Maandans

“’t Is weer voorbij die mooie zomer” zong de Nederlandse bard Gerard Cox negenenveertig zomers geleden, in 1973. Kent u die tekst nog, oudere jongere? Hij gaat zo verder. “Die zomer die begon zowat in mei / Ha, je dacht dat er geen einde aan kon komen / Maar voor je ’t weet is heel die zomer alweer lang voorbij.”

Mocht Cox, intussen 82, tijd en zin hebben, moet hij misschien een update van dat zomerse nummer van weleer inzingen. “’t Is nooit voorbij die hete zomer / Die zomer die begon zowat in maart / Ha, je dacht dat er geen einde aan kon komen / En weet je wat, je hebt helaas overschot van gelijk”. Of zoiets, want mijn versie rijmt niet echt.

Het went, zo’n hete zomer, en dat is het laatste wat het zou mogen doen, wennen. We zouden ertegen in opstand moeten komen, door zelf te doen wat nodig is en door onze regeringen te dwingen om dat op te leggen — ik weet het: dat is twee keer dwang. Maar het moet! We hebben meer dan één Greta Thunberg nodig, liefst in alle generaties een geloofwaardig boegbeeld van het verzet. De klimaatontkenners en de ecorealisten zullen ons immers niet behoeden voor de ecologische rampen die ons te wachten staan. Het is niet Jean-Marie Dedecker, die schreef dat hij in zwembroek heeft genoten van het warme weer, die onze gids mag zijn. Vreemd toch dat mensen met kinderen en kleinkinderen die après nous le déluge-attitude uitdragen. Alsof ze niet wakker liggen van de toekomst van hun nageslacht. Of menen ze wat ze zeggen, dat er weinig of niets aan de hand is, gewoon wat hogere temperaturen, so what? Dan komt de titel boven dit stuk voor het eerst van pas.

Domdommertijd.

Komkommertijd heeft definitief afgedaan. Het nieuws wordt in juli en augustus niet langer gedomineerd door faits divers, die het tijdens de zomermaanden tijdelijk overnemen van het Echte Nieuws. Sire, er zijn geen komkommers meer. Toch niet in de dagelijkse nieuwsbulletins. Listige politici profiteren van de nieuwsarmere maanden om zelf nieuws te maken en bij gebrek aan ernstigere berichtgeving wordt het minste geringste opgepikt, niet alleen in de nieuwe en de sociale media, maar ook in de media die traditioneel worden genoemd en die zichzelf als ernstig beschouwen. Plaats ’s morgens als Bekende Persoon een controversiële tweet en je haalt geheid ’s avonds het nieuws of een van de praatprogramma’s. Wat je zegt is ondergeschikt aan hoe luid je roept en hoe snel je aanhangers de boodschap vermenigvuldigen, en dat heus niet alleen tijdens de zomermaanden.

Domdommertijd.

De regering-De Croo kwam net voor het zomerreces met een pensioenhervorming die zo ongeveer niemand kon smaken. Dat kan twee dingen betekenen: ofwel trekken die plannen werkelijk helemaal op niets, ofwel is het een poging tot modus vivendi die tussen alle standpunten door laveert richting compromis. Aan anderen om hierover te oordelen. Idem met de maatregelen om de energiecrisis behapbaar te maken voor de bevolking en de bedrijven: te veel, te weinig, te laat, te vroeg, te alles, te niets. ’t Is altijd iets, en dat zou zelfs zomaar eens kunnen. Van politici mogen we verwachten dat ze beslissingen nemen, maar we mogen niet verhopen dat ze alles kunnen oplossen. En toch mag het iets meer zijn (of minder). U kiest maar.

Domdommertijd.

Voor de federale oppositie is het simpel: het is allemaal de schuld van Vivaldi. In de tijd van de genaamde Antonio Vivaldi (1678-1741) waren er tenminste nog vier seizoenen. Inmiddels zijn die gereduceerd tot twee: zomer (van maart tot oktober) en herfstige lente (van november tot februari). Die quattro stagioni slaan meer op de pizza’s die de regeringsleden in crisistijden bestellen om de hongerigen aan de onderhandelingstafel te spijzen dan op de werkelijke seizoenen in een jaar. En nu we toch bij de zeven werken van barmhartigheid zijn aanbeland: het vierde werk, de vreemdelingen herbergen, werd inmiddels genadeloos geschrapt. Geofferd op het altaar van het populisme. Asielzoekers slapen al vele weken op straat in een land dat zich geciviliseerd durft te noemen. Een schande. Vier op de tien Vlaamse kiezers vinden dat overigens niet zo erg. Duimpje omhoog, ze moesten dan maar in hun eigen land blijven.

Domdommertijd.

Voor de leidende politieke formatie van Vlaanderen — op basis van de verkiezingsuitslagen van 2019, niet op basis van de recentste polls — is het altijd de schuld van de anderen. Calimero-gedrag is eigen aan de N-VA. Schuld van de sossen (maar die vinden ze nu redelijk sympathiek omdat Vooruit-voorzitter Conner Rousseau hen zit op te vrijen). Schuld van het vluchtelingenbeleid (dat ze maar elders een oplossing zoeken, die gelukzoekers!). Schuld van Vivaldi (want ze mogen niet meespelen op het hoogste niveau). Schuld van de ‘wokers’ (wat mogen we nog zeggen of doen vandaag de dag?). Schuld van de groenen (een favoriete schietschijf voor zowat alle andere partijen tegenwoordig). Schuld van de cokesnuivende elite (nu die niet te winnen ‘War on drugs’ niet tot een, euh, overwinning leidt). Schuld van de vakbonden (zullen we binnenkort horen wanneer het overleg rond de loonindexering niet tot een eendrachtig besluit zal leiden). Samengevat: schuld van alle anderen. Zo is het makkelijk. Nooit Verantwoordelijkheid Aanvaarden.

Domdommertijd.

