Dat het allemaal wel niet zo’n vaart zou lopen.
Dat de soep nooit zo heet gegeten wordt als ze wordt opgediend.
Dat er voldoende checks-and-balances ingebouwd zijn in de samenleving.
Ik kreeg de voorbije maanden een déjà entendu van deze woorden, want, jawel, acht jaar geleden werd dat ook allemaal al gezegd in de aanloop naar de eerste legislatuur van Donald J. Trump. Ook nu weer, zij het toch iets omfloerster: in het Witte Huis zit nu meer dan ooit een man met een missie, een wraakzuchtige missie, nadat hij in november 2020 in zijn ogen ten onrechte zijn troon weer moest afstaan, na de door hem en de zijnen op zielige wijze aangevochten verkiezingsoverwinning van Joe Biden.
Dit keer is Trump beter voorbereid, hij is niet meer de onverwachte against all odds-winnaar van 2016. Hij weet zich gesteund door een luidruchtig en toch ook wel aanzienlijk deel van de Amerikaanse bevolking, waarvan enkele duizenden desnoods bereid zijn om het heiligdom van de democratie, het Capitool, op stelten te zetten, dat weten we sinds 6 januari 2021. Hij geniet de financiële en logistieke steun van de internetoligarchen, die acht jaar geleden nog aarzelden om een ongeleide narcist te steunen, maar die nu voluit zijn gegaan, omdat ze weten dat het hen goed zal uitkomen. Versta: zaken zijn zaken, de persoonlijke portefeuille zal enkele miljarden dollar rijker worden, ook al vinden ze de zakenman-politicus in privékringen ongetwijfeld een malloot. En hij heeft zijn ministerposten niet meer toegekend aan mensen die enige vakbekwaamheid hadden, maar pikte er uitsluitend jaknikkers en gelijkgestemden uit. Een antivaxer als minister van Volksgezondheid, il faut le faire.
Maar zelfs dan nog vonden allerlei experten en andere -ologen dat de Amerikaanse democratie en de rechtsstaat voldoende gestut zijn. Tot maandag om zes uur bij ons, op het middaguur in Washington, D.C. Velen schrokken wakker tijdens Trumps toespraak op de inauguratie. De verwarde en door een middelmatige middelbare scholier met geldingsdwang geschreven speech van acht jaar geleden werd nu ingeruild door een harde, meedogenloze en nog altijd door een middelmatige middelbare scholier met geldingsdwang geschreven haattoespraak. Trump is terug en de wereld zal het geweten hebben, te beginnen bij de Verenigde Staten.
You ain’t seen nothin’ yet! (En we hebben nochtans al héél véél gezien.)
***
Hoe sterk die checks-and-balances zullen zijn, zal voornamelijk afhangen van de stevigheid van de ruggengraat van de vertegenwoordigers van de rechterlijke macht. Gaan zij in eerste instantie voor recht en rechtvaardigheid, dan zal meneer de president nog afgeremd worden, zoals nu al gebeurt in vier staten (Washington, Arizona, Illinois en Oregon), omdat een rechter in Seattle de plannen om burgerschap op basis van geboorterecht tijdelijk te blokkeren, ‘totaal ongrondwettelijk’ heeft verklaard. Krijgt die rechter navolging wat andere despotische ideeën en decreten betreft, dan zit het nog redelijk goed. Kiezen rechters eieren voor hun geld – uit angst voor presidentiële represailles of gewelddaden van extreemrechtse activisten uit zijn achterban –, dan dreigt die rechtsstaat te kapseizen. Onder Trumps vorige bewind werd het Hooggerechtshof, waar normaal gezien de allerslimste juristen van het land zouden moeten zitten, al volgestouwd met uiterst rechtse rechters; gevreesd mag worden dat die eerder trouw aan de president zullen zweren dan aan de vlag en het Amerikaanse volk.
Ik geloof niet dat de checks-and-balances zullen volstaan.
Ik ben ervan overtuigd dat Trump zijn genoegdoening desnoods buiten de rechtsstaat om zal proberen te vinden, te beginnen als verkozen dictator, eindigend als onverlichte despoot. Voorbeelden genoeg in de recente geschiedenis.
Ik zie dat deze machtige man geen moreel kompas heeft. Alles draait om hemzelf en zijn clan, de rest moet ofwel gehoorzamen, ofwel weg. Deze man is gevaarlijk.
