden, dient een andere, in mijn ogen fundamentele, vraag gesteld: moet de (potentiële) rechtenhouder kunnen eisen dat de kwaliteit van het Belgisch voetbal wordt opgevijzeld? Voor mij is het antwoord eenduidig “ja”. Hogere kwaliteit hangt echter samen met een aantal factoren:

– meer budget voor de clubs;

– minder clubs in de hoogste klasse (wat automatisch betekent dat de overblijvende clubs meer overhouden aan tv-rechten);

– clubs moeten investeren in hun (vaak verouderde, zeg maar: verloederde) accomodatie;

– clubs moeten investeren in jeugdwerking;

– clubs moeten een economische verantwoord (lees: realistisch) beleid voeren.

Die bedenkingen gelden nog altijd. De meeste clubs prijken jaar na jaar in de rode cijfers, de stadions zijn verloederd en onveilig, de jeugd wordt bij de meeste clubs verwaarloosd en realisme is nog steeds ver zoek bij het opstellen van jaarplannen en budgetten.

***

Dit was mijn concreet voorstel dat ik intern binnen Telenet aankaartte. (Ik heb de jaartallen aangepast.)

‘Ik ben een groot voorstander van een “gesloten” competitie met twaalf clubs, maar ik zou een begrenzing in tijd invoeren, zodat clubs op basis van de gemiddelde rangschikking over de volgende drie seizoenen kunnen stijgen en degraderen. Als het nieuwe systeem wordt geïntroduceerd in 2026-2027 zou dit betekenen dat er aan het eind van het seizoen 2029-2030 één of twee dalers (en dus ook stijgers) zijn. Pas na het seizoen 2032-2033 zouden er dan opnieuw dalers en stijgers zijn (vervolgens in 2036, 2039, 2042, enzovoort). Zo krijg je een combinatie tussen de voordelen van “gesloten” en “open”.

Het zal clubs toelaten een middellangetermijnbeleid te voeren. Als tegenprestatie moeten clubs dan wel een open boekhouding voeren en mogen ze maximaal 70% van hun budget spenderen aan spelerssalarissen. Er moet ook een significant deel van het budget (25%?) naar jeugdwerking en accomodatie gaan.

Voor de start van de nieuwe competitie (2026-2027) kunnen we ons baseren op de gemiddelde resultaten van de periode 2021-2026, vijf seizoenen, zodat er twaalf clubs “instappen”, maar het licentiesysteem moet dan heel streng en strikt worden toegepast. Wie economisch niet mee kan, hoort niet thuis in een “gesloten” competitie!

Al is er vanaf dan geen sprake meer van degradatie, toch moeten de clubs hun aantal punten opkrikken om na drie seizoenen een goed gemiddelde te bereiken. (Terloops: dr. Trudo Dejonghe pleit voor economische relocatie, zoals die bijvoorbeeld in de Amerikaanse grote sporten consequent wordt toegepast, maar dat lijkt me een té grote inbreuk tegen tradities en bestaande inplanting van voetbalclubs. België lijkt me niet rijp voor een dergelijke strikt economische logica.)

De huidige Challenger Pro League wordt omgevormd tot “Eerste klasse”, bestaande uit 16 clubs. De “Tweede klasse” (nu: ‘Eerste Amateur’) bestaat uit drie reeksen van 16 clubs, waarin onder meer de beloftenploegen uit de Jupiler League evenredig worden ondergebracht. Deze B-teams kunnen noch stijgen, noch dalen. Er zakken elk jaar drie clubs uit “Eerste klasse”; die plaatsen worden ingenomen door de drie kampioenen uit “Tweede klasse”. De op drie na laatste uit “Eerste” speelt een eindronde met de drie tweedes uit “Tweede”.’

***

Haalbaar? Neen, natuurlijk niet. Clubs gaan nog liever financieel overkop dan te moeten toegeven dat ze niet realistisch budgetteren en nauwelijks toekomstkansen hebben zonder een tijdelijke mecenas, maar die geldschieter – meestal afkomstig uit het buitenland – zit hier niet uit clubliefde, respect voor de supporters of grote sportieve ambities. Als hij geen geld meer ruikt, richt hij zijn neus op andere clubs en andere (kleine) competities.

Alleen Club Brugge komt in België gemiddeld boven de 20.000 uit. Negen van de zestien huidige eersteklassers halen geen 10.000 gemiddeld. Hoe kunnen Westerlo (5.482 fans per thuiswedstrijd), STVV (5.737) en Cercle Brugge (5.932) overleven zonder centen uit Turkije, Japan of Monaco? En hoe lang blijven die buitenlandse eigenaars investeren in kwakkelende clubs?

Kort samengevat komt het volgens mij hierop neer:

• 26 profclubs in België is een anomalie. Twaalf (of hooguit veertien) zou al veel realistischer zijn.

• De leiders van het professionele voetbal zouden zich professioneler moeten opstellen. Vandaag zou je de Jupiler Pro League beter Jupiler Ama League noemen: de ‘ama’ van ‘amateurs’. Geen compliment, in dit geval.

• Meerderheidsaandeelhouders uit het buitenland zouden duidelijke meerjarenplannen moeten voorleggen alvorens ze een bod mógen doen. Geen duidelijke toekomstvisie en langetermijnplannen? Niet welkom in België! Ook binnenlandse aandeelhouders moeten correct zijn in hun communicatie over het waaróm ze een club in handen willen hebben en hoe ze richting toekomst kijken.

• De licentiecommissie moet veel strengere eisen stellen en zich daar strikt aan houden.

• De jeugdwerking moet financieel gegarandeerd worden via een verplicht percentage van de tv-gelden.

• Er moeten strengere eisen gesteld worden aan de accomodatie. (Dat kost geld, maar dat loont ook: in Duitsland zijn de toeschouwersaantallen gestegen na een significante investering in nieuwe of verbouwde stadions begin deze eeuw. Die zijn veiliger en comfortabeler, en zorgen ervoor dat hele gezinnen naar het voetbal komen.)

• Buitenlandse voetballers moeten een hoger minimumloon ontvangen. In de Eredivisie moet een buitenlandse speler verplicht minstens anderhalve keer het gemiddelde salaris ontvangen. In de Jupiler Pro League gelden die afspraken niet, dus worden we overspoeld door derde- en vierderangsspelers die de eigen jeugd blokkeren. Dat is dubbel verlies.

Maar ach, wie ben ik? Ook in de zomer van 2026 zal er weer worden afgetrapt en zullen de media smullen van smeuiige verhalen over (bijna-)faillissementen en kortzichtige eigenaars/voorzitters. Zo worden die pagina’s ook weer gevuld.

De competitiehervorming heeft veel minder met Einstein dan met kortzichtigheid en compromitterende compromisbereidheid te maken.

‘De wereld is om zeep / Er gebeuren rare dingen rondom mij / Helemaal om zeep / En het laatste oordeel kan niet ver meer zijn.’

***

Het is zo’n week waarin een mens zich laat leiden door een oude hymne van een dorpsgenoot uit Tollembeek (ik weiger Pajottegem te gebruiken, behalve dan in explicerende bijzinnen zoals deze): Urbanus van Anus, zoals die in 1974 nog genoemd werd. Jawel, deze tekst is meer dan vijftig jaar oud en plots brandend actueel, het refrein toch. Het lied van Urbanus was maar om te lachen. De voorbije week was hoegenaamd niet om te lachen. Een beknopt overzicht:

• Donald Trump beschuldigt er Oekraïne van dat het zelf is binnengevallen in… Oekraïne.

• Bij Het Laatste Nieuws worden negen journalisten ontslagen, onder anderen drie vakbekwame sportjournalisten. De corrupte Stephan Keygnaert – in opspraak gekomen tijdens Operatie Propere Handen – mag gewoon blijven zitten.

• Donald Trump, de man die weigerde een verkiezingsnederlaag te accepteren en zijn aanhangers dan maar aanvuurde om naar het Capitool te trekken, zegt dat Zelensky een dictator is, ook al is die president geworden na legitieme verkiezingen.

• In Anderlecht wordt elke dag met scherp geschoten, behalve door de lokale voetbalclub.

• Alleen de verzamelde Europese leiders schieten nog vaker mis dan Sporting Anderlecht (als ze al proberen te scoren).

• Donald Trump wil vrede in Oekraïne bewerkstelligen door de meest betrokken partij níet uit te nodigen op gesprekken en onderhandelingen.

• Premier De Wever stelt dat het niet zo eenvoudig is om het drugprobleem in de hoofdstad aan te pakken. Burgemeester De Wever zei nog niet zo lang geleden dat het leger naar Antwerpen moest komen en dat de war on drugs dan wel snel gewonnen zou worden.

• Donald Trump heeft in één maand tijd evenveel gekke beslissingen genomen en krankzinnige ideetjes gespuid dan in zijn hele eerste ambtstermijn van vier jaar.

• De rijkste man ter wereld zwaait met een kettingzaag op een podium, die hij cadeau heeft gekregen van de illiberale president van Argentinië.

• Donald Trump brengt meer tijd door op het golfterrein dan in het Witte Huis.

