Maandans

Ik heb nog nooit in mijn volwassen leven zo’n lange periode zo weinig omhanden gehad. Mijn agenda van de komende maanden oogt leger dan het witte blad voor de neus van een getormenteerde schrijver met een acute aanval van writer’s block. De wekker staat werkloos op het nachttafeltje, als een relikwie uit het pre-coronatijdperk. Alleen nog nodig om de tijd aan te geven als je ’s nachts moet opstaan om te plassen en je nieuwsgierigheid om te willen weten hoe laat het is het haalt op je gezond verstand dat zegt dat je ’s nachts beter niet herinnerd wordt aan het tijdsbesef dat je in wakkere momenten wél nodig hebt. Of wanneer je hersenen je onveranderlijk influisteren dat je nu wel lang genoeg geslapen hebt, jij luierik. Even een blik op dat onding werpen. 7u15. Is dat nu een uur om op te staan, vraag je jezelf af, want er is niets dat je daartoe dwingt. Is dat nu een uur om op te staan, vroeg je jezelf tot voor kort af, want je had allang een of andere als nuttig gebrandmerkte activiteit aangevat moeten hebben. Diezelfde wekker, hetzelfde tijdstip, een andere gemoedsgesteldheid.

Ik heb nog nooit zo vaak kunnen uitslapen als nu — versta: kunnen opstaan wanneer mijn lichaam daartoe beslist en niet een in opdracht van een baas aangegeven alarmsignaal — en toch ben ik moe. Lichamelijk, ook al steek ik, in normale omstandigheden stachanovist tot in het diepste van mijn vezels, naar mijn gevoel geen klop uit. Geestelijk, omdat mijn brein te weinig aan het werk gezet en uitgedaagd wordt.

Héél moe word ik van al die meningen in deze coronacrisis, jawel, óók de mijne. Al wie tot voor kort zijn of haar mening niet kon ventileren, omdat er geen tijd voor was in dat druk-druk-drukke leven, kan dat nu opeens wel en dat al maanden aan een stuk. De mening als tijdverdrijf, als middel om de dag door te komen en ’s avonds laat naar bed te kunnen gaan met het gevoel dat je je tenminste toch een beetje nuttig hebt gemaakt. Althans, dat maak je jezelf wijs. De mening als zoethoudertje. Pardon, meningen, meervoud, want op één mening kan je niet staan.

Katje Lee, daar horen we allemaal een mening over te hebben en die uiteenlopende meningen moeten beperkt blijven tot twee, duim omhoog of duim omlaag, da’s lekker overzichtelijk. Het dier moet dood of het dier moet leven. Zwart of wit. These-antithese-synthese kennen we niet meer. Dat schema hebben we, gooi ik er snel even tussen met een wikipediawijsheidje, niet te danken aan Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) of aan Karl Marx (1818-1883), maar aan een andere Duitse denker, de filosoof Johann Gottlieb Fichte (1762-1814), die op zijn beurt geïnspireerd werd door Kant. Stelling-tegenstelling-samenstelling, oftewel zwart-wit-vele tinten grijs, kennen we niet meer. Het is nu these óf antithese. Kies maar. Nuance, ach, u wordt oud, meneer. Dat is zo, ja, hoeveelste-eeuws is dat eigenlijk? Bij nader inzien: heeft nuance ooit wel bestaan?

Ik word zó moe van de meningen van mensen die in andere tijden misschien wel het predicaat ‘weldenkend’ zouden opgekleefd krijgen, maar die nu loos gaan in het poneren van hun eenzijdige visies. Mensen die worden gepercipieerd als slim en die zichzelf ongetwijfeld ook slim durven te noemen, die liefst ook worden gezien als sceptisch, blinken nu uit in een duim-omhoog-of-duim-omlaagdiscours. Dit hoeft geen ad hominemverhaal te worden, daarom noem ik hen maar half, maar ik denk dan aan leerstoelhouder-annex-filosoof-annex-überpositivist Maarten B., politicoloog Carl D., socioloog Mark E., econoom-die-geen-vermogensbeheerder-mag-genoemd-worden Geert N., editorialist Jan S. en senior writer Joël DC, en er zijn er nog een pak, inclusief een stel politieke verantwoordelijken. Zij bedienen zich steeds vaker, steeds luider en steeds irritanter van een absolutisme dat ze bij alle anderen zouden willen afzweren. Over mondmaskers, over kernenergie, over economische relance, over de wegen die de politiek moet inslaan. Zij gebruiken gretig termen als ‘voortschrijdend inzicht’ om aan te geven dat anderen — soms terecht, overigens — hun inzichten moeten aanpassen aan de nieuwe realiteit, terwijl ze zelf nauwelijks nog voortschrijden eens ze zich een definitief inzicht gevormd hebben dat ze vervolgens fanatiek en absolutistisch verdedigen, als waren ze religieuze fundamentalisten die zich gesteund weten door goddelijke waarheden. De coronacrisis heeft die tegenstrijdige gedragingen alleen maar zichtbaarder gemaakt. Absolutisme is de absolute vijand van intelligentie, het dwingt je om afstand te nemen van afstandelijkheid, nochtans een gezond principe als je maatschappelijk iets betekent en er af en toe mensen naar je luisteren. Hoe meer mensen er naar je luisteren, hoe groter die afstand tot absolutisme zou moeten zijn, terwijl het in de praktijk uiteraard net andersom is. Altijd en overal.

Wellicht komt het omdat ik zelf weleens iets doe in de branche, maar het stoort me nog het meest bij journalisten. Onlangs schreef Peter Vandermeersch, Nederlandse Belg of Belgische Nederlander, u kiest maar, tegenwoordig aan de slag in het Ierse krantenbedrijf Independent News & Media, dat verontwaardiging en verwondering de motoren zijn van journalistieke bedrijvigheid. Ik zou er alleszins ook nieuwsgierigheid, een zo onafhankelijk mogelijke opstelling en een open geest aan willen toevoegen. Maar vooral: elke journalist moet een wantrouwige twijfelaar blijven. Hij (m/v/x) moet alles en iedereen wantrouwen: geen makkelijke attitude, want iedereen wil vriendjes maken en niets menselijks is journalisten vreemd. En hij moet twijfelen. Is het wel zo? Benadert wat ik schrijf de waarheid voor zover we die nu, op dit moment, kennen? En is dat morgen nog altijd zo? In die zin verschilt een journalist in wezen niet zoveel van een wetenschapper, die op zijn minst verwondering, nieuwsgierigheid, een zo onafhankelijk mogelijke opstelling, een open geest en twijfel, eeuwige twijfel, op zijn of haar curriculum moet hebben staan. Zonder kan je niet functioneren in die wereld. Als je dat niet kan aanvaarden, moet je maar activist worden en zelf op de barricaden gaan staan. Alleen in situaties die heel erg zwart/wit zijn — een oorlog met een zichtbare vijand die een bedreiging vormt voor jou, je dierbaren en je land- en lotgenoten bijvoorbeeld —, mag je dat activistenkleed dragen, als journalist en als wetenschapper.

Het volk heeft nood aan klare taal. Wat ik eerder schreef: mag wel of mag niet. Niet: mag een beetje, want dan mag het wel. De mensen van wie ze die klare taal verwachten, kunnen die antwoorden niet altijd of zelfs uiterst zelden geven, omdat ze die niet of nog onvoldoende kennen. Helaas, in crisistijden zoals degene die we nu meemaken, wordt ‘Ik weet het niet’ of ‘Ik weet het niet helemaal zeker’ niet aanvaard, terwijl het vaak de enige juiste repliek zou zijn. En dus sloven wetenschappers, die doorgaans bijzonder terughoudend zijn en helemaal niet geneigd om op het voorplan te treden tot ze sluitende conclusies kunnen presenteren, zich uit om het volk een beetje naar de mond te praten, ook al druist dit in tegen hun normale modus operandi. De ene dag zeggen ze dit, de volgende dag klinkt het al lichtjes anders en de dag daarna zit er weer wat verschil op, waarop een wakkere verslaggever vraagt ‘Maar, euh, eergisteren zei u dat nog, hoe zit het nu eigenlijk?’ In de beslotenheid van het wetenschappelijk cocon valt het de buitenwereld niet op dat je weifelend en twijfelend tot een min of meer onwrikbaar besluit komt, dat algemeen aanvaard wordt tot er een nieuw min of meer onwrikbaar besluit is: als dat op het publieke forum gebeurt, lijken al die experts wel dommeriken die het zelf ook níet weten (wat dan nog gedeeltelijk zo is, trouwens). Twijfel is gezond. Als nu ook journalisten, die beroepstwijfelaars zouden moeten zijn, twijfel in twijfel trekken, krijg je een situatie zoals we die nu kennen. Een senior writer zal nu misschien opwerpen: we moeten kritisch blijven. Zeer zeker. De juiste vragen stellen. Natuurlijk. Onderzoeken wat er is fout gelopen. Vanzelfsprekend. Maar niet als je vooringenomen bent en uitgaat van absolutistische ‘waarheden’. Dan ben je een activist geworden.