De schuld van de werkgevers zal het nooit zijn, voor de N-VA. Zowel VBO als Unizo pleiten voor een indexsprong, of zelfs de afschaffing van de loonindexering. Dat dit als gevolg heeft dat ‘de mensen’ hier minder koopkracht zullen hebben, valt voor hen in het niets bij het ineenstuiken van de exportmarkt omdat onze producten duurder zullen worden in het buitenland en dus minder afzet zullen vinden. Ik begrijp dat eerlijk gezegd niet meer: tussen de harde patronale en de even harde syndicale lijn bestaat blijkbaar geen middenweg meer. Ieder met zijn hymne, ieder met zijn vlag, ieder met zijn hardnekkige dogma’s. Economen blijven de oude recepten benadrukken in de nouvelle cuisine van het moderne economische leven, terwijl de ingrediënten echt wel verschillen van die uit de tijd van de onzichtbare hand van Adam Smith. (Centrum)rechtse opiniemakers — de meesten behoren tot die categorie, zo stel ik vast, ook voormalige linkse tiepen hebben zich intussen tot het deweverisme bekend — ondersteunen die boodschap met de megafoons die hen worden aangereikt. En dan maar klagen over de cancelcultuur die hen/ons overvalt… Als Bart De Wever een gezellige familiefoto laat maken met het opschrift ‘Arbeit macht frei’ van het uitroeiingskamp van Auschwitz prominent op de achtergrond, kraait er nauwelijks een haan naar de smakeloze boodschap die dit uitstraalt. Een geschiedenisles voor mijn kinderen, noemde hij het zelf. Doe dat dan zonder die publiciteitsstunt, denk ik dan. Als Bart De Wever hoort dat er in zijn stad elke dag wel ergens een granaat ontploft of op iemand geschoten wordt, blijft hij rustig met vakantie in het buitenland. Weinigen die daar kritische bedenkingen bij maken. Als Bart De Wever terugkeert naar ‘zijn’ Antwerpen en pleit voor het samenroepen van de nationale veiligheidsraad in de strijd tegen de drugshandel, is er haast niemand van de journalisten en opiniemakers die daar kritische vragen bij stelt. Schuif maar aan, meneer de voorzitter/burgemeester, hier is een microfoon en een camera, wij gaan wel even een koffietje drinken, succes!

Domdommertijd.

Er was een paar weken geleden ook het ziekelijke een-tweetje tussen voormalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (vooralsnog N-VA) en het schandschrift tScheldt (onmiskenbaar Vlaams Belang), waarbij een vrouwelijke ambtenaar van Fedasil werd aangevallen. Doxing van de ergste soort. Schaamteloze intimidatie. Niet de eerste keer dat Francken op de man (m/v/x) speelt. Het gedrag van Theo Francken begint verdacht veel te lijken op dat van figuren zoals afgebeeld in die ene spotprent van hem in nazi-uniform, waar hij en zijn aanhangers zo boos over waren: kleineren, intimideren, proberen ‘kalt zu stellen’ door groepsdruk. Fraai is het niet. In een ander tijdsgewricht zouden deze praktijken fascistoïde zijn genoemd. Nu niet. Het passeert. We ondergaan. Tot ‘Samen een meerderheid’ realiteit is. Dan hebben we het ongetwijfeld niet geweten.

Domdommertijd.

Vlaamse provinciegouverneurs protesteerden luid tegen de aankondiging van de openbare omroep dat hij de regionale ochtendblokken op Radio 2 wilde afschaffen, terwijl de partijen die zij (tweemaal N-VA, tweemaal CD&V, éénmaal Open VLD) vertegenwoordigen een poos geleden in de Vlaamse regering hebben bedisseld dat de VRT het voortaan met minder moet doen. Het passeert allemaal maar, zonder dat de bedenking die ik in het tweede deel van de vorige zin heb gemaakt, voorgelegd wordt aan hen. En natuurlijk heeft de VRT ook boter op het hoofd, met die rijkelijke verloningen voor een handvol schermvedetten. Stuk voor stuk mannen, dat ook nog. Die grootverdieners staan eveneens in de weg van toekomstige regionale berichtgeving en zullen er binnenkort de oorzaak van zijn dat enkele honderden andere medewerkers richting uitgang worden begeleid. En alsof dat nog niet volstond, geeft de VRT in het programma FIRE: vroeg op pensioen een vrijgeleide aan zelfgenoegzame snoevers om te pleiten voor het nemen van financiële risico’s. Financial independence, retire early, weet u wel. “Ook controversiële thema’s verdienen een plaats in het programmaschema,” wierp de woordvoerster van de VRT als tegenargument op. Het is wachten tot Jeff Hoeyberghs en andere hersenloze patjepeeërs in een showprogramma op Eén zonder wederwoord mogen pleiten tegen de coronamaatregelen. Ik kan alvast een programmatitel uit de oude doos aanbevelen: De Steek-er-wat-van-op Show (met name: een coronabesmetting). Zonder Emiel Goelen weliswaar.

Domdommertijd.

Voor ik het vergeet: bijna ging er vorig weekend een festival met extreemrechtse groepen door op de vooravond van de (extreemrechtse) IJzerwake in Ieper. Frontnacht werd uiteindelijk verboden, in tweede zit zeg maar, omdat politici die niet wakker waren toen het festival in mei werd aangekondigd, nu opeens wel het geluid van een democratische wekker hadden gehoord. Ik heb het over u, Conner Rousseau. En nog een pak anderen die toch wel rijkelijk laat waren met hun protest. Konden ze dat niet even laten uitzoeken vier maanden geleden? Op het internet vind je in een paar kliks terug waar die bands echt voor staan.

Domdommertijd.

Tijd om stilaan af te ronden en nieuwe verontwaardigingen voor een volgende blogpost te beginnen verzamelen: de stad Antwerpen heeft een gedicht van Ruth Lasters, een van de vijf stadsdichters die begin dit jaar werden aangesteld, gecensureerd. “Het was niet besteld,” riep een of andere woordvoerder op het Schoon Verdiep, er is dus geen sprake van censuur. De schepen van Cultuur wierp op dat het gedicht te weinig verbindt en dat het te veel een politiek manifest is. Boodschappen beter op elkaar afstemmen, stel ik voor, dat vermijdt een ongeloofwaardige kakofonie van nepargumenten. Wie het gedicht leest, weet trouwens wel beter. Losgeld is onverbloemde kritiek op het onderwijsbeleid, dat — o toeval der toevalligheden — in handen is van een partijgenoot van de Antwerpse burgemeester. Cancelcultuur in de praktijk. En die komt, zoals het onverkwikkelijke verleden ons leert, in onze contreien vooral van rechts en niet van de ‘linkiewinkies’ en de ‘wokers’.

Domdommertijd.