• Nederland wil alleen nog ontwikkelingshulp geven als het daar zelf baat bij heeft. ‘Zelfontwikkeling’ heet dat allicht. Mag ook wel in zo’n kabinet vol onderontwikkelde pseudopolitici.

• Steve Bannon brengt de Hitlergroet. Of was het nu omgekeerd?

• Donald Trump hint op ‘four more years’ na de aan gang zijnde ‘four years’. Zo doen dictators dat. Verkiezingen zijn quantité négligeable. Zo deed Poetin dat ook, waarna hij de spelregels veranderde. Mens erger je niet voor gevorderden.

• JD Vance geeft een verbijsterende toespraak waarin hij de Europese Unie de mantel uitveegt en duidelijk een pro-Russisch standpunt inneemt. Een Leuvense kerkjurist wiens naam rijmt op korfs is positief onder de indruk van de manier waarop Vance de vrije meningsuiting verdedigt. Ondertussen worden in de States zelf de eerste boeken over genderdiversiteit uit bibliotheken verwijderd. De kerkjurist zwijgt. Naar boven likt hij alleen maar.

• Grote Amerikaanse bedrijven gehoorzamen aan de wensen van Trump & co en zetten hun diversiteits- en inclusieprogramma’s stop.

• Volgens barones Mia D. is al wat er nu in de wereld gebeurt een reactie op woke.

• Geef de barones een kettingzaag en misschien zaagt ze wel per abuis haar vingers af, zodat er geen volstrekt zinledige teksten meer uit haar klavier getoverd kunnen worden.

• Donald Trump eist voor een half miljard dollar aan zeldzame aardmetalen van Oekraïne. Een dictator wil zakendoen met een ‘dictator’, als het ware. Afpersing heet dat in maffiakringen. De Amerikaanse president is een maffiabaas geworden.

• De Golf van Mexico heet vooralsnog Golf van Mexico, Canada blijft een onafhankelijke natie, Groenland is eigendom van Denemarken. Maar het kan snel gaan. Overmorgen breekt een nieuwe week aan.

‘The lunatics have taken over the asylum,’ zong Fun Boy Three in 1982. ‘No nuclear the cowboy (president Reagan, fvl) told us / And who am I to disagree / ‘Cause when the madman flips the switch / The nuclear will go for me’. Drieënveertig jaar oud, maar klinkt brandend actueel. ‘The lunatics have taken over the asylum / take away my point of view / take away my right to choose’.

En om nog een songtekst te citeren, een flard uit Stings Russians uit 1985. ‘We share the same biology, regardless of ideology / But what might save us, me and you / Is if the Russians love their children too’. Maak daar gerust ook ‘If the Trumpians love their childen too’ van! (Ik vrees ervoor, kroost dient in sommige kringen alleen maar om de dynastie voort te zetten.)

***

Jawel, hoor: ‘Helemaal om zeep / En het laatste oordeel kan niet ver meer zijn.’

Het gebeurt dus niet stiekem meer. Geen krijgszuchtige, ambitieuze generaals die een groepje vertrouwelingen rond zich verzamelen en in het grootste geheim een putsch voorbereiden. Pinochet, Videla, Mobutu, Idi Amin, Papadopoulos, noem ze allemaal maar op: ze zijn totaal voorbijgestreefd, op een enkele exotische uitzondering na. Ietwat dictator in spe doet zijn ding nu in alle openheid. Ietwat Jan-mijn-kloten stemt op hem. Zo eenvoudig gaat dat. Het volk krijgt de leiders die het verdient. (Een deel van) het volk is het blijkbaar beu om te gaan stemmen en geeft de macht dan maar in handen van democratie hatende individuen, zodat zij (het volk) voortaan gerust gelaten worden.

Je zou het een nieuwe trend kunnen noemen: verkozen dictators. Het volk kiest er zelf voor om de democratie (en uiteindelijk zijn eigen vrijheden) kopje onder te duwen. Viktor Orbán is al jaren een prominent voorbeeld van zo’n despoot die via de stembus naar het hoogste machtsorgaan gekatapulteerd werd. Hij leidt Hongarije onafgebroken sinds 2010. Op hem wordt de term illiberaal gekleefd. Betekent zoveel als: tegen alle liberale verworvenheden sinds de Verlichting in. Lichtend voorbeeld van Orbán is Vladimir Poetin, nog zo’n despoot die een legitieme verkiezing achteraf misbruikte om steeds meer macht naar zich toe te schuiven en een loopje te nemen met de rechtsstaat. Andere Europese landen volgden inmiddels en alleen het meerpartijenstelsel behoedde Nederland voor een fascistoïde Wildersregime. Frankrijk stond al een paar keer op de rand van de afgrond. Versta: een extreemrechtse president(e). Duitsland volgt mogelijk weldra. Spannende tijden.

Ook op andere continenten staat de democratie onder zware druk, áls ze al kansen krijgt of überhaupt nog bestaat. Bananenrepublieken noemen we dat hier in het Westen smalend; landen in Zuid-Amerika, Afrika of Azië waar een hoge militaire pief of een buigzame pseudopoliticus in dienst van het leger of het grootkapitaal de plak zwaaien. Maar hebben wij nog wel het recht om daar neerbuigend over te doen?

***

Er is natuurlijk ook de onvermijdelijke Donald Trump. In zijn eerste periode gold die nog als een per ongeluk verkozen curiosum, die af en toe, nou ja: geregeld, een rare ingeving had en vreemde dingen zei, maar die al bij al nog ingesnoerd was. Checks and balances, net wat u zegt, ja. Nu Trump opnieuw het Witte Huis heeft ingepalmd voor een tweede ambtstermijn zijn die checks and balances nagenoeg verdwenen. Omringde hij zich tussen 2017 en 2021 aanvankelijk nog door ervaren politici en diplomaten, dan is zijn huidige regeringsploeg een zootje ongeregeld bij elkaar, met politiek onbeslagen praatjesmakers en complottheorieën verspreidende patjepeeërs als uithangbord: zo lang ze maar ja knikken is de oranje narcistische idioot tevreden. En hoe dommer zij zijn, hoe slimmer hij oogt.

De vergelijking met de jaren 30 wordt vaak gemaakt. Grotendeels terecht. Wat we nu op vele plekken zien is de (tijdelijke?) ondergang van de democratie, de rechtsstaat, het empathisch vermogen, doordachte geopolitiek, politiek handelen met de Verklaring van de Rechten van de Mens in de ene hand en de persoonlijke ideologie in de andere. Ideologie is out. Iemand als Trump wordt niet gedreven door ideologie en systematiek maar door impulsen. De ingeving van het moment. De waan van de dag. Het ideetje van het uur. We kijken naar een tv-spelletje met een bizar scenario, waardoor we uiteraard blíjven kijken. Zo zijn we dan ook weer wel, voyeurs langs de snelweg van het bestaan.

In die zin gaat de vergelijking met de jaren 30 dan weer níet op. Hitler en de zijnen hadden een ideologische uitvalsbasis: Mein Kampf. Trump en de zijnen hebben dat niet. Daardoor zijn ze onberekenbaarder. Niet gevaarlijker – daarvoor is het ‘palmares’ van de nazi’s al te duidelijk –, maar minder voorspelbaar. En daardoor toch ook weer razend gevaarlijk. Eigen oligarchen eerst, is momenteel het adagium in Washington, D.C. Dat gaat nog een paar stappen verder dan ‘Eigen volk eerst’, ook al zou die slogan ongetwijfeld eveneens uitgehold worden mocht Vlaams Belang het ooit écht voor het zeggen krijgen. Het volk bestaat uit nuttige idioten die, eens ze hun kortstondig nut hebben bewezen in de stembus, genegeerd mogen worden. Van dan af telt alleen het kringetje in de directe omgeving van de dictator. Zo ging dat bij onder anderen Poetin, zo gaat dat bij Trump. Er wordt al volop gespeculeerd over een implosie van het Trump-regime wanneer de Grote Baas (Trump zelf) zich in de schaduw zou gaan voelen van de Grote Baas-Naast-de-Grote-Baas (Musk), maar dat is wel zeer optimistisch: áls Musk al uitgerangeerd zou worden, zullen er andere opportunisten klaarstaan om in het gevlei te komen en aan ongebreidelde zelfverrijking te mogen doen.

Er tekent zich in steeds meer landen een Nieuwe Wereldorde af: extreemrechts, fascistoïde, egoïstisch, ontmenselijkend. En net als in de Nieuwe Orde van toen, zal al wie niet meewil brutaal uitgerangeerd worden. Op alle mogelijke manieren, van ‘per ongeluk uit het raam vallen’ tot Guantánamo, en al wat daartussen ligt. En al wie wél meewil, zal maar wat graag de laarzen aantrekken en meemarcheren met de macht. Om in ons land te blijven: van de voorspelbare Vlaams Belangers tot Rik Torfs en Mia Doornaert. Collaboratie is van alle tijden.