De ongemakkelijke waarheid is dat er geen gemakkelijke waarheid bestaat. Dat is heel moeilijk om te aanvaarden, als je probeert te varen op het kompas van deskundigen, maar het is de enige juiste attitude, als ik mij deze absolutistische opmerking even mag permitteren.

(Was getekend: een wantrouwige twijfelaar.)

Sicilië. Bekend om zijn lokale maffia. En voor De Morgen-lezers nu ook om zijn maffe inwijkeling. Roose is de naam, Philip Roose. ‘Zakenman en opiniemaker’ lees ik. Wijnbouwer in de schaduw van de Etna. En ondanks zijn motto — ‘Tutto andrà bene’, alles komt goed —stevig verontruste belgo-Italiaan. Wordt in de krant opgevoerd als de man die begin februari al aan de corona-alarmbel trok, in tempore non contaminato, terwijl een eenvoudige zoektocht doorheen zijn rijk gevulde Twittergeschiedenis leert dat de man op dat schier zorgeloze ogenblik openlijk lachte met mensen die een mondmasker droegen. “Ik was deze week in Oslo. Zes vluchten genomen, drie luchthavens en ik was verkouden en zware hoest. Elke keer ik hoestte, kregen die met het maskertje een hartaanval. Een beetje hilarisch, vond ik.” Iemand wees hem op de harteloosheid van zijn tweet en vroeg of hij al eens had gedacht aan mensen met een gecompromitteerd immuunsysteem. Prompte reactie: “Nee, zeker niet als het silly Italianen zijn met een mondmaskertje dat men in de Brico koopt tegen het stof bij doe-het-zelf-werken. Hilarisch.” Toen diezelfde persoon hem eind februari— Noord-Italië was al volop in de ban van de corona-crisis — vroeg of hij nog altijd hoestte in de richting van mensen met een mondmasker, hield hij het kort: “Ja.”

Deze Philip Roose, waarde lezer, is nu de heldhaftige waarnemer die ons begin februari waarschuwde voor wat komen ging. Hoestend en proestend, ongetwijfeld. Ik heb de man al een poos geleden geblockt, vanwege zijn ranzige opmerkingen over mensen in nood. Na de terroristische aanslagen van 22 maart 2016 wilden mensen die ik wel persoonlijk kan appreciëren graag op de foto met hem, tijdens het drinken van een espresso in een Belgisch café. Ik dacht: ik geef hem een nieuwe kans, misschien ben ik te abrupt geweest. Zwak momentje. Nou, dat duurde niet lang: bij een volgende vileine tweet koos ik opnieuw voor de Twittervariant van opsluiten in een diepe kerker en de sleutel wegsmijten. Ik hoef echt niet te weten wat elke aap met een hoed op denkt over van alles en nog wat.

Signore Roose noemt zichzelf opiniemaker. Coauteur van een naar het schijnt leesbaar boek over ‘zijn’ Italië, Bella figura. Schrijft “essay’s” op doorbraak.be, beweert hij zelf, maar heeft klaarblijkelijk moeite met het meervoud van ‘essay’. Iemand repliceerde: “Op Doorbraak schrijven ze het meestal als SS.” De koffie spoot uit mijn neusgaten. In zijn studententijd bezocht signore Roose al eens een bruin etablissement in het gezelschap van Theo F en Sander L. Kan je niemand kwalijk nemen, maar wat is de meerwaarde van iemand die op het licht getroffen Sicilië de coronacrisis overschouwt, terwijl er landgenoten wonen in het zwaar geteisterde noorden? Benjamin Royaards, die in Bergamo resideert, schreef vandaag nog een beklijvend opiniestuk in De Standaard. Een Siciliaanse wijnboer commentaar laten geven op de dramatische toestand in Lombardije én België, is alsof je een Limburgse varkenshouder zou vragen om commentaar te geven op een uitbraak van varkenspest in West-Vlaanderen. “Ja, het is wreed en wat het ergste is: ik heb daarvoor al gewaarschuwd, hé!”

Goed, ik maakte me een beetje boos op Twitter — soms is het sterker dan mezelf —, waarop Joël De Ceulaer, interviewer met dienst, schreef dat ik het artikel dan wel mocht overslaan. Toen hij het ding postte, tagde hij mij, het sociale media-equivalent van brandmerken. “Leestip voor iedereen, behalve @FrankVanLaeken”, met een ietwat dubbelzinnige knipoog erachter. Dat leverde bij benadering een triljoen reacties op: ik kan er 999 biljoen naast zitten, maar het waren er verdorie veel. Ach, die goede Joël: een van onze betere pennen, doorgaans goed voorbereide interviewer, best wel aimabel in de reële omgang, maar ook iemand voor wie het woord ‘collega’ klinkt als een luide vloek tijdens een sacraal moment in de zondagsmis. Einzelgänger tot in de kist, wat overigens geen verwijt is. Ik herken dat. Maar hij is ook een zalm die met de stroom mee begint te zwemmen, omdat de anderen nu eenmaal de andere richting uitgaan. Wie contrair wil doen om contrair te zijn, is eigenlijk meegaand.

En ja, ik heb het stuk dus wél gelezen. Mijn ogen! Roose mag zonder veel weerwoord brandhout maken van het Belgische beleid. Blijkt ie niet alleen vinoloog, italoloog en viroloog te zijn, maar ook politicoloog. Van alle mercati thuis! Getuige daarvan vragen als “Zou Bart De Wever een goede premier zijn geweest?”, “Zou N-VA vandaag de prijs niet betalen voor de val van de regering-Michel na de Marrakech-crisis?” en, godbetert, “Hebt u nog advies voor Vlaanderen?” Hij is dus ook nog eens psycholoog en socioloog. Te veel -ologen onder één hersenpan, dat is nooit gezond.

Iedereen deskundoloog.

In de bubbel die Twitter is, is dat een vaststelling die je dagelijks kan maken. Maar ook daarbuiten is het een pest. Wie ietwat renommée heeft opgebouwd, zeg maar: een halfbekende Vlaming, en iets lelijks uitkraamt, schuift ’s avonds aan op televisie. In pre-coronatijden gold: hoe meer virtuele decibels je produceerde, hoe groter de kans dat je dat in primetime mocht herhalen voor heel Vlaanderen. Ik maak me weinig illusies: dat zal in post-coronatijden terugkeren. Iedereen heeft recht op een mening, maar moeten media megafoons aanreiken? Is het niet de taak van een redactie om luidruchtig kaf van interessant koren te scheiden? Waar komt die hardnekkige obsessie voor tafelspringers vandaan?

Net wanneer het positiefste aspect van de hele coronacrisis, het feit dat er tegenwoordig vooral échte experten worden uitgenodigd in radio- en tv-studio’s, mij tot enige wulpse vrolijkheid noopte, krijg je dit. Zalm voor Don Corleone!

‘Vrouwen willen wel de privileges van de mannelijke bescherming en geld. Maar ze willen wel niet meer in hun benen opendoen.’ Geen tegelwijsheid maar een oprisping die diep uit de onderbuik Jeff Hoeyberghs kwam, plastisch chirurg van beroep, provocateur van hobby. Het filmpje ging een weekje geleden viraal. Mocht zijn lezing voor het Katholiek Hoogstudenten Verbond (KVHV) in Gent niet gefilmd geweest zijn, we zouden er allicht nu niet over praten en schrijven. Want de aanwezigen vonden dat wel fijn, zo’n seksistisch zwijn die hun eigen zatte conversaties in duistere kroegen napraatte. Alleen waren de niet-aanwezigen daar niet mee opgezet. U kent het vervolg: tientallen klachten vanwege seksisme en het aanzetten tot haat. En een klacht terug van de rondbuikige meneer omdat hij en zijn medewerkers belaagd worden.

Heel kort iets over de vrijheid van meningsuiting. Die is voor een stukje begrensd: uw vrijheid houdt op waar de mijne begint, is een belangrijk uitgangspunt, en u mag niet aanzetten tot haat jegens uw medeburger. Vandaar dat er zoiets bestaat als een racismewet, die eigenlijk antiracismewet zou moeten heten, of een negationismewet. Alleen… waar trek je dat grens? Wat is racisme? Wat is negationisme? Soms is het klaar als een klontje, veel vaker bevind je je op een dunne scheidingslijn.