Over cancelcultuur gesproken. Even onbegrijpelijk is dat de Duitse uitgeverij Ravensburger Verlag beslist heeft om geen Winnetou-boeken van Karl May meer uit te geven, na online protest over de ‘racistische stereotypen’ in die uitgaven. Prompt volgde Meulenhoff in Nederland, dat de verkoop van Mays boeken stopzet. Bij bol.com zijn de boeken ‘tijdelijk niet beschikbaar’. Het is heel lang geleden dat ik die boeken gelezen heb en uiteraard zullen er personages en taferelen in voorkomen die we nu als eerder karikaturaal zullen ervaren, maar wat ik mij van die goede oude Winnetous herinner, is dat ze het traditionele clichébeeld van de indiaan als onbetrouwbare en gevaarlijke wilde hebben bijgestuurd bij mij en heel wat leeftijdgenoten. Opgevoed met oude Amerikaanse westerns waarin de cowboy de goede was en de indiaan de slechte, de eerste op een wit paard, de tweede op een zwart, waren de boeken van Karl May een eyeopener, of noem het desnoods een ‘Mayopener’. Dat vind ik zoveel jaren later oneindig veel belangrijker en relevanter dan sommige stereotypen. Zet dan vooraan in het boek een korte inleidende tekst om de uitgave te verantwoorden. Ook hier past de noemer…

Domdommertijd.

Enfin, ’t is weer voorbij die mooie zomer. Waarin komkommertijd definitief heeft plaats geruimd voor domdommertijd.

Ik heb even moeten opzoeken waar de politiek-ideologische opdeling links-rechts vandaan komt. Alweer blijkt dit, zoals heel veel dingen, zijn oorsprong te hebben in die verdomde Franse Revolutie en moet je het heel letterlijk opvatten. In de Franse Staten-Generaal zaten de voorstanders van het behoud van de bestaande machtsverhoudingen — conservatieven, reactionairen, klerikalen, edellieden — rechts van de voorzitter, seculiere liberalen die de traditionele orde wilden doorbreken links. Zo eenvoudig is het soms. Links-rechts. Het had net zo goed omgekeerd kunnen zijn en dan stonden we daar met onze terminologie.

Ik had toen dus links gezeten, en nu nog altijd. Maar ‘links’ gaat voor mij veel verder dan de simpele progressief-conservatief breuklijn. Niet alles is even eenduidig. Ik wil dat de natuur zo integraal mogelijk beschermd wordt, op dat vlak ben ik dus conservatief. Ik wil dat de mens zoveel mogelijk zelfbeschikkingsrecht heeft, op dat vlak ben ik dan weer progressief.

De termen links en rechts zijn in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw een tijdje in onbruik geraakt. Ze werden onmiddellijk als verdacht beschouwd. Waarom dat precies gebeurd is, weet ik niet, het gebeurde gewoon. Opeens kreeg je te horen dat links-rechts een onzinnige splitsing van de geesten was. Iedereen is een beetje links en een beetje rechts, dat was de teneur. Met Reagan in het Witte Huis en Thatcher in Downing Street 10 was het trouwens niet zo moeilijk: iedereen met een beetje redelijkheid in zijn botten stond links van die twee hardvochtige regimes, ja toch?

Sinds een jaar of tien noem ik mezelf weer veel nadrukkelijker links. Niet extreemlinks, voor alle duidelijkheid en om te vermijden dat er goed menende mensen meteen medische hulp voor mij inroepen. Ook in de jaren 80 — mijn twenties — heb ik nooit gedweept met communisme en aanverwanten. Er was nochtans keuze zat in het kleine Vlaanderen: de KP (de stalinisten), de PVDA (ex-Amada, de maoïsten) en de SAP (later RAL, de trotskisten). En maar ruziemaken met elkaar, want natuurlijk vonden de militanten de onderlinge verschillen veel relevanter dan de kloof die er was met rechts(er)e partijen. Het leek wel een confrontatie tussen The People’s Front of Judea en de Judean People’s Front in Monty Python’s Life of Brian, maar dan in het echt en niet om te lachen.

***

Links-zijn heeft voor mij vooral te maken met maatschappelijke keuzes die je maakt. Dat brengt me in de eerste plaats toch weer bij die verduivelde Franse Revolutie.

Vrijheid. Iedere mens geniet een zo groot mogelijke mate van vrijheid, die eindigt waar de vrijheid van een ander begint (en die uiteraard ook ingeperkt wordt door de Grondwet en wetten en decreten van een land). Ga je voorbij die grens, dan ben je egoïstisch. Steken heel veel mensen die onzichtbare maar toch zeer aanwezige grens over, dan gaat het om collectief egoïsme, wat altijd ten koste van anderen gaat, meestal minderheden waarvan de meerderheid vindt dat die ondergeschikt zijn aan de macht van het getal. Zelfbeschikkingsrecht zou normaal moeten zijn. Dat wij, die zo vaak (en zo terecht) klagen en zeuren over onze politici, liberale wetten als de abortuswet, de euthanasiewet en het homohuwelijk kennen, is een zegen die we mogen koesteren. In andere landen bestaan die logische vrijheden niet, of worden ze acuut bedreigd. Dat kan ook hier gebeuren, met de foute lieden aan de macht. Niets is voor altijd verworven.

Gelijkheid. Iedere mens zou gelijke rechten moeten hebben. Klinkt logisch, gebeurt niet. Laten we het vooral blijven herhalen.

Broederlijkheid. Iedere mens moet zo goed mogelijk proberen overeen te komen met zijn medemensen en wordt geacht anderen te steunen en te helpen wanneer dat nodig is. In ruil hebben wij recht op andermans steun.

Gelijkwaardigheid. We zijn allemaal evenwaardig. Huidskleur, afkomst, religieuze voor- of afkeur, ideologische keuzes van de voorouders zouden daarbij geen rol mogen spelen. Onderscheid is goed, maar niet wanneer we dit als maatstaf voor achteruitstelling hanteren. Genderdiversiteit is een realiteit en verder geen argument om mensen kwalitatief te beoordelen. Deal with it!

Solidariteit. Wie het moeilijk heeft, verdient aandacht, mededogen en bijstand (waar dat nodig blijkt en zonder paternalistisch te worden). Als ex-kolonisator moet België niet alleen ontwikkelingshulp blijven bieden, het moet ook herstelbetalingen doen, gestolen kunst teruggeven en de ex-kolonies als volwaardige partners zien (niet als ondergeschikte naties).

Mededogen. Een vergeten deugd, zowaar. Iedereen moet mee, in óns tempo, volgens ónze waarden en normen (wat die verder ook mogen zijn), met als hoogst bereikbare doel ónze levensstandaard. Er wordt niet achterom gekeken. Wie niet volgt, valt af. De harde wet van een wereld waar economie boven ecologie en humanisme staat. Niet míjn wereld.