***

De wereld kijkt ondertussen toe. Wat kán de wereld doen? De Verenigde Staten binnenvallen is, buiten een sowieso al waanzinnig idee, ondenkbaar vanwege de militaire kracht van dat land. Dus laten we betijen. Maar waarom laten we Trump betijen wanneer die zich begint te bemoeien met zaken die zich in onze achtertuin afspelen: Gaza, Oekraïne, ontwikkelingshulp? Je zou met hem kunnen lachen, zoals sommige Denen deze week hebben gedaan rond het ideetje van The Donald om Groenland over te nemen. Dat is prima. Nóg krachtiger zou een Europees politiek signaal zijn tegen al deze ideetjes, want als er één ding vaststaat, dan is het wel dat Trump zelf helemaal in de ban van zijn eigen luchtspiegelingen is. Deze man werpt geen ideetjes op om te zien hoe de rest van de wereld reageert, neen, hij méént het. Hij wil Groenland en Canada inpalmen, en we moeten met z’n allen spreken van de Golf van Amerika, op straffe van maatschappelijke uitsluiting (of het niet meer welkom zijn op persmomenten, zoals Associated Press nu ondervindt, zonder al te veel protest van andere journalistieke organisaties, overigens).

Je kunt Trump dus onmogelijk negeren. En je kunt hem al evenmin ter wille zijn. Net in deze cruciale fase blijkt de Europese Unie een machteloze instelling te zijn, waarin individualisme en ‘Eigen land eerst’ het halen op gezamenlijke belangen. Wat zou Viktor Orbán helpen om tegen zijn vriend Trump te reageren? Of de Nederlandse regering, die bonte stoet rechtse luitjes zonder duidelijke marsrichting, behalve dan: tégen migratie, omdat Wilders dat nu eenmaal wil? Of zelfs Emmanuel Macron, die steeds meer rekening moet houden met een verrechtsende publieke opinie? De Europese Unie bewijst eens te meer haar economische noodzakelijkheid en haar politieke overbodigheid.

In de Verenigde Staten staat intussen elke vorm van democratische logica onder druk. Met zijn uitspraak dat de rechterlijke macht ondergeschikt is aan de directieven van de president haalt vicepresident Vance de rechtsstaat zelf onderuit. Hoe lang blijven rechtvaardige rechters ginds daartegen in verzet gaan? En waar blijft de steun hier? (Ach ja, rechterlijke uitspraken worden ook hier wereldvreemd genoemd door al wie zich rechts op het politieke spectrum bevindt, veel hoop hoeven we bijgevolg niet te koesteren op enig verzet aan de andere kant van de oceaan.)

Behoort het dan tot de geplogenheden om een democratisch verkozen leider die vervolgens de basisprincipes van de democratie zelf aantast, te laten doen, omdát hij nu eenmaal op legale wijze verkozen werd? Fascisten nemen de macht in handen en ge- en misbruiken die naar eigen goeddunken. In die optiek zijn de jaren 30 van vorige eeuw weer wél een flinke vergelijkingsbasis. Hitler kreeg de macht in de schoot geworpen van onbekwame politici van andere partijen en hief vervolgens in recordtempo de democratie op. Dat doet een despoot met macht. Dat heeft Trump ook al laten uitschijnen met uitspraken à la ‘het is de laatste keer dat u moet gaan stemmen’. Ook dat méént ie.

***

En zo kom ik bij ons terecht. Wij. U. Het volk. Zij die in theorie de macht verdelen, maar in de praktijk kiezen voor gemakkelijkheidsoplossingen, populisme, decibels, kortetermijndenken. Jan Modaal verwart sterke leiders met dictators. Echte sterke leiders zijn geloofwaardig door hun visie, empathisch vermogen en natuurlijk gezag. Trump en consoorten misbruiken de hen door lieden die weigeren langer dan een nanoseconde na te denken toegekende macht, die ze prompt willen omzetten in almacht. Keizerlijke almacht. Duim omhoog, duim omlaag.

Op deze manier krijgt het volk inderdaad de leiders die het verdient. Maar als onderdeel van dat volk dat weigert te accepteren dat velen hun stem gewoon weggooien en tegen hun eigen belang in stemmen, wil ik zulke leiders niet. Ik wil ze niet voor mezelf en ik wil ze niet voor ú, omdat u misschien niet beter weet.

Het toekomstbeeld oogt verdomd onaantrekkelijk: chaotisch, ondemocratisch, inhumaan, op maat van Trump, Poetin, Netanyahu en Orbán, op maat van een onverkozen roeptoeter als Elon Musk, die van de gelegenheid gebruik maakt om zichzelf te bedienen. Niemand die hem tegenhoudt. Niemand die daartoe zelfs aanstalten maakt.

Straks gaan Trump en Poetin in Saudi-Arabië overleggen hoe het nu voort moet met die oorlog/’speciale operatie’ in Oekraïne. ‘Twee schurken ontmoeten elkaar in een schurkenstaat’, de headlines schrijven zichzelf dezer dagen.

De wereld verdient beter.

De Verenigde Staten verdienen beter.

Wij verdienen beter.

Maar daar moeten u en ik ook wel iets aan willen doen. De vraag is: wát? Een blogpost schrijven is iets – een pietluttig iets, ik besef het –, maar het mag/moet iets meer zijn. Ons als automobilisten in een kijkfile blijven gedragen, zal niet helpen.

Veertig uur ononderbroken debatteren om uiteindelijk bij een in onze particratie onvermijdelijke uitkomst te belanden: meerderheid versus oppositie goedkeuren van de regeringsverklaring. Theater zoals te verwachten en te voorzien was. Zielig, eigenlijk. En volksverlakkerij, dat ook. Het scenario van dit toneeltje wordt immers vooraf geschreven in de partijcenakels. Wat wel opvallend was, was de totale lengte van de debatten: veel te lang, gezien de overbodigheid en voorspelbaarheid van de meeste tussenkomsten.

Het zegt ook iets over het hoge machogehalte binnen onze politiek. Zie ons eens stoer doen, meer dan anderhalf etmaal lang! Het is iets typisch mannelijk, deze bravoure die geen bravo verdient. Ja, er zitten natuurlijk vrouwelijke volksvertegenwoordigers in de Kamer, maar de gang van zaken wordt nog altijd gedicteerd door bijna twee eeuwen mannelijke cultuur in het parlementaire halfrond. Politiek is geen spurt maar een uithoudingskoers.

***

U las het elders al: er zitten nauwelijks vrouwen in de nieuwe federale regering. Vier stuks, slechts, tegenover negen mannelijke ministers. Dertien in totaal, dat is opvallend weinig, wetende dat dit er vijftig jaar geleden soms dertig waren. Mooi, maar dat verklaart niet waarom het regeerakkoord vooral door mannen werd onderhandeld en dat de ministeriële stoeltjes vooral door mannen worden bezet. Het is een anomalie in deze tijden. Net zoals het een anomalie is dat dit land tot nog toe slechts één vrouwelijke (interim)premier kende: Sophie Wilmès, toen Charles Michel voor een lucratieve internationale job koos en het wachten was op een nieuwe regering. De honneurs waarnemen, meer dan dat was het interludium-Wilmès niet.

Als je een kritische opmerking maakt over het tekort aan vrouwen in de eerste Belgische regering die geleid wordt door een Vlaams-nationalist, krijg je grosso modo twee reacties: een duimpje omhoog van mensen die het ermee eens zijn en een duimpje omlaag van mensen die vinden dat dit allemaal niet zo erg is, die vrouwelijke ondervertegenwoordiging en dat gebrekkig genderevenwicht. Meestal kwam daar de opmerking ‘het draait om bekwaamheid’ bij. Een opmerking die onveranderlijk door mannen werd gemaakt. Uiterst bekwame mannen, dat spreekt voor zich, zo zijn zij.

In tijden dat een impulsieve narcistische idioot in het Witte Huis diversiteit- en inclusieprogramma’s schrapt en het aantal genders officieel reduceert tot twee, is ook wat De Wever I doet een signaal: vrouwen zijn tweederangspolitici. Sterker nog: vrouwen zijn in het algemeen tweederangs. De jaren 70 lijken helemaal terug, met de stoerejongensclubjes die het beleid uittekenen, uiteraard na nachtenlange uitputtingsslagen, want vergaderingen kun je dat bezwaarlijk noemen. In 1972 riep de sociaaldemocratische minister Louis Major nog dat ‘die wijven’ niet zoveel complimenten moesten maken. Hij deed dat na een interventie van het nieuw verkozen Volksunie-parlementslid Nelly Maes, die eiste dat vrouwen met hun eigen familienaam zouden worden aangesproken, niet met die van hun echtgenoot. Anno 2025 klinkt het niet meer zó grof als toen, maar het resultaat is hetzelfde. Oma’s mogen dan, volgens een populaire meidengroep, wel aan de top staan, voor vrouwelijke politici geldt dat zeker niet. Tenminste, federaal. Vlaams zit dat evenwicht wel goed.