Wat is haat? Haat Jeff Hoeyberghs vrouwen? Of is hij zo’n ouderwetse macho die denkt dat hij én de mannen tot applaus en gelach kan bewegen én de vrouwen verleiden met zijn grofgebekte ontboezemingen, pardon: ontbuikingen? Zet le Hoeyberghs aan tot haat? Ik weet het zo nog niet. En of je dat nu prettig vindt of niet, een bijproduct van de huidige heisa is dat de sigaren rokende papzak alweer geniet van al die aandacht rond zijn uitdijend persoontje. ‘Haat’, zo definieert de dikke Van Dale, is een ‘gevoel van diepe afkeer: haat koesteren; blinde haat fel en onredelijk; haat en nijd grote onmin; haat zaaien aanzetten tot haat’. Is het dat wat de dikke Hoeyberghs bedoelde? Of dacht hij: hé, dit sfeertje is wel leuk, net een cafétoog, rechts crapuul onder elkaar, ik flap er maar wat uit. Plastische chirurg gebruikt plastische bewoordingen.

Eerlijk, ik vind die klachten niet zo slim, want de kans dat er een rechtszaak van komt is bijzonder klein en de kans dat je die verliest is dan weer bijzonder groot, omdat een rechter wordt geacht de vrijheid van meningsuiting heel breed te definiëren. Doet hij dat niet, dan kan je binnenkort ook niet meer zeggen dat de bende van Van Grieken fascistoïde is, of mag je ook niets kritisch meer zeggen over De Wever & consoorten. Klacht indienen tegen Hoeyberghs is, zoals de Engelsen dat zo krachtig verwoorden, je op a slippery slope begeven. Afglijden is dan een reëel risico.

Niet dat ik ook maar enige sympathie voor Monsieur Embonpoint heb. Als hij morgen letterlijk met zijn hoofd tegen een muur loopt, waarbij hij zijn sigaar inslikt, zal ik hem met plezier een plastische chirurg aanwijzen. Een bijziende zonder bril met twee linkerhanden. Als het KVHV overmorgen ophoudt te bestaan vanwege een gebrek aan leden, trakteer ik al mijn Facebook- en Twitter-vrienden vaten bier à volonté in het beruchte etablissement De Leeuw van Vlaanderen in Antwerpen. Het zou me in theorie veel geld kosten, maar het zal niet gebeuren: dat clubje is razend populair onder studenten, vroeger als hofleverancier van christendemocratische toppolitici, tegenwoordig als (extreem)rechtse visvijver.

***

Dat zo’n vetgemeste paljas voor een stel joelende would-be pseudo-intellectuelen — ze willen als dusdanig erkend worden, maar zullen het natuurlijk nooit echt worden, vanwege: te dom, te kortzichtig, te reactionair — zijn ding mag doen, ach, soort zoekt soort. Dat een misogyne, narcistische kwal domme dingen mag roepen, dat kan bijna niet anders. Veel erger vind ik dat ranzige figuren als Jeff Hoeyberghs gecreëerd werden door de media, die al veel langer dan vandaag de gewoonte hebben om monstertjes te maken, als waren zij dokters Frankenstein in hun slecht verlichte laboratoria. Media geven een forum aan roeptoeters en die maken daar gretig gebruik van. Is dat de schuld van die roeptoeters of van die media? Ik zeg: die laatsten, want zonder hen zou je die eersten niet horen.

Media maken helden en antihelden. Media besteden ruime aandacht aan tafelspringers en vergeten de mensen die iets interessants te vertellen hebben. Media zijn als politieke partijen: alleen de korte termijn telt. Scoren om te scoren, luidt het motto. Als een artikel veel clicks genereert, is het een goed artikel, wat er ook moge instaan. Kwantiteit is de norm, kwaliteit hooguit een meegenomen toevalstreffer.

De media hebben Jeff Hoeyberghs gemaakt, zoals ze ook andere luidruchtige pensenkermispersonages hun Speakers’ Corner hebben voorzien. Achteraf kan je niet meer terug. Als zo’n vettig gedrocht dan iets onoirbaars zegt, wordt dat meteen wereldnieuws op de planeet Vlaanderen. Wat ze vroeger hadden kunnen doen — zo’n sujet straal negeren —, lukt nu niet meer. Of die tot hoofdrolspeler gepimpte figurant nu Jeff, Dries, Jean-Marie of Filip (niet de koning, voor alle duidelijkheid) heet, maakt niet uit. Eens gelanceerd in een baan om de mediaplaneet, zijn ze niet meer te stuiten, aangemoedigd door lieden die stiekem jaloers zijn op zoveel branie en verbale lefgozerij.

Als de media hun maatschappelijke rol wat verantwoorder zouden willen opnemen, moeten ze wat strenger selecteren wie ze aan bod laten komen. Het mag allemaal wat saaier, maar inhoudelijk interessanter. Ontneem ik heertjes als Hoeyberghs dan hun vrijheid van meningsuiting? Natuurlijk niet. Niemand zegt dat vrijheid van meningsuiting per se in de media moet waargemaakt worden. Aan de toog van café De Leeuw van Vlaanderen kan zo’n jefftaurus nog altijd praatjes maken onder oerdieren. Maar dan zou hij niet meer gevraagd worden om een onelinershow te geven voor een studentenkring of zou men hem niet te pas en te onpas naar zijn mening vragen over de serieuze dingen des levens. Na Het Incident kreeg de praatjesmaker, o zo voorspelbaar, in zichzelf au sérieux nemende media een quasi kritiekloos forum aangereikt. Win-win voor de narcist.

Ik wil gerust met een beknopte PowerPoint-presentatie langsgaan op redacties om te vertellen hoe het die goeie Victor Frankenstein in het verhaal van Mary Shelley is vergaan. Spoiler alert: het liep niet goed af met hem.

Geprivilegieerd ben ik. Ik mag beroepsmatig
vragen stellen aan mensen. Over wat hen beroert. Over wat ze gedaan hebben, of
net niet gedaan. Over wie ze van binnen en van buiten zijn. Leuke, vervelende,
sympathieke, empathische, strontvervelende, arrogante, opdringerige,
interessante, betweterige, persoonlijke, onpersoonlijke, veel té persoonlijke,
afstandelijke, onpartijdige, partijdige, indringende, pijnlijke, te veel op de
bomen en te weinig op het bos gerichte, schone, lelijke, ronduit irritante,
dweperige, niets en niemand ontziende, controverse uitlokkende, vriendelijke,
onvriendelijke, wijsneuzerige vragen. En het opmerkelijke is: meestal krijg je
daar nog een antwoord op ook.

Ik heb veel kritiek op hoe journalistiek vandaag
bedreven wordt, u heeft dat al eens zien passeren op deze plek als u hier wat
vaker komt, en ik had ook al veel kritiek in het verleden. Maar het blijft een
fijn beroep, met onwaarschijnlijke privileges. Zoals, dus, vragen stellen. En
dat mag ik deze zomer opnieuw doen in de hoedanigheid van ‘Tijdgeest’ op het zes
maanden durende evenement MoMeNT in Tongeren, waar u terecht kunt voor dans-,
theater- en filmvoorstellingen, tentoonstellingen, lezingen, debatten, fuiven, wandelingen
en een mannetje dat in een huisje vragen stelt (moment.tongeren.be).

Negen dagen lang, van 10 tot en met 18
augustus, ontvang ik elke middag van 12 tot 14 uur telkens drie gasten. Bekende
gezichten, minder bekende gezichten, onbekende gezichten. Maar stuk voor stuk
mensen met een verhaal, verdiensten voor de samenleving, een opvallende
levensloop, een boodschap voor de mensheid, mensen die iets te vertellen
hebben. Ik praat met hen over Leven & Werk, maar ook over het centrale
thema van MoMeNT, tijd. Hoe gaan ze daarmee om? Hebben ze er genoeg? Geldt
‘Time is on my side’ voor hen? Kennen ze tijdsdruk? Wat zijn de KantelMoMeNTeN
in hun leven geweest?

Ik mag dat dan ook nog eens doen op een
historische locatie: Huis Theelen in de Maastrichterstraat, hartje Tongeren.
Daar waar Nicolas Theelen in 1879 het Vlaamsgezinde katholieke weekblad Het Algemeen Belang der Provincie Limburg
schreef en drukte, de voorloper van Het
Belang van Limburg. Het huis is volledig gerestaureerd en wordt vrijdag 12
juli plechtig geopend. En een kleine maand later mag ik daar, met zicht op de oorspronkelijke
drukpers, mijn gasten en een dertigtal toeschouwers ontvangen, in een
huiskamersfeer, lekker intimistisch. Gratis, maar nooit gratuit.