Sociale herverdeling. Op papier was in de communistische landen iedereen gelijk, in de praktijk was er een elite die zichzelf ruim bediende ten koste van de man (m/v/x) in de straat. Net als het kapitalisme is het communisme een verderfelijke ideologie gebleken, die heeft geleid tot uitwassen zoals onderdrukking, onverdraagzaamheid en maatschappelijke uitsluiting. Ik ben er heus geen voorstander van dat we allemaal evenveel moeten verdienen, er mag gerust een onderscheid zijn, liefst op basis van reële meritocratie. Maar dat mag niet betekenen dat een ceo 20 tot 100 keer meer verdient dan de laagste in rang in zijn bedrijf. Het is niet meer dan logisch dat mensen die hun centen vooral verdienen op een niet-productieve manier (aandeelhouders, bijvoorbeeld, of mensen die een flinke erfenis in de schoot geworpen kregen) meer afdragen aan de samenleving. Ook dat is solidariteit. Elke vorm van kapitaalvlucht is verschrikkelijk asociaal en daarom laakbaar, ook al past het zogezegd binnen de toegelaten achterpoortjesregels. Er is een verschil tussen belastingoptimalisering en belastingontduiking.

Eerlijk werk voor een eerlijk loon. Ik erger me bij elke autorit aan die bumperklevende bestelwagens die zich haastig naar een volgende klant begeven, maar ik bedenk meteen na mijn onderdrukte vloek dat die chauffeurs zich ook maar aanpassen aan hun onmenselijke werkritme. Niet alleen moeten we consuminderen — een hatelijk modewoord dat ik hier toch maar even hanteer —, we moeten bij ons consumeergedrag ook rekening houden met de manier waarop iets tot bij ons geraakt. We zijn zodanig gewend en verwend geraakt door het verderfelijke just in time-principe, dat we niet eens beseffen dat er in de keten tussen grondstof en afgewerkt en afgeleverd product mensen worden uitgebuit, bij ons en in ver afgelegen landen. Bewust consumeren is een must.

Migratie is de natuurlijke gang van zaken. De mens is van nature migrant. Anders zouden we nu allemaal Marokkanen zijn, want de eerste moderne mens, die driehonderdduizend jaar geleden leefde, werd daar in een grot teruggevonden. Eind negentiende, begin twintigste eeuw verhuisden talloze verpauperde Vlamingen naar Wallonië — waar toen, in tegenstelling tot het achtergestelde Vlaanderen, wel nog werk was — of naar andere continenten. Dat was hun plicht tegenover hun gezinsleden en latere nakomelingen. Wat die Vlamingen destijds deden, doen oorlogs- en economische vluchtelingen vandaag: hun vaderland verlaten en veiliger (of leefbaarder) oorden opzoeken. Migratie is normaal. Misschien best wel met goede afspraken, want het moet beheersbaar blijven. Maar een gebrek aan goede afspraken mag geen excuus zijn om mensen in nood niet meer op te vangen. Dat is onze plicht, als medemensen. Wie dan roept dat hij zich in een gemeente waar veel ‘nieuwe Belgen’ wonen, niet thuis voelt, sluit zich de facto aan bij de ‘Eigen volk eerst’-club.

De aarde moet nog een tijdje mee. Heel vreemd dat natuurbescherming in rechtse kringen onbelangrijk wordt geacht. Klimaatverandering wordt ofwel ontkend, ofwel zwaar gerelativeerd, ofwel straal genegeerd. ‘No time to waste’ gaat als slogan al bijna veertig jaar mee. Vergeefs, wat de grote massa betreft. Laat ons een bloem van Louis Neefs en het eerste verslag van de Club van Rome zijn zelfs al vijftig jaar oud. Ecorealisten zijn in werkelijkheid geen haar beter dan lieden die de opwarming van de aarde ontkennen, want het eindresultaat met hen aan de macht zal hetzelfde zijn: milieurampen, milieuvluchtelingen, milieuoorlogen. En een wereld die steeds onleefbaarder wordt. Ecologie is belangrijker dan economie. Dat laatste is enkel een hulpmiddel om de kapitaalstromen te regelen (economen staan op hun achterste poten bij het lezen van de vorige zin, dus herhaal ik hem nog even voor de duidelijkheid en met uitroepteken: ‘Ecologie is belangrijker dan economie!’).

Internationalisme staat boven nationalisme. Het gaat om de macrokosmos, niet de microkosmos. ‘Eigen volk eerst’ is een (extreem)rechtse anomalie, het is een vorm van extreem egoïsme. Vlaanderen is een kunstmatige constructie — net zoals Wallonië dat is — en is bovendien, in mijn ogen, ondergeschikt aan het grotere Europa, hoe moeilijk die samenwerking in de praktijk ook verloopt. De Europese Unie zou ook een politieke en militaire unie moeten worden, niet alleen een economisch gedrocht. Maar dan moeten de onwillige landen er wel uit, anders raak je geen stap vooruit.

***

Dus ja, ik ben uitgesproken links en ik spreek dat met plezier ook uit. Door dat consequent toe te passen (of dat alleszins toch te pogen), maak ik het mezelf niet makkelijk, want waar kan een linkse jongen nog terecht binnen de huidige politieke constellatie wanneer je je noch met een van de extremen, noch met het centrum wil vereenzelvigen?

Dat werkpuntje zal mij niet beletten mijn linkse idealen consequent uit te dragen.

Woensdag is het precies twee jaar geleden dat George Floyd zijn leven dramatisch beëindigd zag onder de knie van een witte politieagent en na het veelvuldig uitstoten van de genegeerde noodkreet ‘I can’t breathe’. De hashtag #BlackLivesMatter was opeens prominent aanwezig en dit keer niet alleen in de Verenigde Staten. Wereldwijd. Voetballers gingen voor het eerste fluitsignaal van een wedstrijd op één knie zetten, sommigen doen dat nog altijd. De onnodige dood van een zwarte man die met een vervalst biljet van twintig dollar zou hebben betaald — voorwaar een ge(we)ld(dad)ige reden om iemand op brutale wijze in te rekenen! —, leidde tot protest op zowat alle continenten, ondanks lockdowns en restrictieve overheden. Bemoedigend. Nog bemoedigender was dat Derek Chauvin, de witte agent die Floyd doodde, tot 22,5 jaar cel werd veroordeeld. Recht en rechtvaardigheid, zowaar.