Er is iets vreemds aan de hand met de opmerking dat het om bekwaamheid zou moeten draaien. Op papier klopt dat natuurlijk. Alleen wordt die opmerking bijna zonder uitzondering gemaakt door mannen, die zichzelf in een ver verleden een brevet van bekwaamheid hebben toegekend en dat als in een eindeloze estafetterace doorgeven. Maar wie heeft ooit bepaald dat die eerste mannelijke leiders bekwaam waren? Wie anders dan zijzelf? Wie anders dan Donald Trump vindt dat Donald Trump de meest bekwame president van de Verenigde Staten is? Wie anders dan Elon Musk vindt dat Elon Musk het meest bekwaam is om orde op zaken te stellen in de Amerikaanse administratie? De heren hebben geen examen afgelegd, ze roepen zichzelf uit tot bekwaam. Makkelijk zat zo. Mensen zoals ik, cismannen van minstens middelbare leeftijd, hebben het nu eenmaal makkelijker in het leven, de wegen zijn geplaveid en aan de toegangen tot ons heiligdom staan strenge bewakers. Alleen wil ik niet behoren tot het clubje ‘mensen zoals ik’. Het is geen verdienste dat ik man, hetero, zestiger ben.

***

Wie nu roept dat de regering-De Wever in de eerste plaats uit bekwame ministers bestaat – waardoor het bijgevolg logisch zou moeten zijn dat vrouwen in de minderheid zijn, want die zijn net iets minder bekwaam –, negeert de maatschappelijke realiteit. Er zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen, iets wat weerspiegeld zou moeten worden in de democratische kamers van het land. Er is geen bewijs dat de negen mannen in de regering bekwamer zijn dan de vele mogelijke vrouwelijke kandidaat-ministers uit de coalitiepartijen. Er is alleen die ene stelling dat wie er nu inzit, bekwaam is en, dus, dat mannen beter geschikt zijn om een land, een regio, een gemeente of een bedrijf te leiden. Het is het bekende riedeltje dat ook overbetaalde CEO’s opvoeren om zichzelf en hun eigen soortgenoten in stand te houden. Wij zijn zo goed, wij zijn de beste. Een zelfverklaarde elite die niet eens hoeft te bewijzen waarom het terecht zou zijn zit waar ze zit. Het klinkt bijna als een natuurwet of een door een hogere autoriteit gegeven mandaat. Is het toeval dat religie ook op die manier werkt? Je moet geloven in een opperwezen dat alles beter weet en zijn vertegenwoordigers op aarde weten het op hun beurt beter dan hun volgelingen. Als je erover nadenkt, mag het haast een wonder heten dat er überhaupt vrouwen in de regering-De Wever zitten…

Als competentie echt de maatstaf zou zijn, zouden heel wat ministers, bedrijfsleiders, managers, voorzitters en trainers nooit minister, bedrijfsleider, manager, voorzitter of trainer zijn geworden. Dan zou toxisch leiderschap niet bestaan, omdat er bekwame mensen de boel zouden managen en ‘toxisch’ en ‘bekwaam’ niet samengaan. Dan zou er ongetwijfeld een groter machtsevenwicht tussen de seksen bestaan. Meer zelfs: dan zou er veel meer diversiteit aan de top van eender welke piramide zijn. Meer gendervariëteiten, meer kleur, meer verschillende culturele achtergronden.

***

Best grappig, trouwens, dat de witte cismannen die telkens weer ‘opkomen’ voor wat zij zonder nuance zien als onderdrukte vrouwen uit andere culturen en/of religies – denk aan de hoofddoekenkwestie –, het nu wel zeer oké vinden dat de Belgische federale regering in eerste instantie een wittemannenzaak is (en volgens hen ook moet zijn). ‘Onderdrukte vrouwen’ zijn volgens hen niet eens ‘bekwaam’ om voor zichzelf op te komen, hun uitgangspunt is dus ook nog eens neokolonialistisch. Wij, westerse heteromannen, weten wat goed voor u is.

Emancipatie, da’s voor de anderen.

Bekwame mannen hebben dat niet nodig.

Zij weten immers beter.

Stomme formateur, voorzitter van den Aldi

Politieke saboteur, doodgraver van Vivaldi

Blaaskaak egoïst con-federalist

Voltijdssupernotabraker arrogante ruziemaker

•

Hé hé wat een feest

Lang genoeg beleefd geweest

•

Groot bakkes brulboei, bloembakkenzeiker

Mislukte Vlaams Belanger, spiegelkijker

Hij wil iets worden, minister van Defensie

Wat is hij nu al? Minister van Pretentie

•

Hé hé dat lucht op
Ram het in hun domme kop

•

Slappe socialist, flauwe instagrammer

En in een zatte bui: racistische zwammer

Meeloper leeghoofd, moederskindje

Ideeën- en karakterloos zomerwindje

•

Hé hé zie je wel
Die daar springt al uit z’n vel

•

Contraire liberaal, taxshiftenkwaker

Nederlandsonkundige praatjesmaker

Narcist betweter, Bouchez tatoué

Spijtig kleine man, u telt niet meer mee

Stop toch met braken, Frank Van Laeken

•

Hé hé wat een lol
Ik viel even uit m’n rol

***

(Vrij naar Hé hé van Jan De Wilde. Hieronder de oorspronkelijke tekst uit 1990.)

Stomme idioot genie van de Karpaten
Mottige malloot rattekop vol gaten
Kikvors potentaat hansworst cervelaat
Lulverhalenrecensenter liberale potloodventer

•

Hé hé wat een feest
Lang genoeg beleefd geweest

•

Thermische zak koekejoe boletenvreter
Kermisklabak ratjetoe beterweter
Borgworm Aartselaar projektontwikkelaar
Dilettante vlooientemmer degoutante V.T.-emmer

•

Hé hé dat lucht op
Ram het in hun domme kop

•

Slappe stalagtiet suffe klussenklooier
Stijve zwarte piet hobbelpaard van Troje
Boskoe aasgarnaal emoe bergkwabaal
Spruitjesluchtverspreider bokkenrijder

•

Hé hé zie je wel
Die daar springt al uit z’n vel

•

Driewielertoerist omnivoor achterpoter
Verlepte bloemist komfoor kroonontbloter
Wisigoot reptiel afstoot hydrofiel
Variététroubadour chansonnier liedjesboer
Over ’t paard getilde Jan De Wilde

•

Hé hé wat een lol
Ik viel even uit m’n rol

Dat het allemaal wel niet zo’n vaart zou lopen.

Dat de soep nooit zo heet gegeten wordt als ze wordt opgediend.

Dat er voldoende checks-and-balances ingebouwd zijn in de samenleving.

Ik kreeg de voorbije maanden een déjà entendu van deze woorden, want, jawel, acht jaar geleden werd dat ook allemaal al gezegd in de aanloop naar de eerste legislatuur van Donald J. Trump. Ook nu weer, zij het toch iets omfloerster: in het Witte Huis zit nu meer dan ooit een man met een missie, een wraakzuchtige missie, nadat hij in november 2020 in zijn ogen ten onrechte zijn troon weer moest afstaan, na de door hem en de zijnen op zielige wijze aangevochten verkiezingsoverwinning van Joe Biden.

Dit keer is Trump beter voorbereid, hij is niet meer de onverwachte against all odds-winnaar van 2016. Hij weet zich gesteund door een luidruchtig en toch ook wel aanzienlijk deel van de Amerikaanse bevolking, waarvan enkele duizenden desnoods bereid zijn om het heiligdom van de democratie, het Capitool, op stelten te zetten, dat weten we sinds 6 januari 2021. Hij geniet de financiële en logistieke steun van de internetoligarchen, die acht jaar geleden nog aarzelden om een ongeleide narcist te steunen, maar die nu voluit zijn gegaan, omdat ze weten dat het hen goed zal uitkomen. Versta: zaken zijn zaken, de persoonlijke portefeuille zal enkele miljarden dollar rijker worden, ook al vinden ze de zakenman-politicus in privékringen ongetwijfeld een malloot. En hij heeft zijn ministerposten niet meer toegekend aan mensen die enige vakbekwaamheid hadden, maar pikte er uitsluitend jaknikkers en gelijkgestemden uit. Een antivaxer als minister van Volksgezondheid, il faut le faire.

Maar zelfs dan nog vonden allerlei experten en andere -ologen dat de Amerikaanse democratie en de rechtsstaat voldoende gestut zijn. Tot maandag om zes uur bij ons, op het middaguur in Washington, D.C. Velen schrokken wakker tijdens Trumps toespraak op de inauguratie. De verwarde en door een middelmatige middelbare scholier met geldingsdwang geschreven speech van acht jaar geleden werd nu ingeruild door een harde, meedogenloze en nog altijd door een middelmatige middelbare scholier met geldingsdwang geschreven haattoespraak. Trump is terug en de wereld zal het geweten hebben, te beginnen bij de Verenigde Staten.

You ain’t seen nothin’ yet! (En we hebben nochtans al héél véél gezien.)