Zoals wijlen Emiel Goelen placht te zeggen:
‘Er is geen safe voorhanden’. Pardon, ik bedoel natuurlijk: ‘U komt toch ook?’

***

ZATERDAG
10 AUGUSTUS

• TOM
HANNES: Leven in het nu heet zijn
nieuwe boek, een filosofische zoektocht doorheen het ingewikkelde leven van de
moderne mens. Hij leefde zelf een hele poos als zenmonnik en woont vandaag in
Antwerpen, waar hij een therapeutische praktijk heeft. Hij is zowel
boeddhistisch meditatieleraar als theatermaker. Een gesprek over zen, zijn en
kantelmomenten, ver weg van de waan van de dag.

• LIEVEN
VAN GILS: vier jaar lang ontving hij z’n gasten in de gelijknamige talkshow.
Daarvóór presenteerde hij Reyers Laat,
werd hij door de sportredactie uitgestuurd naar de Tour en de Olympische
Spelen, bracht hij het sportnieuws in Het
Journaal en was hij in het namiddagblok te horen op Studio Brussel.
Benieuwd wat hij in de nabije toekomst zal doen op radio en tv. Voor een keer
is hij zelf gast.

• SASKIA
VAN NIEUWENHOVE: als journaliste berichtte ze kritisch voor diverse media
over jeugdzorg en -beleid. Tot ze twee jaar geleden de stap zette en zelf
kwetsbare meisjes in huis begon te nemen, omdat het beleid in haar ogen veel te
weinig voor hen deed. Ze richtte een vzw op, Ne(s)t, vroeg en kreeg subsidies,
en heeft nu zeven meisjes met een bijzonder pijnlijke voorgeschiedenis in huis,
terwijl ze er een dertigtal ambulant hielp.

ZONDAG
11 AUGUSTUS

• KHALID
EL JAFOUFI: geboren en getogen Antwerpenaar, die mee aan de basis ligt en
voorzitter is van een nieuw politiek initiatief: Democratisch-Solidair Appèl,
D-SA, dat de nadruk legt op diversiteit en sociale thema’s. Als student rechten
aan de UAntwerpen richtte hij de islamitisch geïnspireerde studentenvereniging
Mahara op. ‘Ambitieus in bescheidenheid’, omschrijft hij zichzelf.

• SIGRID
SPRUYT: journaliste en voormalige nieuwsanker, die in 2007, na 16 jaar Het Journaal gepresenteerd te hebben, de
VRT plots verliet. Officieel vanwege een schminkallergie. In werkelijkheid was
ze ook allergisch aan de manier waarop het nieuws gebracht werd, konden we
lezen in haar eind vorig jaar verschenen Dagboek
van een anker. ‘De toestand in medialand is er niet op verbeterd’,
constateert ze daarin.

• LOUIS
DE VRIES: onmogelijk om zijn leven samen te vatten in enkele zinnen.
Trefwoorden: manager in de muziekwereld (The Pebbles, Ferre Grignard), concert-
en festivalorganisator, sportief directeur in het voetbal (Antwerp, Germinal
Beerschot), spelersmakelaar (Marc Degryse…) bokspromotor (Sugar Jackson) en
sinds kort ook voorzitter-eigenaar van een voetbalclub, Sporting Lokeren. Dit
najaar ligt zijn autobiografie in de winkel, u krijgt een voorproefje.

MAANDAG
12 AUGUSTUS

• STIJN
DE PAEPE: een moderne rederijker wordt hij genoemd, de man die elke dag de
actualiteit op rijm becommentarieert op pagina 2 van De Morgen. Scherp, af en
toe vilein, maar altijd zeer alert. Van hem verschenen al de boekjes Vers gezocht en Belgische ballades. Is als docent Nederlands verbonden aan de
Arteveldehogeschool in Gent. Dat wordt een gesprekje fijn, met De Paepe Stijn.

• WOUTER
TORFS: grootvader Torfs richtte in 1948 vier schoenenwinkels op. In 1986
nam kleinzoon Wouter de zaak over. Sindsdien is Schoenen Torfs een begrip in
heel Vlaanderen, met intussen meer dan 70 vestigingen. Combineert
klantvriendelijkheid met een prettige omgeving voor het personeel om in te
werken. Torfs werd al meerdere keren uitgeroepen tot Beste Werkgever. Zijn
zelfkennis en meditatie zijn geheimen?

• MATHIAS
VAN DE WINKEL: was al MoMeNTmaker tijdens de eerste twee edities en zit
zodanig vol ideeën dat hij dat dit jaar nog eens overdoet met interactief werk.
Iedereen kent de nageltapijtjes waar je je hand of gezicht in drukt, die je een
afdruk aan de andere kant opleveren. Mathias laat ons ons hele lichaam pinnen.
Wie de man achter al die creatieve invallen wil leren kennen, moet in Huis
Theelen zijn.

DINSDAG
13 AUGUSTUS

• IMKE
COURTOIS: de eerste vrouw die werd uitgenodigd om voetbalanalyses te geven
in een tv-studio en die ondertussen niet meer weg te denken valt op grote
voetbalmomenten op Sporza en Play Sports. Speelde zelf voor Rapide Wezemaal,
Eva’s Tienen, Standard en de nationale vrouwenploeg. Werd begin dit jaar ook
aangesteld als experte in sport en gezondheid bij de VRT.

• KYOKO
SCHOLIERS: ze is tussen 9 en 18 augustus alomtegenwoordig in Tongeren. Voor
Misconnected (Vrijthof) heeft ze zelf
een telefoonhokje gebouwd. De toeschouwer luistert naar gesprekken die Kyoko
heeft gevoerd met allerhande ‘gedisconnecteerde’ mensen. In Tussen hond en wolf neemt ze een
veertigtal toeschouwers mee op een rijdende tribune. De actrice was ook al te
zien in een tiental tv-reeksen en films.

• LUC
VAN GORP: de grote baas van de Landsbond van Christelijke Mutualiteiten was
vorig jaar onze trouwste toeschouwer. Hij studeerde achtereenvolgens
verpleegkunde, filosofie en godgeleerdheid. In een tijd dat steeds meer mensen
met gezondheidsproblemen kampen, is hij de uitgelezen gast om te praten over
verleden, heden en toekomst van onze gezondheidszorg. En over tijd, uiteraard.

WOENSDAG
14 AUGUSTUS

• STEVEN
DEGRYSE (LECTRR): al acht jaar huiscartoonist van De Standaard, waarin hij in één vakje, aan de hand van twee of drie
figuurtjes en met een paar welgemikte quotes de waan van de dag fileert.
Haarscherp. Elk jaar maakt hij een Jaaroverzicht
in cartoons, waarin die pareltjes uit de krant en nog vele niet eerder
gepubliceerde worden gebundeld. Was twee jaar geleden scenarist van een remake
van De Rode Ridder, Red Rider.

• STIJN
MEURIS: rockjournalist wint in 1990 Humo’s Rock Rally en de rest is
geschiedenis, maar toch vertellen we ze u. Eerst was er Gruppenbild, dan het imposante
Noordkaap en daarna kwam Monza. Tussendoor waren er ook soloprojecten. Zijn
passie, naast muziek, is sterrenkunde, een domein waarop hij méér dan een
amateur is. Zijn Ik hou van u werd
opgenomen in het EU Songbook. We houden van u, Stijn. En volgend jaar komt
Noordkaap terug.

• MOHAMED
OUAAMARI: digital creative die als Antwerpenaar van Marokkaanse origine constant
in twee werelden vertoeft. Over zijn leven in Borgerhout schreef hij Groetjes uit Vlaanderen, brieven aan
zijn (overleden) grootouders. Afwisselend hilarisch en schrijnend. ‘Mijn
identiteit is een kakofonie’, schrijft hij. De
Morgen noemde hem spontaan ‘de Marokkaanse David Van Reybrouck’.

DONDERDAG
15 AUGUSTUS

• LIESBETH
KENNES: sociaal-cultureel pedagoog en projectmedewerker bij het Centrum
Algemeen Welzijnswerk, die vooral werkt rond preventie en sensibilisering van
seksueel grensoverschrijdend gedrag. Was coauteur van #seksisme; Nee wij overdrijven niet!, een boek dat verscheen nog
vóór er sprake was van #metoo. Vorig jaar publiceerde ze Alleen ja telt, over hoe we ons moeten afzetten tegen mythen en
stereotypes inzake seksueel geweld.