Wat zijn we naïef geweest!

Eén veroordeelde racistische en corrupte politieman maakt de lente niet. In grote delen van de wereld is het voor een ruime minderheid van de mensen altijd winter, altijd duister, altijd gevaarlijk. Omdat ze een andere afkomst hebben, een andere huidskleur, een andere religieuze overtuiging (of geen), een andere genderidentiteit, een andere politieke voorkeur. Anders zijn wordt bijna overal ter wereld afgekeurd door de meerderheid. Verbaal, tot daaraan toe. Maar ook door reële discriminatie of fysiek en psychisch geweld.

***

Buffalo, zaterdag 14 mei 2022. Een achttienjarige white supremacist schiet tien mensen dood. Niet zomaar tien mensen. Mensen die eruitzien zoals George Floyd. Donker. Minderwaardig, in de ogen van figuren zoals deze Payton Gendron.

Telkens weer gaan de media dan in overdrive. Voer voor dagen nieuwtjes en analyses. Clickbaithoogtepunt. En zoals bij al die vorige aangelegenheden — en de volgende, want het stopt heus niet bij Gendron — hebben door witte mensen gerunde media het uitermate moeilijk om de termen ‘terrorist’, ‘white supremacy’ en ‘extreemrechts’ in de mond te nemen, laat staan dat ze zo iemand naar waarheid een ‘extreemrechtse, racistische terrorist’ zouden durven te noemen. ‘Lone wolf’, is een misplaatste term die je dan vaak ziet opduiken. Net als Brenton Tarrant, Dylann Roof, Anders Breivik of Hans Van Themsche voor hem zou die Payton Gendron dan helemaal alleen gehandeld hebben (wat allicht juist is), zonder enige connectie met extreemrechtse, fascistische bewegingen of politieke partijen (wat manifest onjuist is).

Als een zwarte man sterft onder de knie van een witte agent, dan is die agent voor de meeste media een ‘rotte appel’, een ‘lone wolf’ binnen het politiekorps dus. Over de georganiseerde racistische cultuur die er heerst onder agenten geen woord.

Als zwarte mensen sterven onder de gerichte geweerschoten van een witte man, dan is die man een eenzaat, met wie het fout is gelopen. Over de georganiseerde racistische cultuur waarin ie al een tijdje is ondergedompeld, wordt nauwelijks gepraat. Ook al had ook deze Payton Gendron net als zijn voorgangers duidelijke sympathieën, die hij niet verborgen hield, schreef hij zelfs een lang manifest waarin hij vooraf zijn toekomstige daden verklaarde, werd hij gevoed door aanhoudende haatboodschappen, liet hij zich bewonderen in een livestream. Hij had verdorie het n-woord op zijn automatisch geweer geschreven. En het cijfer 14, wat onder witte suprematisten verwijst naar een veertien woorden tellend statement: ‘We must secure the existence of our people and a future for white people.’ Op zijn to-dolijst stond ook nog een bezoek aan een zwarte wijk, die tien slachtoffers waren slechts een begin.

‘Witte suprematie is een vergif,’ zei president Biden achteraf. Beredeneerde gok: hij zal dit nog wel een aantal keren mogen zeggen tijdens zijn ambtstermijn. De zo goed als vrije wapenverkoop en het even vrije circuleren van waanzinnige complottheorieën en raciaal superioriteitsdenken vormen een explosieve combinatie. Incidents waiting to happen.

***

Je hebt maar één gek nodig om… O, wacht even. Ik las de voorbije dagen zelfs bij heel slimme mensen dat ze deze Payton Gendron ‘gestoord’ vinden. Ik wil niet diezelfde fout maken. Voor ‘normale’ mensen zoals u en ik, die geen medeburgers vermoorden omdat ze nog hartstochtelijk geloven in de democratie, de rechtsstaat, evenwaardig burgerschap, onderlinge solidariteit, en vrije meningsuiting die nooit absoluut kan zijn, is die Gendron natuurlijk ‘niet normaal’, maar laten we hem vooral niet ‘gestoord’ of ‘krankzinnig’ noemen. Want dan zeg je eigenlijk dat hij ‘ontoerekeningsvatbaar’ kan pleiten en niet in de gevangenis thuishoort maar in een gesloten instelling. Payton Gendron was zeer nadrukkelijk wél toerekeningsvatbaar, hij wist heel goed wat hij deed en hij wist nog beter dat hij hiervoor (stiekem) applaus zou krijgen op vele banken. Witte suprematie is inderdaad een vergif, een vroeger sluipend en nu openlijk krioelend gif dat blijkbaar steeds meer mensen aantast en niet alleen hun denken maar ook hun handelen beïnvloedt.

Ik wil voor één keer zondigen op het principe dat je niet mag vervallen in reductio ad Hitlerum. Als we Adolf Hitler ‘gestoord’ of ‘krankzinnig’ zouden noemen, dan spreken we hem eigenlijk vrij van alles wat er onder het nazisme is gebeurd. Hij zou immers ‘ontoerekeningsvatbaar’ zijn geweest, in de volksmond: ‘Hij wist niet beter’. Hitler wist wél beter. In de ogen van ‘normale’ mensen zoals u en ik was hij natuurlijk zowat de meest verderfelijke schurk uit de wereldgeschiedenis, de personificatie van Het Kwaad, maar laten we hem vooral niet gunnen dat we hem als gevolg van een mentale stoornis vrijpleiten van wat hij heeft laten aanrichten in de twaalf jaar dat hij Duitsland (mis)leidde.

Hetzelfde geldt voor Brenton Tarrant, Dylann Roof, Anders Breivik, Hans Van Themsche en Payton Gendron, en al hun opvolgers. Zij zijn niet gek, ze hebben zich alleen laten voeden door de als vrije meningsuiting verpakte raciale haatspraak van extreemrechtse politici en opiniemakers, en ze hebben daarnaar gehandeld, waardoor ze, gelukkig maar, uitzonderingen op de regel blijven. Die ongeschreven regel zegt: roepen en schrijven mag, ernaar handelen niet, toch niet zo lang extreemrechts het niet voor het zeggen heeft. Dan zullen we ongetwijfeld nog iets anders meemaken…

***

U moet er eens op letten: extreemrechtse politici zijn er als de kippen bij om terreurdaden te veroordelen, behalve van gelijkgezinde terroristen. Geen woord over Buffalo bij Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken deze week, of bij Filip Dewinter, die wel rapporteerde over een geslaagde boekvoorstelling van Omvolking, terwijl die omvolkingstheorie net mee aan de basis lag van de slachtpartij in Buffalo. Geert Wilders? Geen woord. Thierry Baudet? Geen letter. Niet dat ze afwezig bleven op Twitter, maar Buffalo was hen geen aandacht waard. Wat konden ze ook schrijven? Sorry, het is mede onze schuld (wat de waarheid zou geweest zijn)?