***

Hoe sterk die checks-and-balances zullen zijn, zal voornamelijk afhangen van de stevigheid van de ruggengraat van de vertegenwoordigers van de rechterlijke macht. Gaan zij in eerste instantie voor recht en rechtvaardigheid, dan zal meneer de president nog afgeremd worden, zoals nu al gebeurt in vier staten (Washington, Arizona, Illinois en Oregon), omdat een rechter in Seattle de plannen om burgerschap op basis van geboorterecht tijdelijk te blokkeren, ‘totaal ongrondwettelijk’ heeft verklaard. Krijgt die rechter navolging wat andere despotische ideeën en decreten betreft, dan zit het nog redelijk goed. Kiezen rechters eieren voor hun geld – uit angst voor presidentiële represailles of gewelddaden van extreemrechtse activisten uit zijn achterban –, dan dreigt die rechtsstaat te kapseizen. Onder Trumps vorige bewind werd het Hooggerechtshof, waar normaal gezien de allerslimste juristen van het land zouden moeten zitten, al volgestouwd met uiterst rechtse rechters; gevreesd mag worden dat die eerder trouw aan de president zullen zweren dan aan de vlag en het Amerikaanse volk.

Ik geloof niet dat de checks-and-balances zullen volstaan.

Ik ben ervan overtuigd dat Trump zijn genoegdoening desnoods buiten de rechtsstaat om zal proberen te vinden, te beginnen als verkozen dictator, eindigend als onverlichte despoot. Voorbeelden genoeg in de recente geschiedenis.

Ik zie dat deze machtige man geen moreel kompas heeft. Alles draait om hemzelf en zijn clan, de rest moet ofwel gehoorzamen, ofwel weg. Deze man is gevaarlijk.

In zijn verdelende toespraak van maandag betoogde hij nog dat het recht op vrije meningsuiting opnieuw geëerbiedigd zou worden. Nauwelijks een etmaal later vond hij dat bisschop Mariann Edgar Budde zich moet verontschuldigen, omdat ze een oproep in zijn bijzijn deed om menselijkheid te tonen naar migranten en de LGBTQ+-gemeenschap. De republikeinse volksvertegenwoordiger Collins riep zelfs op om Budde op de deportatielijst te zetten. Tot daar de in ronkende volzinnen bepleite vrijheid van meningsuiting, die onder Trump in werkelijkheid de plicht tot ja-knikken zal worden. Er is maar één waarheid en dat is de zijne. Dat is het Amerika waarvoor 77.284.118 kiezers gestemd hebben. Maar in tegenstelling tot de lp-titel 50,000,000 Elvis fans can’t be wrong zullen meer dan vijftig miljoen kiezers wel degelijk bedrogen uitkomen, omdat deze president er niet is voor hen. Hij is er voor zichzelf, voor de rijken, voor de machtigen, niet voor de sukkels in de Midwest die niet beter weten.

We kunnen alleen maar hopen op een implosie binnen de kliek rond Trump, een botsing van onverzoenbare ego’s, een narcistisch moddergevecht tot het bittere einde.

***

‘Historisch moment,’ schreef ik maandagavond op sociale media, ‘de Amerikaanse klok werd zonet gelijkgeschakeld met onder meer de Afghaanse, Iraanse en Noord-Koreaanse. Een achterlijke natie gedreven door reactionaire uitgangspunten, zonder rekening te houden met realiteit, wetenschap of humane waarden. Welkom in de middeleeuwen, Amerika.’

Dat kwam mij op een reprimande te staan van een paar geleerde lieden die vonden dat wij, Europeanen, niet het recht hebben om ons superieur te voelen. In het bijzonder in het kleine België, waar de begroting ontspoort en de nieuwe federale regering nog niet voor morgen is, zouden we wat bescheidener mogen zijn, zo klonk het. Waarom? Waarom mag je niet zeggen dat de eerste Trumpdecreten reactionair en achterlijk zijn, vergelijkbaar met hoe er geregeerd wordt in staten die we zonder aarzeling als dictaturen of bananenrepublieken beschouwen? De manier waarop de Verenigde Staten met migranten willen omgaan, is een verschrikking, onmenselijk, immoreel. Toch bijzonder dat een land dat al voor de 47ste keer een migrantenzoon als president kent, zo gekant is tegen migratie. (O ja, maar het gaat hier om ‘illegale migratie’, werd op sociale media geroepen. Vraag eens aan de oorspronkelijke bewoners van Amerika wat ‘illegale migratie’ is…)

Vandaag mag een Nederlandse historicus, René Cuperus, in De Morgen van jetje geven en, ja hoor, links-progressieve luitjes hebben Trump aan zichzelf te danken, daar komt het grosso modo op neer. ‘Een wereldwijde revolte tegen het establishment,’ noemt Cuperus wat er in vele landen aan de gang is, terwijl Trump toch gewoon het establishment is. Ziet een historicus dat dan niet? Er vallen nog wat termen als ‘morele minachting’ (door de intelligentsia), ‘diplomasteden’ (waar laagopgeleiden zich niet meer thuis voelen), ‘ongecontroleerde migratie’, ‘sterkere integratie’. Wat blijkbaar niet meer mag gezegd worden, is dat de kiezer voortdurend misleid wordt en zich ook graag laat misleiden, in de bubbel waarin hij vertoeft, in de krochten van de sociale media, in de traditionele media. En, trouwens, waarom zou ik mij, als linkse intellectueel, niet mogen afkeren van populisme, verderfelijke algoritmes, domme kiezers, ja, domme kiezers? Bij rechts wordt altijd geroepen dat je de dingen moet durven te benoemen. Wel, nog één keer voor de lezers achterin de zaal: DOMME kiezers.

***

Als de populisten het in steeds meer landen halen, heeft dat ook te maken met de weifelende klassieke media. De slinger is helemaal doorgeslagen. We zijn hier in Vlaanderen geëvolueerd van een vrij rigide gerespecteerde cordon médiatique tegen Vlaams Blok – wat, voeg ik er snel aan toe, niet de correcte methode was, omdat je zo ook de kiezers van die partij uitsloot – naar een ongenuanceerd openstellen van de kolommen en de zendtijd voor extreemrechtse vertegenwoordigers, waartoe ik ook brulboeien als Theo Francken en Jean-Marie Dedecker reken. Dertig jaar geleden kwam iemand die riep wat zij nu roepen, niet aan bod in de media, wat fout was. Nu komen ze elke dag in meerdere media aan bod, wat nog veel fouter is. Toen was het fout omdat de mediaconsument geen volledig beeld kreeg, nu is het fout omdat diezelfde mediaconsument (of zijn kinderen en kleinkinderen) alles tegelijk om de oren geslingerd krijgen, zonder nuance, zonder duiding, zonder selectie door redacties. Waarom heb je nog hoofdredacteuren, eindredacteuren en chefs nieuws nodig, als er toch geen filter wordt gehanteerd, behalve dan deze: het moet clicks opleveren, er moet morgen over gepraat worden, het moet deining veroorzaken? Dan is zo’n Francken natuurlijk meer gefundenes Fressen dan een saaie professor die wat meer tijd nodig heeft om de dingen te zeggen.

De Trumps van deze wereld hebben we óók te danken aan de traditionele media. Als je het niveau van de berichtgeving verlaagt, moet je niet schrikken dat de algemene alertheid van de bevolking nóg kleiner wordt. Die meneer Cuperus had het – uiteráárd! – ook over de klimaatproblematiek en de manier waarop wetenschappers en activisten daarmee omgaan, wat de gewone mensen zou afstoten, maar wat moet je dan doen? Hoe omfloerst moet je berichten dat de wereld naar de knoppen gaat, opdat je ‘de mensen’ nog enigszins zou meekrijgen? Mogen we van beleidsmakers alstublieft ook nog verwachten dat ze beleid maken op basis van ideologie, wetenschappelijke input en algemene geïnformeerdheid, en niet omdat de kiezer dat wil? De kiezer wil vandaag zus en morgen zo en overmorgen weer wat anders. De kiezer wil vooral geen inspanningen leveren, noch intellectueel, noch financieel, en dat is al te makkelijk in deze tijden. De kiezer achternalopen komt in deze tijden neer op abdicatie, op lafheid, op wegvluchten van de realiteit uit schrik voor de volgende verkiezingsresultaten.

***

De vertoning op de inauguratieplechtigheid deed onvermijdelijk denken aan massabijeenkomsten in landen die we ongegeneerd dictaturen noemen. Minder massaal, weliswaar, maar dat had vooral met het koude weer te maken, waardoor het gebeuren binnen werd georganiseerd. Gênant was het, die oligarchen die zich tegen de macht aanschurken, met Elon Musk voorlopig nog als primus inter pares. Huiveringwekkend was het, die eensgezindheid rond een beleid dat ronduit inhumaan is. Angstaanjagend was het, die genodigden die bij elke aankondiging van een toekomstige haatzuchtige maatregel van Trump recht veerden om hem een staande ovatie te geven. Het hielp natuurlijk dat de uitnodigingen vooral in de bus van gelijkgezinden – versta: andere extreemrechtse politici – waren gevallen.

Zo leek Washington, D.C. 2025 plots heel sterk op Neurenberg 1934. U weet wel: de fameuze Rijkspartijdag die destijds werd omgetoverd tot een triomfantelijk bioscoopfilm, Triumph des Willens. Zat er maandag een Leni Riefenstahl in de regiekamer om deze Trump des Willens te registreren? Vergeet de monteur vooral niet om de gestrekte rechterarm van Elon Musk in de montage te verwerken? Dat de aanwezigen in de rotunda van het Capitool door nagenoeg eendrachtig alle ranzigheid van hún president goed te keuren in feite ook telkens hun rechterarm strekten, denken slimme mensen er zelf wel bij. Laat die mensen dan maar links en naïef zijn. Liever dat dan (extreem)rechts en onmenselijk.