• ELENA
PEETERS: ‘verbeeldenaar’, noemt ze zichzelf op haar website. Toen ze 22 was
stapte ze naar Rome, 2200 kilometer ver. In Elena
— Voetreis naar Rome vertelt ze die belevenis in één uur tijd. Ook Johnnyboy, een monoloog over haar
ontmoetingen met Texaanse terdoodveroordeelden, is een heel persoonlijke voorstelling.
Beide te zien op MoMeNT. Maar eerst mag ze er honderduit over komen praten.

• NOG
EEN DERDE GAST VAST TE LEGGEN

VRIJDAG
16 AUGUSTUS

• MATTICE
BOETS: de Hasseltse student design mocht eind juni in Italië twee medailles
ophalen in de gerenommeerde internationale designwedstrijd ‘A’. Hij behaalde
goud met zijn ‘Reverse Clock’, een klok waarop de kleine wijzer aan de
buitenkant werd bevestigd en die hij al op z’n zestiende had ontworpen. Volgend
jaar hoopt hij in Kortrijk af te studeren als designer, eerst mag hij bij ons
over, jawel, de tijd komen praten.

• LUC
DAELEMANS: vorig jaar stonden zijn manshoge foto’s in de hele stad, nu heeft
hij zijn lens gericht op twaalf enthousiastelingen die hun lichaam vol
tatoeages hebben laten zetten. Die worden van 1 augustus tot 31 oktober letterlijk
huizenhoog afgebeeld in ‘Old skin, new faces’. Verbeeldingskracht, lagen van
identiteit, tijd, daarover komt Luc praten.

• ASTRID
STOCKMAN: sopraan die de voorbije jaren op podia in binnen- en buitenland
furore maakte, zowel solo als in gezelschap. Ze was te zien in Bozar, De Munt,
DeSingel, Barcelona, Rotterdam, en zingt met evenveel gemak Bach als Mozart.
Met Liesbeth Devos vormt ze het duo Stokman & Vos. In Een zoen van toen brengen ze levensliederen. Hoe gaat iemand met
zo’n druk bestaan om met de zeer kostbare tijd?

ZATERDAG
17 AUGUSTUS

• VEVA
DANIELS: als u een roodharige vrouw in het journaal ziet verschijnen, weet
u dat het hommeles is op de weg. Als woordvoerder van het Agentschap Wegen
& Verkeer is Veva het eerste aanspreekpunt van de media als er weer eens
ergens iets fout loopt. Mobiliteit en verkeersveiligheid zijn ook de thema’s
die haar nauw aan het hart liggen bij haar politieke engagement voor Groen.

• ZUHAL
DEMIR: laat niemand onberoerd met haar uitgesproken meningen. Limburgse met
Turkse roots die tussendoor ook een tijdje in Antwerpen woonde. Werd in 2010
namens de N-VA verkozen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Een pikante fotoshoot
in P-Magazine zorgde voor ophef.
Begin 2017 werd ze staatssecretaris voor o.m. Armoedebestrijding, Gelijke
Kansen en Wetenschapsbeleid in de regering-Michel I.

• WAAS
GRAMSER/KRIS VAN TRIER: compagnie Marius voert 16, 17 en 18 augustus Les enfants du paradis op, een
theatervoorstelling die is gebaseerd op het scenario dat Jacques Prévert
schreef voor het filmmeesterwerk van Marcel Carné uit 1945. Humor en tragiek
lopen door elkaar in het verhaal. Waas of Kris (of allebei!) schuift aan om het
te hebben over Marius, een theatergezelschap met een reputatie die de
landsgrenzen ver overschrijdt.

ZONDAG
18 AUGUSTUS

• WILLY
CLAES: een minister van Staat om af te ronden, mooier kan niet. Een
sociaaldemocraat van 80 die partijvoorzitter was, zes keer minister,
vicepremier, 36 jaar volksvertegenwoordiger en secretaris-generaal van de NAVO.
De voorbije jaren heeft hij meer tijd om zich met zijn passie voor muziek bezig
te houden. Terug- en vooruitblikken met een grote meneer uit onze politiek.

• HEDWIG
SNOECKX: met een stinkende potvis schrok Zephyr, het Tongers
kunstenaarsbedrijf van Dirk Claesen en Hedwig Snoeckx, twee jaar geleden Parijs
op. Een jaar later deden ze dat nog eens over in Madrid. Geen potvis in
Tongeren, maar een huiselijk tafereel in de vitrine van Huis Theelen. Daar mag
hij in geuren en kleuren over komen vertellen op diezelfde locatie.

• JORIS
VANVINCKENROYE: mensen met een zeldzame of moeilijk te behandelen
aandoening, of wie nood heeft aan een second opinion in contact brengen met de
juiste arts, waar ook ter wereld: dat is de missie van Royal Doctors. Oprichter
Joris Vanvinckenroye begon er 20 jaar geleden mee vanuit een persoonlijke
bekommernis. Vandaag telt de organisatie wereldwijd duizenden leden.

Weer eens iets over wat er fout loopt in de
journalistiek?

Ja, wéér eens iets over wat er fout loopt in
de journalistiek!

Omdat het moet. Steeds opnieuw. En helaas.

Tweede helft van de week: een site brengt het
nieuws dat de moeder van Greta Thunberg zou gezegd hebben dat haar Greta CO2
kan zien. Een andere site neemt dat klakkeloos over. Niet van de minste, want het
gaat om de twee meest gelezen nieuwssites van Vlaanderen. Een informatieprogramma
op de radio laat, heel ernstig, een toxicoloog aan het woord op de vraag ‘Kan
je CO2 zien?’ (Het antwoord, dat verder onbelangrijk is, luidt: neen. Maar dat
wist de moeder van Greta heus wel. En Greta zelf ook.)

Greta Thunberg, dat schattige meisje met de
vlechtjes dat de halve wereld rondtrekt met haar plakkaat ‘Skolstrejk för
klimatet’, heeft het syndroom van Asperger. Dat weten we onderhand. De meeste
media vinden dat haast belangrijker dan haar initiële boodschap. De meeste
media zijn klimaatmoe. De meeste media vinden afwisseling belangrijker dan
diepgang en herhaling. De meeste media denken dat het publiek er ook zo over
denkt. Ik denk dat de meeste media daarin gelijk hebben, maar dat zou hen er
niet van mogen weerhouden om relevante informatie te blijven brengen, ook al is
dat al eens eerder gezegd of geschreven.

Normaal is autisme iets waar je niet mee
lacht. En je lacht autisten zeker niet uit.
In het geval van Thunberg, nog altijd maar zestien, geldt die stilzwijgende
afspraak blijkbaar niet. Ze wordt volop uitgelachen, weggehoond, als freak
weggezet door de zogeheten klimaatrealisten. Dat is makkelijker dan met
argumenten schermen, ook al omdat die er niet zijn. Klimaatopwarming is een
wetenschappelijk feit en is niet ontsproten uit het jonge brein van een Zweedse
scholier. Maar wat doen feiten er nog toe? Wat doet de wetenschap er nog toe?
Als de populisten op tafel springen, zijn wetenschappelijke bevindingen als de muggen
die zoemend rond hun hoofd zweven. Hinderlijk. Wegslaan maar!

Neen, Greta Thunberg kan geen CO2 zien. Dat
heeft haar moeder ook nooit beweerd. Zij had het over herkennen, waarnemen, ‘zien’
in een metaforische context, maar niet letterlijk. Het kwaad was geschied. Fake
news werd als waarheid rondgestrooid. ‘Nobelprijs voor de Vrede. Minstens’,
tweette een voormalige staatssecretaris die geen andere meningen dan de zijne
tolereert. Verlichting, ongetwijfeld. Of identiteit, wie zal het zeggen?

Een gewezen rector had het over ‘de
Mariaverschijningen van onze tijd’. De man lijdt al een poos aan intellectuele
constipatie: het zit er mogelijk wel in, maar het komt er al een tijdje niet
meer uit. Dus braakt ie maar wat leeghoofdige aforismen. Intellectuele neergang
is erg, héél erg, vooral als de patiënt het zelf niet doorheeft. Hij die door zijn
volgelingen als een meester van de ironie wordt bestempeld, is in feite niet
meer dan een ordinaire en onverbeterlijke cynicus. Een has-been die nooit meer
zal zijn.

Na de foute interpretaties volgden de
halfslachtige rechtzettingen. Te weinig, te laat. Het ergst van al was dat het
fake news ontmaskerd werd door een anonieme Twitteraccount, @ArbiterOfTweets, die
al eerder foute uitspraken van de ex-rector, door een barones verspreide hoaxes
of leugenachtige uitlatingen van de ex-staatssecretaris rechtzette.

Ik ben blij dat zo iemand de moeite doet om
berichtgeving te corrigeren.

Ik zou nog veel blijer zijn mocht die foute berichtgeving
er nooit geweest zijn.