Er zijn intussen zodanig veel eenzame wolven opgedoken dat er sprake is van een uit de kluiten gewassen roedel. Payton Gendron is geen eenzaat, hij weet dat hij niet alleen staat, hij voelt zich gesteund door een racistische systematiek, die constant gevoed wordt door invloedrijke personages die het hen aangereikte forum — sociale én traditionele media — misbruiken om zaadjes van haat in de hoofden van onwetende lieden te planten, die op hun beurt in een tunnelvisie beland zijn, met dank aan algoritmes en dergelijke. Er zal wel een accurate psychologische of psychiatrische terminologie voor bestaan, maar ‘krankzinnigheid’ of ‘ontoerekeningsvatbaarheid’ is dat niet.

Ik vind overigens niet dat Van Grieken & co zich persoonlijk moeten distantiëren van wat er in Buffalo gebeurd is, wat ze zelf wél eisen van moslims na een islamitisch geïnspireerde terreurdaad, maar hun verantwoordelijkheid is veel verpletterender dan die van de doorsnee moslim bij een aanslag van IS en consoorten. Wie haat zaait, zal haat oogsten. Dat is heus geen toeval. Joe Biden mag dan wel stellig beweren dat haat niet zal overwinnen, maar ik durf dat te betwijfelen — en niet alleen in Amerika. Extreemrechtse politici hebben dan misschien wel niet openlijk of letterlijk opgeroepen om zoveel mogelijk mensen met een andere huidskleur of een andere achtergrond te vermoorden, in de oren van de Payton Gendrons van deze wereld klinken hun woorden wel als een bevel. Zijn geweer heeft hij zelf gekocht, de schoten heeft hij zelf afgevuurd, maar de munitie werd hem wel degelijk aangereikt.

Zelfs als mensen met andere dan Belgische/Vlaamse wortels de taal/talen spreken, de wetten respecteren en onze nationaliteit hebben, horen ze er niet bij. Dat leerden we deze week uit De Stemming, de peiling die De Standaard en VRT NWS hadden opgezet. Je kan je alleen maar een echte Belg of Vlaming noemen, als je daadwerkelijk hier geboren bent, vindt meer dan de helft van de respondenten. Maar het gaat verder dan dat: zeven op de tien deelnemers aan de poll vinden dat je onze gewoonten en cultuur moet overnemen, twee op de drie eisen dat mensen met een andere achtergrond zich ook effectief Belg of Vlaming voelen, meer dan één op de drie vindt zelfs dat ouders en grootouders uit ons land afkomstig moeten zijn om erbij te mogen horen.

Verbaasd? Neen, toch? Achttien jaar geleden stemde één op de vier Vlamingen voor een partij, Vlaams Blok, die kort voordien veroordeeld was wegens inbreuken op de antiracismewet, een veroordeling die enkele maanden na de Vlaamse verkiezingen zou bevestigd worden door het hof van beroep. Eén op de vier Vlaamse kiezers veegde dus zijn of haar voeten aan een gerechtelijk vonnis. Racisten horen erbij, mensen met een migratieachtergrond niet, dat was de teneur. En die is niet veranderd, want vandaag zit Vlaams Belang — andere naam, zelfde inhoud — opnieuw rond die één op de vier kiezers in Vlaanderen. Het is maar een peiling, akkoord, maar dan wel een peiling die griezelig nauw aanleunt bij de electorale realiteit van 2004. Het zal nooit goed genoeg zijn voor een stevige minderheid Vlamingen. Zelfs voor 57 procent van de mensen die aangaf voor Groen te zullen stemmen, mochten er weldra verkiezingen zijn, is assimilatie een basisvoorwaarde om welkom te zijn. Dat zegt alles. Assimileren gaat veel verder dan integreren. Als je integreert, respecteer je de Grondwet en de wetten van het land. Als je assimileert, neem je alle gewoonten en gebruiken bewust over.

Tel je bij de potentiële Vlaams Belang-kiezers ook nog eens die van N-VA (‘Racisme is een relatief begrip’, roepen ze daar van De Wever over Homans tot Kanko) en rechtse Open VLD’ers en CD&V’ers op, dan zit je aan meer dan de helft van de Vlamingen die zich nooit helemaal zullen verzoenen met mensen die er anders uitzien, een andere cultureel-religieuze achtergrond hebben, nog een andere nationaliteit bezitten en zich in het openbare leven anders gedragen. Dat is niet zozeer verbazingwekkend, dan wel angstaanjagend. Zet je even in de plaats van iemand met een niet-witte huidskleur en niet-Belgische roots. En bedenk dat ook de voorzitter van Vooruit laat verstaan dat ‘zij’ er niet helemaal bij horen, want hij voelt zich ‘niet in België’ wanneer hij door wijken met hoofdzakelijk inwoners met een migratieachtergrond rijdt.

Dit doet me spontaan denken aan het scorebord van mijn favoriete bron van frustratie, Beerschot. Daar staat ‘Wij – Zij’, met daaronder de stand in de wedstrijd. Toen ik dat eerst zag, dacht ik: oké, ludiek, typisch Antwerpse humor, lekker uitdagend, op het randje. Als je er echter dieper op ingaat, is het compleet misplaatst, omdat het een vorm van permanent vijanddenken inhoudt. ‘Zij’ zijn de slechteriken, ‘zij’ mogen beschimpt worden, ‘zij’ moeten verliezen, ‘zij’ horen hier niet thuis. Vlaanderen is een uitvergrote versie van dat scorebord van Beerschot geworden: wij versus zij. (Of is het omgekeerd? Is Vlaanderen begonnen en surft de voetbalclub gewoon mee op die negatieve sentimenten?)