In zijn verdelende toespraak van maandag betoogde hij nog dat het recht op vrije meningsuiting opnieuw geëerbiedigd zou worden. Nauwelijks een etmaal later vond hij dat bisschop Mariann Edgar Budde zich moet verontschuldigen, omdat ze een oproep in zijn bijzijn deed om menselijkheid te tonen naar migranten en de LGBTQ+-gemeenschap. De republikeinse volksvertegenwoordiger Collins riep zelfs op om Budde op de deportatielijst te zetten. Tot daar de in ronkende volzinnen bepleite vrijheid van meningsuiting, die onder Trump in werkelijkheid de plicht tot ja-knikken zal worden. Er is maar één waarheid en dat is de zijne. Dat is het Amerika waarvoor 77.284.118 kiezers gestemd hebben. Maar in tegenstelling tot de lp-titel 50,000,000 Elvis fans can’t be wrong zullen meer dan vijftig miljoen kiezers wel degelijk bedrogen uitkomen, omdat deze president er niet is voor hen. Hij is er voor zichzelf, voor de rijken, voor de machtigen, niet voor de sukkels in de Midwest die niet beter weten.
We kunnen alleen maar hopen op een implosie binnen de kliek rond Trump, een botsing van onverzoenbare ego’s, een narcistisch moddergevecht tot het bittere einde.
***
‘Historisch moment,’ schreef ik maandagavond op sociale media, ‘de Amerikaanse klok werd zonet gelijkgeschakeld met onder meer de Afghaanse, Iraanse en Noord-Koreaanse. Een achterlijke natie gedreven door reactionaire uitgangspunten, zonder rekening te houden met realiteit, wetenschap of humane waarden. Welkom in de middeleeuwen, Amerika.’
Dat kwam mij op een reprimande te staan van een paar geleerde lieden die vonden dat wij, Europeanen, niet het recht hebben om ons superieur te voelen. In het bijzonder in het kleine België, waar de begroting ontspoort en de nieuwe federale regering nog niet voor morgen is, zouden we wat bescheidener mogen zijn, zo klonk het. Waarom? Waarom mag je niet zeggen dat de eerste Trumpdecreten reactionair en achterlijk zijn, vergelijkbaar met hoe er geregeerd wordt in staten die we zonder aarzeling als dictaturen of bananenrepublieken beschouwen? De manier waarop de Verenigde Staten met migranten willen omgaan, is een verschrikking, onmenselijk, immoreel. Toch bijzonder dat een land dat al voor de 47ste keer een migrantenzoon als president kent, zo gekant is tegen migratie. (O ja, maar het gaat hier om ‘illegale migratie’, werd op sociale media geroepen. Vraag eens aan de oorspronkelijke bewoners van Amerika wat ‘illegale migratie’ is…)
Vandaag mag een Nederlandse historicus, René Cuperus, in De Morgen van jetje geven en, ja hoor, links-progressieve luitjes hebben Trump aan zichzelf te danken, daar komt het grosso modo op neer. ‘Een wereldwijde revolte tegen het establishment,’ noemt Cuperus wat er in vele landen aan de gang is, terwijl Trump toch gewoon het establishment is. Ziet een historicus dat dan niet? Er vallen nog wat termen als ‘morele minachting’ (door de intelligentsia), ‘diplomasteden’ (waar laagopgeleiden zich niet meer thuis voelen), ‘ongecontroleerde migratie’, ‘sterkere integratie’. Wat blijkbaar niet meer mag gezegd worden, is dat de kiezer voortdurend misleid wordt en zich ook graag laat misleiden, in de bubbel waarin hij vertoeft, in de krochten van de sociale media, in de traditionele media. En, trouwens, waarom zou ik mij, als linkse intellectueel, niet mogen afkeren van populisme, verderfelijke algoritmes, domme kiezers, ja, domme kiezers? Bij rechts wordt altijd geroepen dat je de dingen moet durven te benoemen. Wel, nog één keer voor de lezers achterin de zaal: DOMME kiezers.