Check-double
check-triple check-factcheck. Kortom, journalistiek.

(Ik schreef voor het vakblad De Journalist in het
themanummer over ’30 jaar internet’ een column over de gang van zaken in de
journalistiek. Trouwe lezers van deze blog zullen elementen uit eerdere
blogposts herkennen.)

Er liepen nog nooit zo veel mensen rond die zich
journalist noemen als vandaag; nog nooit gedroegen er zich zo weinig als echte
journalisten. Het is een boutade, en bovendien kort door de bocht, maar er is
wel degelijk iets loos in ons vak. De kwaliteit slabakt, basisprincipes worden
verloochend, de vierde macht heeft die macht uit handen gegeven. Hoofdredacteuren,
eindredacteuren en journalisten zouden wat strenger moeten zijn voor zichzelf en
tegelijk meer respect voor hun beroep eisen.

Of je nu voor of tegen nieuwssites,
burgerjournalistiek of nieuwsverspreiding via sociale media bent: ze zijn er,
en ze zijn niet van plan snel te verdwijnen. Dus heeft het ook geen zin om te
doen alsof ze er niet zijn, te hopen dat de bui zal overwaaien of — veel erger
nog — te mijmeren over hoe het vroeger was. Vroeger was het heus niet beter.
Vijftig jaar geleden werden editorialen neergepend door partijvoorzitters of
hun vazallen. Op de openbare omroep had je een partijkaart nodig om op de
nieuwsdienst te mogen starten. De verzuiling woog door op het functioneren van
de media. Ja, journalisten hielden het basisprincipe — check, doublecheck,
triplecheck — beter in het oog dan nu, ze hadden ook meer tijd om hun stukken
in te leveren en een primeur op de voorpagina van een krant was nog denkbaar: vandaag
wordt die snel op het internet gepleurd.

Traditionele en nieuwe media staan onder druk.
Bij het minste wordt er ‘fake news’ geroepen. Sommige sites specialiseren zich zelfs
in het verspreiden van halve waarheden of hele leugens, en dat straalt ook af
op de koosjere medewerkers in de sector. Als een journalist van het
gereputeerde Der Spiegel betrapt
wordt op het uit zijn duim zuigen van artikels, dan lijdt niet alleen Der Spiegel daaronder, maar de hele
kwaliteitspers. Ergens roept er wel iemand: zie je wel! En: het zal elders niet
beter zijn!

Als een onderbetaalde copy/paste-redacteur
onder druk van een in zijn nek hijgende eindredacteur een artikel bijeen jat en
het halsoverkop de wijde wereld instuurt om toch maar de eerste te zijn met een
niet gecontroleerd bericht, dan komt dat de reputatie van de hele
journalistieke wereld allesbehalve ten goede. Waarna collega’s van de
copy/paste-jongen (m/v) vervolgens diens informatie recycleren voor een ‘eigen’
slordige bijdrage. Ad infinitum.

Dat is de hapsnapwereld waarin we beland zijn:
de eerste zijn is belangrijker geworden dan correcte en de meest volledige
informatie brengen, en als je niet de eerste bent, moet je de mediagebruiker
wijsmaken dat dat wél zo is. Stilstaan bij wat we doen en hoe we dat doen zit
er nauwelijks nog in. Nadenken evenmin. Dat gaat ten koste van de geloofwaardigheid
van het beroep.

Dokters
Frankenstein

Een voorbeeld uit het dagelijkse persleven. Student
richt een Vlaams-nationalistisch, extreemrechts actiegroepje op. Dat geniet
alleen in beperkte kring enige bekendheid. De jongen spreekt zich via de
sociale media uit over de geslachtsverandering van een journaliste bij de
commerciële omroep; dat we dit allemaal niet zomaar normaal moeten vinden.
Wordt plots opgevoerd in een duidingsmagazine als iemand met een uitgesproken
mening over de transgenderproblematiek. Wakkere journalist op een andere
redactie denkt: hé, wie is dat en wie is dat clubje dat hij vertegenwoordigt?
Hij gaat op onderzoek. Andere journalist gaat de jongeman interviewen. Geeft
hem verschillende pagina’s in een prestigieus weekendmagazine. Een forum, zeg
maar. Een half jaar later heeft de wakkere journalist zijn reportage klaar.
Spraakmakend, onthullend, verbijsterend. Journalistiek op topniveau. Relevant.
Maar de student weet zijn aanhang nog uit te breiden. En krijgt nog meer persaandacht.
En wordt dan aangekondigd als lijsttrekker van een extreemrechtse partij.
Krijgt vervolgens weer uitgebreide persaandacht en gebruikt die om in te hakken
op de media die hem die aandacht geven.

Als we over Dries Van Langenhove praten — want
over hem gaat het in de vorige paragraaf — moeten we vaststellen dat sommige
media zich gedroegen als Dokters Frankenstein en een eigen monstertje hebben gecreëerd.
Goed dat het fascistoïde clubje ontmaskerd is — niet dat het helpt, de
populariteit stijgt alleen maar, maar dat kan je de wakkere journalist niet
euvel duiden: hij heeft zijn job gedaan (hij wel!). Maar waarom moest dat jonge
heerschap worden opgevoerd omdat hij een mening had over transgenders? Wat is
zijn expertise? Wat is zijn maatschappelijke visie hierop? Hij heeft er geen,
hij uit gewoon een populistische mening, zoals honderden, misschien wel
duizenden Vlamingen hebben gedaan nadat die journalist aankondigde dat hij een
zij zou worden.

Zijn wij, de pers, de media, nu enkel nog
dragers van de meest onzinnige boodschappen? Zijn we masochisten geworden? Zijn
we onze eigen overbodigheid aan het ensceneren?

Klimaat
vs. Marrakesh

Neem nu de twee betogingen in december: de
Klimaatmars (65.000 deelnemers) en de Mars tegen Marrakesh (5.500). Ik heb zelf
even de moeite gedaan om de media-aandacht van die twee manifestaties te
vergelijken. Over de Klimaatmars werden op zondag 2 december 25 stukken
gepubliceerd en op maandag 3 december 18, samen goed voor 15.838 woorden. Niet
overal stond de Klimaatmars prominent op de voorpagina. Over de Mars tegen
Marrakesh werden op zondag 16 december 44 stukken gepubliceerd en op maandag 17
december 20, samen goed voor 26.919 woorden. Overal stond de mars prominent op
de voorpagina.

Een paar conclusies hieruit.

1. De pers focust te veel op het negatieve.
Mars ’tegen’. Gewelddadigheid. Hooligans.

2. De pers focust te veel op controverse. Die
saaie pieten en mieten van #ClaimTheClimate, met hun eeuwige bakfietsen en hun
aandacht voor de toekomst! Neen, dan liever die frisse jongens van Schild &
Vrienden, die altijd weer iets zeggen dat lekkere koppen en luidruchtige
toogdiscussies oplevert.

3. De pers focust te veel op makkelijk
populisme en pompt dat vervolgens nog eens op. Die Mars tegen Marrakesh had
perfect op pagina 7 gekund, 30 lijnen met daarnaast een foto van het geweld
achteraf. Meer zijn 5.500 mensen niet waard. Dat is ongeveer 0,05 procent van
de Belgische bevolking, terwijl de organisatoren beweren dat ze het hele volk
vertegenwoordigen. Quod non.

4. De pers is dringend toe aan
gewetensonderzoek. Ik wil hier niet pleiten voor constructieve journalistiek,
vanwege de oubolligheid van die term, die bovendien lijkt te veronderstellen
dat je alléén nog maar het positieve moet zien. Nogal naïef. Maar we stevenen
af op destructieve journalistiek, berichtgeving die uitsluitend de waan van de
dag volgt, herrie veroorzaakt of versterkt, bruggen helpt op te blazen,
populisten populairder maakt, de samenleving in al zijn gewrichten doet kraken.
Dat kan ook niet de bedoeling zijn. Waar is onze kritische zin naartoe?

Journalisten moeten weer meer onderzoeken en
blootleggen, media moeten geen megafoons aanreiken aan de luidste roepers en de
strafste tafelspringers, maar aan de interessantste stemmen in de samenleving,
hoe zoetgevooisd en bedeesd die soms ook klinken.

Meningenfabriek

Noem me ouderwets, maar ik vind dat
journalisten, eindredacteuren, hoofdredacteuren en uitgevers wat meer ballen
moeten tonen. Wij zijn de professionals, wij moeten beoordelen of iets of
iemand nieuwswaardig is, iets toevoegt aan een maatschappelijk debat, relevant
is. Wij moeten naar eer en geweten, zo onpartijdig en onafhankelijk mogelijk,
met de nodige afstand knopen doorhakken: waar besteden we onze nog altijd
beperkte ruimte aan? Dat is onze verdomde job, daarvoor worden we betaald.