Die wij tegen zij-attitude is veel breder verspreid dan de meesten beseffen, of durven toegeven. En het heeft heus niet alleen met racisme te maken. Xenofobie zit in alle geledingen van de maatschappij en die ‘angst voor het vreemde’ gaat veel verder dan huidskleur of afkomst. Bedrijfsleiders zijn in de eerste plaats op zoek naar spiegelbeelden van zichzelf in hun directe omgeving (waardoor ze stagneren, want te weinig verrassende inbreng, ze horen immers de hele tijd hun eigen echo). HR-medewerkers zijn doorgaans jong en hip — het is een beginnersjob, een opstapje naar beter betaald werk in de hopelijk zeer nabije toekomst — en dus gaan ze op zoek naar andere jonge en hippe mensen. Werkzoekende vijftigplussers kunnen erover meepraten. En zo kan ik nog een poos doorgaan. ‘Wij’ zien onszelf te veel als centrum van het universum, ‘zij’ moeten zich maar aanpassen. Discriminatie is van alle tijden, alle kleuren, alle klassen, alle omgevingen, alle samenlevingen.

Dat ‘de Vlaming’ negatief staat tegenover migranten, ook al zijn die hier geboren, spreken die dezelfde taal, hebben ze dezelfde nationaliteit, supporteren ze voor dezelfde nationale ploeg, luisteren ze naar dezelfde muziek, hoeft ons niet te verbazen. Dat de media dat wij-zij-denken domweg mee hebben overgenomen, wel. Een voorbeeld dat in We have a dream!, het boek over racisme en discriminatie dat Paul Beloy en ik recent schreven, om dit te illustreren. In de nacht van 31 december 2018 op 1 januari 2019 waren er in Molenbeek rellen met jongeren. ’s Anderendaags wilde Radio 1 dieper ingaan op de zaak. We vermoeden dat er die dag, een feestdag, geen uitgebreide redactievergadering met pro- en contra-stemmen zal zijn geweest en dat redacteurs werden verondersteld eigenhandig op zoek te gaan naar gesprekspartners. Dus belde de journalist die de opdracht had gekregen om dat nieuwsfeit te coveren in een op het eerste gezicht logisch lijkende reflex naar Theo Francken, tot drie weken voordien staatssecretaris voor Asiel & Migratie, afgetreden omdat de N-VA de ondertekening van een niet-bindend migratiepact, in Marrakesh, niet zag zitten en om die reden uit de regering-Michel was gestapt. Francken gebruikte de aangereikte megafoon om het migratiebeleid voor de zoveelste keer op de hekel te nemen. Als je er echter iets dieper over nadenkt, merk je hoe fout de redenering van de betrokken reporter was om net Francken aan het woord te laten. Allicht onbewust en ongewild bevestigde hij of zij daarmee dat het om een migratieprobleem ging, wie weet zelfs een gevolg van het asielbeleid, terwijl die jongeren hier geboren zijn, hier zijn opgegroeid, onze nationaliteit hebben. Het zijn geen migranten, het zijn verdorie Belgen. Vervelende Belgjes die zich misdroegen en die daarvoor gestraft zouden moeten worden, zeer zeker, maar wel ettertjes van bij ons. Geen migranten, geen ‘vreemdelingen’. Alleen al door die impuls om een voormalige staatssecretaris voor asiel en migratie te contacteren, gaf die redacteur, en bij uitbreiding de nieuwsredactie van Radio 1, aan dat die jongeren er nooit zullen bij horen. En dan klagen (extreem)rechtse luitjes over de ‘MSM’, de in hun ogen veel te linkse en veel te tolerante mainstream media, maar in werkelijkheid gaat zelfs een gerespecteerde redactie — dit ging niet om ’t Scheldt, Doorbraak of Pallieterke!— de anti-migratietoer op. Het zit vanbinnen en het wil er maar niet uit. Wie zich dan nog verbaasd toont dat er zo’n negatief ressentiment is tegenover migranten, nieuwkomers, ‘anderen’, ‘zij’, is hypocriet. Of blind en doof. Of heeft een zeer slecht karakter.

‘De wetenschap dat je er in uw eigen land toch nooit bij zult horen of als volwaardig aanzien zult worden — ongeacht wat je doet — of je hier nu 3 weken of 3 generaties bent, blijft een zeer sombere gedachte en een zwaar kruis om te dragen,’ schreef opiniemaker Youssef Kobo op Twitter. Kobo is de drijvende kracht achter A Seat At The Table, een organisatie die kansarme jongeren op weg wil helpen in een samenleving vol valkuilen.

‘A seat at the table’, een plaats aan tafel: dat zegt het helemaal wat mensen met een andere achtergrond betreft. Dit gaat niet om omvolking, om het omverwerpen van onze democratie, om het opdringen van een andere cultuur of religie: het gaat om een plekje aan tafel. Welkom zijn. Erbij horen. Deze week werd nogmaals pijnlijk duidelijk dat de doorsnee Vlaming niet bereid is een stoel bij te schuiven, of een vrijgekomen stoel ter beschikking te stellen aan iemand van wie de voorouders niet in deze regio geboren werden. Zo lang dat niet gebeurt, blijft Vlaanderen een kille, onvriendelijke, weinig uitnodigende, zelfgenoegzame omgeving. Dat is inderdaad een zeer sombere gedachte.

Dankzij Arno, Henny Vrienten en Elon Musk ging het de voorbije week niet alleen over de oorlog in Oekraïne en de strapatsen van vooraanstaande Vlaamse politici, waarvoor dank/merci/thanks, al had ik het in deze drie gevallen liever anders gezien: Arno en Henny Vrienten alive and kicking en Musk alive and tweeting (but without owning Twitter). Enfin, je kunt niet alles willen in het leven.

Dinsdag ging het op Twitter in onze contreien — dat wil zeggen: het kleine deel van Vlaanderen dat op dat specifieke sociale medium zit, kortom een zéér kleine maar zéér luidruchtige minderheid — over een uitspraak van Conner Rousseau in Humo. ‘Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me ook niet in België’ had het weekblad boven een interview met de Vooruit-voorzitter gezet. Zo’n eindredacteur is ook niet van gisteren, en als hij al van gisteren is dan is hij zeker niet van eergisteren. Kies een pakkende titel, al dan niet binnen zijn context, en het volk zal lezen, zo zijn eindredacteuren nu eenmaal opgevoed, áls ze al opgevoed zijn. (Extreem)rechts vond dat Rousseau gelijk had, maar dat hij nu maar eens daden aan die woorden moest koppelen. Versta: honderd procent assimilatie, dat ze zich maar aan óns aanpassen, daar in Molenbeek. (Extreem)links vond dat Rousseau ongelijk had, en ook aan die zijde van het spectrum werden de hyperbolen niet gespaard. Het centrum zweeg, weinig moedig als het doorgaans is wanneer er juist moed vereist is.