Enfin, u heeft inmiddels wel door dat mijn vertrouwen in de democratische toekomst gekelderd is, en niet alleen in de Verenigde Staten. Tijd om dijken op te werpen. Het Tweede Rijk van de zakenman-Führer heeft met veel aplomb een aanvang genomen. Nog drie jaar en driehonderdnegenenvijftig dagen. Hopelijk niet langer. Hopelijk veel korter.

‘Waarom zou de Vlaamse overheid nog 260 miljoen euro per jaar in onze naam uitgeven, als de nieuwsdienst niet excellent is, en we het beste amusement gratis bij commerciële zenders krijgen? Ik krijg dat niet meer uitgelegd. Maar spreek mij vooral tegen. Ik zal niet in tranen uitbarsten, beloofd.’

Zo beëindigde senior writer Joël De Ceulaer vorig weekend een bijdrage over de openbare omroep in Zeno, de zaterdagbijlage bij De Morgen. Het is die ‘spreek mij vooral tegen’ die mij nu in de pen doet kruipen, wat overigens, geheel terzijde opgemerkt, een tenenkrommend beeld is: geen enkele schrijver is zó klein dat hij, zij of hen in staat mag worden geacht in zijn, haar of hun pen te kruipen. Wat moeten we ons daar verder ook bij voorstellen? Dat er lichaamssappen van de auteur uit die pen druppen in plaats van inkt? Is het iets zoals die ene zwarte spermatozoïde die zich tussen allemaal witte spermatozoïden in een scène uit Woody Allens Everything you always wanted to know about sex (but were afraid to ask) afvraagt ‘What am I doing here?’ Enfin, ik ben al afgedwaald nog voor de tocht begonnen is en op die ervaren gids is het vergeefs wachten, maar u moet mij dus vooral niet in een pen voorstellen, maar gewoon driftig tokkelend op een klavier.

Die ‘spreek mij vooral tegen’, daar had ik goede Joël nog voor ik zijn tekst had kunnen consumeren al van verwittigd dat ik dat ook zou doen. U moet weten: samen met elf mannen en één vrouw geniet ik de eer om in een WhatsApp-groepje te mogen zitten dat bijna drie jaar geleden werd opgericht om onze toenemende bezorgdheid over onze doodzieke vriend/collega/zielsgenoot Stijn De Paepe te kunnen delen. U mag weten: na het veel te vroege vertrek van de dichter bleef het groepje bestaan en gaat het zelden nog over Stijn, maar meandert de conversatie alle richtingen uit. U mag vooral NIET weten: wát we schrijven, want wat in de groep wordt geschreven, moet in de groep blijven. Het gevaar van collocatie en canceling loert immers om de hoek. Niet alles wat we schrijven is ernstig, zeg maar. Ik zou bijna durven zeggen: alles wat we niet schrijven, is ernstig.

Maar goed, ik wist dus dat Joël al een tijdje broedde op het idee om de openbare omroep er eens flink van langs te geven. In die groep zitten overigens behoorlijk wat lieden die ervaring hebben of hadden met de VRT, en geen van allen is onverdeeld gelukkig met hoe het er nu aan toegaat in dat spuuglelijke, helemaal uitgeleefde gebouwencomplex aan de Auguste Reyerslaan 52. Ik ook niet.

***

Laat me beginnen – schreef hij pas bij aanvang van de vijfde paragraaf, waarvoor mijn excuses – met het intrappen van een open studiodeur, waarvoor ik misschien wel in aanmerking kom voor de Wisselbeker Carl Devos, een initiatief van Joël om een volstrekt voorspelbare en daardoor overbodige en lege uitspraak van een zogeheten expert te ‘bekronen’.

Joël heeft 100 honderd procent gelijk.

Joël heeft 100 honderd procent ongelijk.

(Hier met die wisselbeker, hij zal mooi staan op de schouw.)

Joël heeft gelijk: de VRT mag in zijn huidige werking stevig bekritiseerd worden, zowel vóór de schermen (de uitzendingen) als erachter (het bestuur). Afschaffen is een brug te ver, zult u hieronder nog wel door mij beargumenteerd zien, maar hoe de openbare omroep als geheel momenteel functioneert, kan het best gecounterd worden met een parafrase van het in Vlaanderen wereldberoemde citaat van de voormalige voorzitter van de Vlaamse Executieve Gaston Geens (‘Wat we zelf doen, doen we beter’): wat de VRT doet, doen anderen minstens even goed of beter. EN NIET MET ÚW BELASTINGGELD!

En toch heeft Joël ongelijk: zoals meestal wanneer de openbare omroep over de hekel wordt gehaald, wordt er uitgegaan van het actuele functioneren van die omroep. Maar er is ook zoiets als een maatschappelijke taak, die uniek is en die niet altijd (zelden, zelfs) correct wordt opgenomen, maar die wel fundamenteel is binnen een samenleving. Mocht de openbare omroep niet bestaan, dan zou men hem moeten uitvinden. Het is voor mij absoluut niet aan de orde om het verrimpelde kind van pakweg vierennegentig met het vervuilde badwater weg te spoelen.

***

Als morgen de VRT wordt afgeschaft, zal dit leiden tot een algemene verschraling van het media-aanbod.

Wie zal er nog investeren in tv-documentaires en indringende reeksen, zoals Canvas dat doet? Antwoord: niemand, geen enkele zender, vanwege te duur in verhouding tot kijkcijfers, marktaandelen en reclameopbrengsten.

Wie zal nog uitgebreide dagelijkse nieuwsbulletins blijven brengen? Antwoord: niemand, ook VTM niet, want de aandeelhouders en de directie van die commerciële zender weten ook wel dat die uitgebreide redactie, die kwalitatief en kwantitatief de concurrentie durft aan te gaan met de VRT, veel te veel kost. Verdwijnt de concurrentie, dan zal ook de VTM-nieuwsdienst grotendeels verdwijnen en zal Het nieuws voortaan beperkt worden tot een overzichtsblokje van een kwartier of zo, omdat het nu eenmaal decretaal bepaald werd dat er een nieuwsuitzending móét zijn. Dan wordt Het nieuws een excuustruusje, met opnieuw aandacht voor de prijs van de tomaten, zoals in die allereerste uitzending. Een extra reclameblok of een gesponsord vehikel is voor de VTM-bonzen véél interessanter dan nieuws, want nieuws brengt niet op.

Wie zal nog duiding brengen of praatprogramma’s over de actualiteit? Antwoord: niemand, geen enkele zender, om dezelfde reden. Te duur voor te weinig return on investment. Elke dag heb ik wel kritiek over de concrete invulling van Terzake, De afspraak of De zevende dag, maar het zou nog veel erger zijn zónder die programma’s. (Neen, Joël, De tafel van Gert zal evenmin blijven bestaan. Te grote inspanning voor te weinig rendement.)

Net door de onmisbaarheid van de openbare omroep aan te tonen, geef ik meteen ook aan waarom die zo stilaan als misbaar wordt beschouwd: omdat de invulling van de kerntaken wordt ingeperkt of genegeerd. Geen jaaroverzicht op VRT 1, maar wel een overzichtsquizje op VRT NWS, een betere illustratie van fout management is er niet. Prioriteiten, daar draait het om: informatie, duiding, overzicht, analyse. Dat mag u van de VRT verwachten en dat krijgt u te weinig of onvoldoende diepgaand. Zoals u in het verre verleden te weinig ontspanning kreeg van wat toen nog de BRT heette. De managers van weleer waren met weinig, ze waren politiek benoemd en ze voelden zich niet boven God maar wel boven klein Pierke verheven. Te hoogdravend, te high brow, te hermetisch. Schooltelevisie voor volwassenen door leraren die vooral níet begrepen wilden worden. De managers van nu zijn met veel te veel, ze dreigen na een periode van onthechting opnieuw politiek bevoogd te worden en ze voelen zich boven én God én klein Pierke verheven, maar ze doen wel alsof ze de taal van klein Pierke spreken. Meer nog: ze spreken die inderdaad. Ook daar heeft Joël De Ceulaer een punt: er wordt te veel tussentaal gebrabbeld op uw scherm en – in iets mindere mate – uw radiotoestel. De oude omroep, daar liepen de presentatoren elke ochtend met een bang hartje naar hun bureau, want misschien lag daar wel een blauwe enveloppe met daarin een briefje met taalkundige correcties over de voorbije uitzending van de gevreesde taalraadsman Eugène Berode. Dat werd aangevoeld als een persoonlijke blamage, en terecht. De nieuwe omroep, daar passeert heel veel. De jongste decennia is er op taalkundig vlak een beleid van laisser aller, laisser passer geïnstalleerd. Laat maar waaien. Daarom stond in de voorgaande paragraaf niet ‘Wie zal nog keurig Nederlands blijven hanteren?’, omdat de VRT dit nu al niet meer doet. De helft van de huidige presentatoren zou in de tijd van Berode niet aan bod zijn gekomen. Of ze zouden hun bureau niet meer hebben teruggevonden omdat dat bedolven zou zijn geweest onder de ‘blauwe brieven’.