***
Als de populisten het in steeds meer landen halen, heeft dat ook te maken met de weifelende klassieke media. De slinger is helemaal doorgeslagen. We zijn hier in Vlaanderen geëvolueerd van een vrij rigide gerespecteerde cordon médiatique tegen Vlaams Blok – wat, voeg ik er snel aan toe, niet de correcte methode was, omdat je zo ook de kiezers van die partij uitsloot – naar een ongenuanceerd openstellen van de kolommen en de zendtijd voor extreemrechtse vertegenwoordigers, waartoe ik ook brulboeien als Theo Francken en Jean-Marie Dedecker reken. Dertig jaar geleden kwam iemand die riep wat zij nu roepen, niet aan bod in de media, wat fout was. Nu komen ze elke dag in meerdere media aan bod, wat nog veel fouter is. Toen was het fout omdat de mediaconsument geen volledig beeld kreeg, nu is het fout omdat diezelfde mediaconsument (of zijn kinderen en kleinkinderen) alles tegelijk om de oren geslingerd krijgen, zonder nuance, zonder duiding, zonder selectie door redacties. Waarom heb je nog hoofdredacteuren, eindredacteuren en chefs nieuws nodig, als er toch geen filter wordt gehanteerd, behalve dan deze: het moet clicks opleveren, er moet morgen over gepraat worden, het moet deining veroorzaken? Dan is zo’n Francken natuurlijk meer gefundenes Fressen dan een saaie professor die wat meer tijd nodig heeft om de dingen te zeggen.
De Trumps van deze wereld hebben we óók te danken aan de traditionele media. Als je het niveau van de berichtgeving verlaagt, moet je niet schrikken dat de algemene alertheid van de bevolking nóg kleiner wordt. Die meneer Cuperus had het – uiteráárd! – ook over de klimaatproblematiek en de manier waarop wetenschappers en activisten daarmee omgaan, wat de gewone mensen zou afstoten, maar wat moet je dan doen? Hoe omfloerst moet je berichten dat de wereld naar de knoppen gaat, opdat je ‘de mensen’ nog enigszins zou meekrijgen? Mogen we van beleidsmakers alstublieft ook nog verwachten dat ze beleid maken op basis van ideologie, wetenschappelijke input en algemene geïnformeerdheid, en niet omdat de kiezer dat wil? De kiezer wil vandaag zus en morgen zo en overmorgen weer wat anders. De kiezer wil vooral geen inspanningen leveren, noch intellectueel, noch financieel, en dat is al te makkelijk in deze tijden. De kiezer achternalopen komt in deze tijden neer op abdicatie, op lafheid, op wegvluchten van de realiteit uit schrik voor de volgende verkiezingsresultaten.
***
De vertoning op de inauguratieplechtigheid deed onvermijdelijk denken aan massabijeenkomsten in landen die we ongegeneerd dictaturen noemen. Minder massaal, weliswaar, maar dat had vooral met het koude weer te maken, waardoor het gebeuren binnen werd georganiseerd. Gênant was het, die oligarchen die zich tegen de macht aanschurken, met Elon Musk voorlopig nog als primus inter pares. Huiveringwekkend was het, die eensgezindheid rond een beleid dat ronduit inhumaan is. Angstaanjagend was het, die genodigden die bij elke aankondiging van een toekomstige haatzuchtige maatregel van Trump recht veerden om hem een staande ovatie te geven. Het hielp natuurlijk dat de uitnodigingen vooral in de bus van gelijkgezinden – versta: andere extreemrechtse politici – waren gevallen.
Zo leek Washington, D.C. 2025 plots heel sterk op Neurenberg 1934. U weet wel: de fameuze Rijkspartijdag die destijds werd omgetoverd tot een triomfantelijk bioscoopfilm, Triumph des Willens. Zat er maandag een Leni Riefenstahl in de regiekamer om deze Trump des Willens te registreren? Vergeet de monteur vooral niet om de gestrekte rechterarm van Elon Musk in de montage te verwerken? Dat de aanwezigen in de rotunda van het Capitool door nagenoeg eendrachtig alle ranzigheid van hún president goed te keuren in feite ook telkens hun rechterarm strekten, denken slimme mensen er zelf wel bij. Laat die mensen dan maar links en naïef zijn. Liever dat dan (extreem)rechts en onmenselijk.
Enfin, u heeft inmiddels wel door dat mijn vertrouwen in de democratische toekomst gekelderd is, en niet alleen in de Verenigde Staten. Tijd om dijken op te werpen. Het Tweede Rijk van de zakenman-Führer heeft met veel aplomb een aanvang genomen. Nog drie jaar en driehonderdnegenenvijftig dagen. Hopelijk niet langer. Hopelijk veel korter.