Aan een loodgieter wordt toch ook niet
gevraagd om de klussende buurman inspraak te geven als hij een lek komt dichten.
De bakker laat toch niet toe dat de handige buur mee taartjes komt bakken,
omdat die dat zo goed doet als er een familiefeestje is. Staat de notaris toe
dat lieden die weleens een juridische tekst in de verte hebben bekeken, zelf
een akte komen opstellen?

Blijkbaar zijn politici en journalisten
tegenwoordig de enigen die hun taak uit handen hebben gegeven: ze laten zich
voeden door populisme. De schreeuwende vox populi zijn meer de norm geworden
dan de bedaarde stem van experten. Omdat we zo graag hebben dat het botst, dat
er controverse van komt, dat we de dagen nadien nog iets hebben om over te schrijven
en te praten. Het is zó makkelijk, in de meningenfabriek wordt elk uur van de
dag wel iets geroepen. Uitzonderlijk is dat geniaal en bruikbaar voor de
samenleving, soms nuttig, meestal overbodig en irrelevant.

Politici en journalisten moeten weer ergens
voor staan: een visie, een voldragen mening, beroepsethiek, een zekere vorm van
verhevenheid in het domein waarin ze gespecialiseerd zijn. Wij zijn
volksvertegenwoordigers: de ene legitiem, want verkozen, de andere eveneens
legitiem, want professioneel geschoold of door ervaring stielman geworden, en
daardoor in staat geacht om het belangrijke te onderscheiden van het
belangwekkende (en het futiele). Zijn we perfect? Verre van. Lopen er
charlatans rond in de stiel? Wees gerust, knoeiers lopen overal rond, ook onder
de loodgieters, bakkers en notarissen. Daarom moet je de stiel nog niet laten
bederven of jezelf niet meer ernstig nemen.

We moeten, kortom, ons vak weer opeisen, en
dat geldt zowel voor de ‘ouderwetse’ krant als voor de hipste nieuwe site.

Even recapituleren. Student richt
Vlaamsnationalistisch, extreemrechts actiegroepje op. Beperkte bekendheid.
Spreekt zich via de sociale media uit over de geslachtsverandering van een
journaliste bij de commerciële omroep, dat we dit allemaal niet zomaar normaal
moeten vinden. Wordt plots opgevoerd in een duidingsmagazine als iemand met een
uitgesproken mening over de transgenderproblematiek. Wakkere journalist op een
andere redactie denkt: hé, wie is dat en wie is dat clubje dat hij
vertegenwoordigt? Hij gaat op onderzoek. Andere journalist gaat de jongeman
interviewen omdat hij ‘nieuwsgierig’ is. Geeft
hem verschillende pagina’s in een prestigieus weekendmagazine. Een forum, zeg
maar. Een half jaar later heeft de wakkere journalist zijn reportage klaar.
Spraakmakend, onthullend, verbijsterend. Journalistiek op topniveau. Relevant.
Maar de student weet zijn aanhang nog uit te breiden. En krijgt nog meer
persaandacht. En wordt nu lijsttrekker voor een extreemrechtse partij. Noem het
gerust: thuiskomen, al wil hij nog altijd dat mensen hem aanspreken met
‘onafhankelijke’. Krijgt vervolgens weer uitgebreide persaandacht en gebruikt
die om te kappen op de media die hem die aandacht geven.

Vat ik het zo goed samen, wat er de afgelopen
week en, bij uitbreiding, het afgelopen jaar is gebeurd? Mijn oordeel: sommige
media hebben zich gedragen als Dokter Frankensteins en creëerden een monstertje.
Goed dat het fascistoïde clubje ontmaskerd is — niet dat het helpt, de populariteit
stijgt alleen maar, maar dat kan je de wakkere journalist niet euvel duiden:
hij heeft zijn job gedaan. (Hij wel!) —, maar waarom moest dat jonge heerschap
worden opgevoerd omdat hij een mening had over transgenders. Wat is zijn
expertise? Wat is zijn maatschappelijke visie hierop? Ik zal het u zeggen: hij
heeft er geen, hij uit gewoon een populistische mening, zoals honderden,
misschien wel duizenden Vlamingen hebben gedaan nadat die journalist
aankondigde dat hij een zij zou worden. Zijn wij, de pers, de media, nu pure
dragers van de meest onzinnige boodschappen geworden?

Noem me ouderwets, maar ik vind dat
journalisten, eindredacteuren, hoofdredacteuren en uitgevers wat meer ballen
moeten tonen. Wij zijn de professionals, wij moeten beoordelen of iets of
iemand nieuwswaardig is, iets toevoegt aan een maatschappelijk debat, relevant
is. Wij moeten naar eer en geweten, zo onpartijdig en onafhankelijk mogelijk,
met de nodige afstand knopen doorhakken: waar besteden we onze — ondanks de
komst van talloze nieuwssites — nog altijd beperkte ruimte aan? Dat is onze
verdomde job, daarvoor worden we betaald.

Aan een loodgieter wordt toch ook niet
gevraagd om de klussende buurman inspraak te geven als hij een lek komt
dichten? De bakker laat toch niet toe dat de handige buur mee taartjes komt
bakken, omdat die dat zo goed doet als er een familiefeestje is? Staat de
notaris toe dat lieden die weleens een juridische tekst in de verte hebben
bekeken, zelf een akte komen opstellen?

Blijkbaar zijn politici en journalisten
tegenwoordig de enigen die hun taak uit handen hebben gegeven: ze laten zich
voeden door populisme. De schreeuwende vox populi zijn meer de norm geworden
dan de bedaarde stem van experten. Omdat we zo graag hebben dat het botst, dat
er controverse van komt, dat we de dagen nadien nog iets hebben om over te
schrijven en praten. Het is zo makkelijk, in de meningenfabriek wordt elk uur
van de dag wel iets geroepen. Uitzonderlijk is dat geniaal en bruikbaar voor de
samenleving, soms nuttig, meestal overbodig en irrelevant. U vertoeft momenteel
in zo’n meningenfabriekje (welkom, trouwens!), oordeel zelf in welke categorie
mijn hersenspinsels thuishoren.

***

Journalisten en politici moeten weer ergens
voor staan: een visie, een voldragen mening, beroepsethiek, een zekere vorm van
verhevenheid in het domein waarin ze gespecialiseerd zijn. Wij zijn volksvertegenwoordigers:
de ene legitiem, want verkozen, de andere eveneens legitiem, want professioneel
geschoold of door ervaring stielman geworden, en daardoor in staat geacht om
het belangrijke te onderscheiden van het belangwekkende (en het futiele). Zijn
we perfect? Verre van. Lopen er charlatans rond in de stiel? Wees gerust,
knoeiers lopen overal rond, ook onder de loodgieters, bakkers en notarissen. Daarom
moet je de stiel nog niet laten bederven of jezelf niet meer ernstig nemen.

Beroepseer, daar gaat het om.

***

Leve de spijbelende scholieren!

In een samenleving waarin de mensen die het
voor het zeggen hebben duidelijk niet door hebben of niet willen zien waar de
échte prioriteiten voor de toekomst liggen, zouden we met z’n allen wat vaker
moeten ‘spijbelen’.

***

Gelukkig is er nog de muziek. Ik heb deze week
Van Morrison nog eens op repeat
gezet. De man wordt tegenwoordig vergeten of verzwegen in de muziekmedia.
Toegegeven, zijn platenproductie is de voorbije decennia veel minder
opzienbarend dan in het verleden. Af en toe een parel, meestal songs die een doorslagje
zijn van dingen uit het verleden (maar aangezien die dingen uit het verleden
doorgaans zeer te pruimen waren, blijft ook het nieuwe werk grotendeels overeind,
maar het is een beetje makkelijk).

In 2017 bracht ’the Man’ twee jazzplaten uit.
Gewoon doen, dacht hij wellicht in een liberale bui, hij doet toch al jaren
zijn goesting. Najaar 2018 was er alweer een nieuwe plaat, The prophet speaks. Zes van de veertien songs, ongeveer de helft
dus, zijn eigen composities, de rest blues- en soulklassiekers van onder
anderen John Lee Hooker, Sam Cooke, Solomon Burke en Willie Dixon.

De eigen composities steken erbovenuit. Als
Morrison een klassieker covert, doet hij dat nogal werktuiglijk, een beetje
zoals je zou hopen dat een loodgieter zijn job doet: zonder al te veel franjes,
keurig, netjes. In eigen songs creëert hij een aparte leefwereld op het
kruispunt van rock, soul, blues en jazz. Dan wordt Van Morrison the Man.