Verkavelingsvlaams dendert alle kanten op aan de Reyerslaan en in de in de rest van Vlaanderen verspreide bijgebouwen van de openbare omroep. Tussentaal verhoudt zich tot standaardtaal zoals een match tussen schoolkameraden op een geïmproviseerd veldje op woensdagnamiddag zich verhoudt tot een officiële voetbalwedstrijd. Leuk om te doen, maar niet ernstig te nemen en al zeker niet tot voorbeeld strekkend. Nie miejr doeng! Om het met de titel van een nogal oubollig, opvoedkundig taalprogrammaatje uit de jaren 60 te zeggen: Hier spreekt men Nederlands! Doe dat dan ook, astemblieft.

***

‘De VRT weg ermee!’ is echter niet de oplossing. Wat dan wel? Voer de kerntaken uit. Laat de oude BBC-wijsheid‘To make good things popular and popular things good’, ooit nog opgepikt door BRT-administrateur-generaal Cas Goossens, opnieuw de leidraad worden. Maak toegankelijke programma’s over moeilijke (maar noodzakelijke) onderwerpen, zoals Canvas dat trouwens doorgaans al doet, en breng populaire uitzendingen die toch over een bepaalde lat moeten gaan. De VRT moet geen shiny floorshows brengen, laat dat aan de commerciële jongens over. Die kunnen dat beter. MNM, het vroegere Radio Donna? Afvoeren, want geen meerwaarde in vergelijking met Qmusic of Joe. De openbare omroep moet geen commerciële radio maken.

Waar het dan is fout gelopen? Nergens en overal. De oude BRT-directeuren waren politiek benoemde vazallen die hun oren in eerste instantie te luisteren legden in het bevriende partijhoofdkwartier als het op strategische beslissingen aankwam. Tussen 1996, de komst van de eerste moderne CEO, Bert De Graeve, en 2003, het vertrek van De Graeve en kort daarna directeur televisie Christina von Wackerbarth, haalde de omroep een historische achterstand op: de kijkers keerden terug (de luisteraars bleven sowieso, want commerciële initiatieven moesten nog ontplooid worden), de populariteit van de omroep en zijn schermgezichten vergrootte, de omroep werd onder zijn nieuwe benaming Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie, VRT, weer relevant, toonaangevend, interessant. Wel besteed overheidsgeld. Maar toen kwamen de marketeers in groten getale de directielokalen bevolken en groeide het eerder vrij beperkte aantal managers uit tot een heus Mexicaans leger, met onderlinge stammentwisten en strategische terreinbezettingen tot gevolg.

Weet u waar het in feite op neerkomt? Het mag allemaal weer wat hoogdravender worden. Wie voor de openbare omroep werkt, moet zich bewust zijn van zijn, haar of hun maatschappelijke taak. Misschien valt Tom Waes daar nog wel in te passen, maar Niels Destadsbader of Sven De Leijer? Wie er een leidinggevende functie mag invullen, moet wat meer civil servant worden, niet in de letterlijke vertaling ‘ambtenaar’, maar in het ten dienste staan van de hele gemeenschap. De laatste CEO die daar nog van doordrongen was, was Leo Hellemans, een man die gepokt en gemazeld was binnen de omroep, die er zijn hele professionele carrière in had doorgebracht, bij radio én televisie, die er alle in- en uitgangen kende. Eigenlijk zou de grote baas van de VRT altijd iemand moeten zijn die ofwel het huis van binnen en van buiten kent, ofwel in het recente verleden in de publieke dienstverleningssector heeft gewerkt. De baas van de VRT, die moet meer bekommerd zijn om roeping dan om pingping. Dat kan van meneer Delasurplace niet gezegd worden. Een complete miscast is dat, die in zijn zog allerlei mensen heeft aangesteld die evenmin oog hebben voor de basisopdracht, de vermaledijde Ricus Jansegers op kop. Dat leuren met formats in ruil voor financiële inbreng van Vlaamse ministeries, dat is van een intense treurnis waarvan we ten onrechte vermoedden dat die tot het onfrisse verleden behoorde, de tijd van de jaknikkers met een partijkaart. Die onderdanigheid is helemaal terug. Het lijkt wel alsof de huidige VRT-leiding werd aangesteld door lieden die de omroep zo snel mogelijk willen laten verdwijnen en daarom deze paarden van Troje installeerden om het wat sneller te laten verlopen.

De VRT moet terug naar de basis. Het huidige management, weg ermee. De huidige mentaliteit, weg ermee. MNM, weg ermee. De vermarketeering, weg ermee. De nauwelijks Nederlands pratende patjepeeërs, weg ermee. De gepolitiseerde raad van bestuur, weg ermee. De programma’s die de commerciële omroepen achternahollen, weg ermee. Het opvoeren van steeds weer datzelfde kringetje BV’s, weg ermee. Rik Torfs, Mia Doornaert en Maarten Boudry voor de tigste keer in De afspraak, weg ermee. Die mateloos irritante opgefokte leukigheid en verquizzing van de actualiteit, weg ermee.

Maar de VRT zelf? Neen, die moet blijven. Die moet eindelijk weer zichzelf worden. Die moet de omroep worden die het goed met ons voor heeft en die niet alleen op zichzelf terugplooit. Die moet ten dienste van de gemeenschap staan en niet alleen van het politieke luikje daarvan.

De vraag is nu: wat doet de omroep zelf in de nabije toekomst? Maakt die zichzelf volstrekt overbodig, waarna een politieke beslissing over subsidiëring en bijgevolg het voortbestaan heel makkelijk worden? Of krijgt die opnieuw een smoel? Mág die opnieuw een smoel krijgen? Mag die weer spraakmakend worden zoals in de tijd van de Tweede Wereldoorlogsprogramma’s van Maurice De Wilde, talloze Panorama-reportages, de beginjaren van Terzake met Walter Zinzen, Dirk Tieleman en Dirk Sterckx of, recenter nog, Godvergeten of Als je eens wist? Of blijft het bij een doorslagje van wat de commerciëlen doen? In dat geval heeft Joël De Ceulaer gelijk met zijn opmerking dat de openbare omroep overbodig wordt. Maar principieel zal ik hem nooit gelijk geven. Ook niet in ons besloten WhatsApp-groepje. Vanzelevenie!

‘Woke is koren op de molen van Trump, Musk en consorten, en draagt daarmee een verpletterende verantwoordelijkheid,’ schreef filosofe Alicja Gescinska deze week in haar column in De Morgen. ‘Terwijl autoritarisme en totalitarisme in opmars zijn, terwijl uiterst rechts wereldwijd hoogtij viert, terwijl zovele fundamentele rechten en vrijheden van minderheden en vrouwen onder druk staan, heeft een deel van progressief links zich vastgereden in de modder van achterhoedegevechten. Woke is geen ontwaken. Woke heeft zijn eigen demonen wakker gemaakt en zichzelf in slaap gewiegd voor wat er écht toe doet’.

Qué?

Toen mijn koffie eindelijk van het verkeerde naar het juiste keelgat was getransporteerd, herlas ik deze zinnen. Gescinska, toch een gereputeerde filosofe en schrijfster, voorzitster van PEN Vlaanderen, niet meteen gekend als idioot en kortzichtig, had het in haar column over het verbieden van Of mice and men van haar lievelingsauteur John Steinbeck, omdat het n-woord er frequent in voorkomt. Maar haar terechte oprispingen over de spijtige uitwassen van het schier ongrijpbare fenomeen woke – het ongenuanceerd proberen te verbieden van gedateerde culturele bijdragen met de ogen en oren van vandaag, terwijl die in een heel andere context tot stand kwamen – gingen over in een algemene jeremiade over woke, iets wat in intellectuele kringen helaas wel vaker gebeurt.

Ik noem mezelf woke én verdraagzaam. Ik ben op vele punten politiek correct – zeker als het over het bejegenen van mensen gaat –, maar durf ook te lachen met gewaagde en ietwat stoute humor. Zoek gerust de grenzen op, maar weet dat die er zijn. Woke is in mijn ogen een noodzakelijke maatschappelijke correctie die niet altijd even keurig wordt uitgevoerd, maar die wel uitgaat van de juiste principes: solidariteit, gelijkwaardigheid, antiracisme. En net als bij vroegere emancipatorische bewegingen – syndicalisme, feminisme, antiracisme, Mei ’68 – loopt er weleens iets fout of wordt er overdreven bij het proberen afdwingen van die ‘noodzakelijke maatschappelijke correctie’. Jammer, maar daarom is de intrinsieke bedoeling nog niet fout. Door woke dan ook nog eens te linken aan de successen van extreemrechts wereldwijd lijkt het wel alsof Gescinska en andere hyperventilerende intellectuelen woke verantwoordelijk achten voor die opmars van de nieuwe laarzendragers. Dat is a) wel heel kort door de bocht, b) woke een veel te grote maatschappelijke invloed toekennend, en c) lichtjes waanzinnig, want het komt er dan ongeveer op neer dat maatschappelijk verzet ongewenst is, omdát het reactie zou kunnen uitlokken. Zullen we dan voortaan racisme, discriminatie, misogynie, verkrachtingen, enzovoort maar normaal gaan vinden, om lieden als Trump en Musk niet nodeloos te provoceren? (Alsof de heren die provocatie nodig hebben!)

***

Nog een mening van een mens waarvan we tot nog toe vermoedden dat die bovengemiddeld intelligent was: Guillaume Van der Stighelen over het schrappen van de factcheckers op Facebook. ‘De valse illusie dat alles op Facebook naar waarheid was gecheckt, daar zijn we dus van af. Eindelijk. Social media zijn een digitale toog en cafépraat moet niet gecheckt worden op waarheidsgehalte.’

Qué?

Dus: praat maar raak, verkondig maar halve waarheden en hele leugens zonder boe of ba, beledig gerust je medemensen zonder enige consequentie? Laten we elkaar vanaf nu juist wel een mietje noemen! Moet kunnen?

Van der Stighelen ging nog verder: ‘Waar social media (en andere togen) wel goed voor zijn, is het horen van andere meningen. Het ondervinden dat andere mensen op een andere manier naar eenzelfde gegeven kijken, en op een andere manier met dezelfde feiten omgaan. Dat is mijn mening hierover.’

Ik weet niet in welke bubbel de voormalige reclamemaker verblijft, maar de realiteit dringt er zo te lezen zelden in door. Als sociale media de jongste jaren in één ding uitblinken, dan is het net dat er níét meer naar andere meningen geluisterd wordt. Iedereen leeft in zijn bubbel, gaat op zoek naar meningen die stroken met de zijne, versterkt daardoor het eigen Grote Gelijk. Hoera, zie óns eens gelijk hebben! En daardoor worden sociale media – hoe goedbedoeld ze ooit ook waren – extreem asociaal.

Wie anders over de dingen denkt, wordt uitgesloten. Sterker nog: dankzij de algoritmes worden gebruikers meegezogen in hun eigen bubbel, vol onwrikbare ‘waarheden’ en overtuigingen, waar tegenspraak ondenkbaar is geworden. Om in het beeld van de cafépraat te blijven: ze gaan alleen nog iets drinken aan een toog met gelijkgestemden. Het tegenovergestelde van wat Van der Stighelen poneert.

***

Over negen dagen wordt Donald Trump ingezworen als Amerikaans president. Zijn rechterhand Elon Musk doet al volop alsof het nieuwe regime een feit is. De rijkste man ter wereld heeft een pertinente mening en die verkondigt hij voortdurend. Tot zover geen probleem. Problematisch wordt het wel wanneer die man zijn eigen medium X constant misbruikt om complottheorieën en andere verzinsels te verspreiden onder zijn 212 miljoen volgers, en zijn centen en invloed aanwent om het democratische proces in steeds meer landen naar zijn hand te zetten. Hij wil een regimewissel in Groot-Brittannië, hij biedt een forum aan de nazaten van nazisme en fascisme in Duitsland en Italië, hij jaagt op andersdenkenden. Hij is niet te stuiten, dit zelfverklaarde genie – laten we wel wezen: Musk is een gewiekste opportunist, wat een verdienste is binnen het kapitalistisch systeem, maar hij heeft de elektrische auto niet uitgevonden en bouwt zelf geen raketten, hij is geen ondernemer, maar een overnemer, wegnemer of afnemer, kortom: hij is verre van geniaal, gewoon een doortrapte zakenman, maar dan met net iets diepere zakken dan de meeste van zijn collega’s. En dat andere grote genie, Trump, fulmineert intussen dat hij Groenland, Canada en het Panamakanaal zal binnenrijven. Op de planeet Narcissus barsten de vulkanen uit, benieuwd hoe lang ze elkaar kunnen verdragen, met andere woorden: tot de echte president de schijnpresident uit zijn entourage zal verwijderen omdat die te veel van zijn zonlicht wegneemt.

Tot die onvermijdelijke implosie er komt in Washington zal Musk blijven te keer gaan. Wat mij tot een sprongetje naar de jaren 30 van vorige eeuw brengt. Toen palmde het nationaalsocialisme van Hitler en de zijnen eerst Duitsland en vervolgens een groot deel van Europa in, terwijl het fascisme van Mussolini Italië in zijn onmenselijke machtsgreep hield. In nazi-Duitsland was Joseph Goebbels de man die, als rijksminister van Volksvoorlichting en Propaganda, het volk alternatieve waarheden toeschoof, nuttig om bevolkingsgroepen te kunnen haten: Joden, zigeuners, homo’s, al wie niet-Arisch dacht. Goebbels was op dat vlak geniaal. Een pervers genie, zeer zeker, maar wel uiterst bedreven in wat hij (aan verschrikkelijke dingen) deed.

Máár: de invloed van Goebbels reikte niet veel verder dan die ene taal, Duits, en dat ene land, Duitsland, al kon hij uiteraard wel rekenen op antidemocratische stromingen in andere Europese landen. Aan collaborateurs is er nooit een gebrek.

Duits is geen wereldtaal, Engels is dat wel. Dat maakt Musk in wezen véél gevaarlijker dan Goebbels. Hij kan zich in toegankelijke bewoordingen invloed kopen in de wereld, nóg meer geld verdienen, en terloops democratische geplogenheden doen verdwijnen. Democratie is eerder een hinderpaal dan een zegen voor zulke machtspotentaten. Ikke ikke ikke en de rest kan stikken.

Die andere miljardair, Mark Zuckerberg, is ondertussen ook op de knieën gegaan voor Trump: uit opportunisme of uit overtuiging, dat moet nog duidelijk worden, maar nefast is het alleszins. Straks mag iedereen alles zeggen, maar die ‘iedereen’ moet je met een korrel zout nemen, want wie bereid is een klein beetje na te denken, zal zich aan de gekende waarheden houden, terwijl wie minder scrupules heeft, dat niet zal doen. Met alle gevolgen van dien. De sluizen van de alternatieve waarheden zullen volop openstaan, daar is geen dam tegen bestand. Het mogen beledigen van trans personen is voortaan zelfs expliciet opgenomen in de Facebook-statuten. Vrije meningsuiting, quoi?

***

Binnenkort leven we in een feitenvrije wereld waar de waarheid naar hartenlust verdraaid wordt, minderheidsgroepen en mensen met een andere huidskleur of afkomst nog meer het doelwit van haatzaaiers worden, wetenschappers opgejaagd wild zullen zijn en revisionisme en negationisme de norm worden. Geschiedenis, heden en toekomst zullen worden herschreven of geherdefinieerd op maat van de financieel machtigen en hun gewillige dienaars in regeringen en overheidsapparaten. Een not so brave new world met 1984 van Orwell als handboek, niet als waarschuwing. Newspeak als het nieuwe Esperanto, een officieuze wereldtaal. Dat Jean-Marie Le Pen dat niet meer mag meemaken. Joseph Goebbels ontkurkt alvast de sekt in zijn graf.

Steenrijke, (extreem)rechtse oligarchen hebben een methode gevonden om kritische media de mond te snoeren. Ze kopen ze over, laten hun vazallen censuurmaatregelen opleggen, jagen onafhankelijke geesten weg, helpen op termijn de democratie en de rechtsstaat om zeep. Jeff Bezos slaagde er al in om een cartooniste ontslag te laten nemen bij The Washington Post. Zuckerberg schaft de factcheckers af bij Meta. Musk heeft Twitter omgevormd tot X: van een levendig en kritisch medium naar een extreemrechtse bubbel met de occasionele tegenstemmen, die snel versmoord worden door het hyperactieve trollenleger. Twee en een half jaar geleden verliet ik Twitter vanwege de ranzige figuur van nieuwe eigenaar Musk, begin vorig jaar keerde ik terug, maar nu overweeg ik om mijn account definitief op te doeken. Wat heeft het ook voor zin? De trollen roepen luider en zijn met veel meer. Het aantal lieden dat kritiekloos met de laarzen klakt om toch maar in de gunst van de leider te kunnen staan, is altijd al groot geweest. Gewillige beulen.

Mochten we in een Bondfilm leven, denk aan Grab ‘em by the Octopussy, dan zou held 007 er alles aan doen om de schurk een definitief halt toe te roepen, na onder meer een spectaculaire achtervolgingsscène door de straten van Washington, D.C., waarbij de Tesla van de slechterik het moet afleggen tegen de klassieke Aston Martin met zijn onverbiddelijke gadgets. Maar we leven niet in een fictief scenario en de vraag is: hoe stoppen we Musk af? Door de schuld op woke te steken of lacherig op te merken dat we nu eenmaal cafépraat uitstoten? Ik dacht het niet.

Elon Musk móét worden afgestopt. Hopelijk beseffen steeds meer mensen en instellingen met invloed dat, te beginnen bij de Europese Unie en de nationale overheden. Schrijf maar in die nieuwe versie van de supernota, meneer de formateur: Muskolini mag zich bemoeien in de staat Arizona, maar niet in de gelijknamige toekomstige regering. Anders kunnen we hier binnenkort een Nederlandstalige en Franstalige variant van ‘Wir haben es nicht gewußt’ boven halen.

Willen we het wel weten?