‘When the prophet speaks, mostly no one listens
/ When the prophet speaks and no one hears / Only those who have ears to listen
/ Only those that are trained to hear’, zingt hij in het titelnummer. Denk voor de muzikale achtergrond aan een
regenachtige maar zwoele avond in Manhattan. Die sfeer.

‘Spirit will provide beyond the light / Spirit
will provide beyond the white’, klinkt het in een ander eigen nummer. Dit is de Van Morrison van de good
old days: mystiek, zweverig, ver weg van de aardse waan van de dag.

Maar als ik één nummer
blijf draaien is het Got to go where the
love is. Sublieme zachte soul, vrij rechttoe rechtaan, met blazers die
altijd weer de juiste impulsen geven. Muziek om bij weg te dromen. Muziek om
afstand te nemen van het alledaagse. Muziek om van te genieten. Bovendien: wat
een mooi motto.

Got to go where the love is!

***

Daarom is Van Morrison
‘Van the Man’ en zal die student van hierboven altijd ‘Van het fascistoïde ettertje’
blijven.

Herinnert u zich nog wat ik in 2018 schreef op
deze plek?

“Journalisten moeten weer meer
onderzoeken en blootleggen, media moeten geen megafoons aanreiken aan de
luidste roepers en de strafste tafelspringers, maar aan de interessantste
stemmen in de samenleving, hoe zoetgevooisd en bedeesd die soms ook klinken.”

Zo lang is dat nu ook weer niet geleden, noch
2018 (vier dagen en een aantal uren), noch mijn nieuwjaarswens van toen (gepubliceerd
op 22 december), maar het lijkt alweer ver weg na niet eens een volle week in
het nieuwe jaar. We zitten onmiddellijk op het niveau ‘business as usual’. ‘We’
(de media) doen gewoon voort.

Twee nieuwsfeiten zorgden ervoor dat ik mezelf
niet voor de eerste keer een roepende in de mediawoestijn voelde.

***

Meest recent was er de ‘Mars voor Democratie’
in Ninove, donderdagavond. Aantal deelnemers: iets tussen de duizend en de
vijftienhonderd. Nog ruim vierduizend minder dan op de ‘Mars tegen Marrakesh’
van half december, dus. Hetzelfde kliekje organiseerde het: Schild & Vrienden,
Voorpost, Vlaams Belang-militanten.

Waartegen, pardon: waarvóór, de stoere heren
en schaarse dames dan protesteerden? Wel, zij vonden dat de democratie in de
stad Ninove geschaad werd, omdat de grootste partij (Forza Ninove, veertig
procent van de stemmen, 15 zetels op 33 in de nieuwe gemeenteraad) niet mee in
het bestuur zit. Een vreemde redenering, want in de manier waarop de democratie
bij ons georganiseerd is, komt het erop neer de helft plus één van de
verkozenen te verzamelen — in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde
Staten waar het ‘The winner takes it all’-principe gehanteerd wordt. Forza
Ninove zat na de verkiezingen op de helft min twee en slaagde er niet in
anderen te overtuigen om mee in hun ‘project’ (Vlaams Belang-light) te stappen.

Dan wordt er ofwel een andere coalitie
gevormd, ofwel laat je de stad of gemeente achter in een impasse, iets wat
blijkbaar het opzet was van de N-VA, want hoe verklaar je anders dat ze noch
met Forza, noch met de andere partijen in zee, in dit geval: de Dender, wilde gaan?
Uiteindelijk heeft een ‘afvallige’ van de N-VA, Joost Arents, die ene zetel
geleverd die nodig is voor een meerderheid van 17 op 33.

Je kan dit kortzichtig, volksverlakkerij of
ronduit dom noemen, maar het is een perfect legitieme coalitie. Het wordt zes
jaar dansen op een heel slappe koord, met het risico dat Forza in 2024 nóg
populairder wordt en richting absolute meerderheid dendert, allemaal juist,
maar: het kán. De democratie wordt niet alleen niet geschaad, de mogelijkheden
ervan worden zelfs optimaal benut. Niet die betogers, aangevoerd door
‘posterboy’ Dries Van Langenhove, stapten op voor de democratie, de Ninoofse
bestuurders deden dat, in een muf ruikend vergaderzaaltje.

***

Een marsje met een onzinnig strijdpunt en een
beperkt aantal deelnemers, dan veronderstel je dat dit ‘nieuws’ ergens halfweg
de nieuwsuitzendingen en de krantenpagina’s weggemoffeld wordt: het vermelden
waard, maar niet meer dan dat.

Niet in Vlaanderen anno tweede decennium van
de eenentwintigste eeuw. Belangrijkste nieuwsfeit van de dag! En hopla, laat
Driesje zijn zegje maar doen. Niet verwonderd zijn als die jongen binnenkort
een column krijgt in een van onze kranten, of een eigen talkshow. En dan maar
klagen over een cordon sanitaire en een cordon
médiatique, die vervelende MSM (mainstream media), de ‘Lügenpresse’ in dit
land. Van Langenhove & co krijgen veel meer aandacht — zonder al te veel
negatief commentaar — in de reguliere pers dan in hún gespecialiseerde pers, ondingen
als ’t Pallieterke en ’t Scheldt. Dit is precies de
verdraaiing van de feiten waar de Schild & Vrienden van deze wereld voor
waarschuwen, maar dan in de tegenovergestelde richting van wat zij beweren.

***

Na de rellen in Molenbeek in de eerste nacht
van 2019 werd Theo Francken als een van de eersten opgevoerd. Mag ik dat nog
vreemd vinden? Ik dacht eerst nog: oké, ze laten alle burgemeesters van gemeenten
waarvan de naam eindigt op ‘beek’ aan het woord, en ze beginnen met Lubbeek.
Moet kunnen. Maar het was vruchteloos wachten op de mening van Franckens
collega’s uit Borsbeek, Diepenbeek, Opglabbeek, Lebbeke (we zijn
breeddenkend!), Merelbeke, Wachtebeke, Kruibeke, Harelbeke, Jabbeke, Meulebeke,
Oostrozebeke, Zonnebeke, Dilbeek, Linkebeek, Wezembeek-Oppem, Bierbeek,
Boortmeerbeek, Glabbeek, Holsbeek, en laten we zeker ook Etterbeek en
Schaarbeek niet vergeten.

(Terloops
opgemerkt en niet onbelangrijk: de relschoppers verdienen een strenge sanctie,
in verhouding tot hun wandaden. Natuurlijk loopt er veel mis qua integratie,
moet er adequate scholing zijn, preventie, mogelijkheden om zich sportief of
cultureel uit te leven, moeten ze gelijkwaardig behandeld worden, maar niets —
NIETS — kan deze explosie van geweld goedpraten.)

Terug naar mogelijke interviewees rond het
onderwerp ‘problemen in Molenbeek’. Pieter De Crem, dat is normaal, die is
minister van Binnenlandse (Lopende) Zaken, en bevoegd voor de openbare
veiligheid. Jan Jambon, had ook gekund, die had als vorige minister van
Binnenlandse Zaken veel te maken met Molenbeek. (Je had hem bijvoorbeeld kunnen
vragen of de opkuis gelukt was?) Huidige en voormalige inwoners van
Sint-Jans-Molenbeek, waarom niet: dat zijn ervaringsdeskundigen.

Maar Theo Francken, neen, die logica ontgaat
mij. Het ís niet zijn bevoegdheid, het wás het ook nooit, en als de redenering
is dat je de populairste van Vlaanderen aan het woord laat, dan moet je ook de
mening van Nina Derwael en Nafi Thiam vragen.

***

Tenzij… je er als redactie vanuit gaat dat
Francken als gewezen staatssecretaris voor Asiel en Migratie nog altijd iets
(zinnigs) te zeggen heeft over migranten. Een foute premisse, want die
relschoppers hebben negen kansen op tien niets met (recente) migratie te maken.
Dat zijn derde- en vierdegeneratie-jongeren, meestal hier geboren, die hebben
onze nationaliteit. Dat zijn Belgen. We kunnen dat minder prettig vinden, zeker
in deze omstandigheden, maar het is wel zo. Hen blijven linken aan migratie
toont aan dat we zélf weinig begrepen hebben van migratie, integratie en de
multiculturele samenleving.

Het mechanisme hierachter is even onzichtbaar
als pervers: wie een vreemd klinkende naam of een andere huidskleur heeft, is en
blijft een migrant. Hoort er nadrukkelijk niet bij. Nooit, jamais. Valt voor de rest van zijn leven onder de bevoegdheid
‘Asiel en Migratie’.

Je zou voor minder opstandig worden.