Laten we er even de volledige quote bij halen. De Humo-reporter werpt op: ‘Bij de Franse verkiezingen speelde migratie weer een belangrijke rol. Drie kwart van de Fransen zegt dat ze het gevoel willen hebben dat ze in hun eigen land wonen.’ Rousseau repliceert: ‘Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me ook niet in België. Maar de meeste van die mensen zijn hier geboren. Het belangrijkste is dat ze onze taal spreken en werken. In Brussel staan er door het lerarentekort mensen voor de klas die in het Arabisch lesgeven, omdat ze geen Frans spreken. Onaanvaardbaar. Maar wat doet de Vlaamse regering? De prijs van de taalcursussen verhogen om de wachtlijsten in te korten.’

Als je dit leest, is die titel boven het stuk helemaal geen goedkope clickbait. Er wordt niets uit de context gerukt. Rousseau heeft gezegd wat er staat en hij heeft ongetwijfeld de tekst mogen nalezen en waar nodig bijsturen. Wat hij en zijn communicatieadviseurs niet (of onvoldoende) gedaan hebben. Ofwel meent hij honderd procent wat hij zegt, wat het alleen maar erger maakt. En dus zegt Rousseau dat Molenbeek onbelgisch aanvoelt, dat ‘de meeste van die mensen’ hier geboren zijn (het woord ‘Belgen’ of ‘landgenoten’ krijgt hij blijkbaar niet over zijn lippen), dat er mensen in het Arabisch lesgeven omdat ze geen Frans spreken en dat de Vlaamse regering daar iets aan moet doen. Waarop Vlaams minister Dalle tweette dat er in het Vlaams onderwijs niet in het Arabisch gedoceerd wordt: naast de kwestie, want dát heeft Rousseau dan weer niet gezegd. Maar waarom legt Rousseau dan de link tussen Frans/Arabisch en de Vlaamse regering? Het zijn twee aparte dingen.

Conner Rousseau geeft in die ene uitspraak aan dat hij de situatie in Molenbeek niet begrijpt. Zijn maatschappijbeeld verschilt nauwelijks van dat van de doorsnee Reuzegommer: geprivilegieerde tunnelvisie, wereldvreemd, eurocentrisch, etnocentrisch, hautain. Sinnekloas is duidelijk de wereld niet, misschien moet Rousseau daar wat vaker een stapje in zetten. Flinks scoren is al te makkelijk, daar heeft pseudolinks trouwens Elchardus al voor. Om de problematiek van de enige wereldstad die dit land telt te kunnen doorgronden, moet je er ofwel zelf gaan wonen, ofwel regelmatig langsgaan en in contact treden met de plaatselijke bevolking, ofwel je laten informeren door experten in de grootstedelijke samenleving. Door Molenbeek rijden is niet voldoende.

Rousseau bepleit een betere sociale mix. Daar kan niemand iets op tegen hebben, alleen blijft er een gigantische kloof tussen iets bepleiten en er iets concreets aan doen. In de stad die ik het beste ken, Antwerpen, hebben opeenvolgende sociaaldemocratische burgemeesters het vertikt om de ghettoïsering te voorkomen, met als gevolg dat traditionele witte volkswijken als de Seefhoek en het Kiel helemaal ‘verkleurden’ — wat normaal is in een multiculturele samenleving, alleen vergat de politiek om de plaatselijke bewoners te ‘masseren’ en werden ‘nieuwkomers’ er gewoon gedumpt, omdat het er nog betaalbaar wonen was in de verkrotte huizen en appartementen —, waardoor de oorspronkelijke bevolking bijna automatisch werd opgezet tegen de als indringers beschouwde ‘gastarbeiders’. Een sociale mix verdient meer dan lippendienst, je moet het ook willen én doen. Dat zou pas echt socialistisch zijn.

***

Twee en een half jaar al is Conner Rousseau voorzitter van een partij die van oorsprong socialistisch was, daarna sociaaldemocratisch mocht genoemd worden en nu…, ja, wat nu? Wat is er nog sociaal of socialistisch aan Vooruit? Waarom zou een linkse jongen als ik nog op die partij moeten stemmen, op basis van welke standpunten of realisaties? Waar moet een linkse jongen als ik überhaupt nog op stemmen, wetende dat Groen communicatief bijzonder onhandig is en op alle vlakken buiten het ecologische verschillende richtingen uitschiet, en dat PVDA nog altijd moeite heeft om de oude demonen — stalinisme, maoïsme, aangekweekte sympathie voor Oost-Europese regimes — van zich af te schudden, om het nog niet te hebben over het soms iets te makkelijke populisme?

Een linkse jongen als ik kan maar één conclusie trekken: er zijn te weinig linkse jongens (m/v/x) zoals ik en dat maakt dat de van oorsprong linksere partijen uit puur opportunisme ofwel naar het centrum beginnen over te hellen, ofwel het extremisme omarmen.

Vooruit — een naam die dan nog gejat werd bij een historisch cultuurhuis, vadertje Anseele draait zich om onder zijn al bij al bescheiden grafzerk — probeert wanhopig de verloren kiezers uit het verleden terug te winnen. De naïeve gedachte daarbij is dat opschuiven naar rechts de verloren zonen en dochters zal terugbrengen die intussen al meer dan dertig jaar op Vlaams Blok/Belang stemmen. Waardoor het risico bestaat dat de overblijvende linkse kiezers worden afgestoten. Wat is er mis met de oorspronkelijke ideologische uitgangspunten en waarom worden die niet vertaald naar het eenentwintigste-eeuwse Vlaanderen?

Door de laatste restantjes socialisme van zich af te schudden, maken Conner Rousseau, en bij uitbreiding al wie hem volgt, zichzelf volstrekt overbodig. Ach ja, de peilingen geven veertien procent aan, maar daar kan je niets mee realiseren, noch in Vlaanderen, noch in België. Met instagrampopulariteit bouw je geen samenleving op. Tweets zijn geen wetteksten die het leven van de mensen beter maken. Populair zijn bij tienermeisjes levert geen stemmen op, want ze zijn nog niet stemgerechtigd. Met ‘Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me ook niet in België’ krijg je schouderklopjes van lieden die nooit op Vooruit zullen stemmen. So what? Wat ben je daarmee? Gaat het dan toch alleen maar om de likes en de retweets, en niet om de inhoud? Kwantiteit boven kwaliteit? Het zou zomaar eens kunnen.

Linkse jongens zoals ik kijken niet optimistisch naar de toekomst van onze politiek.

***

En dan zouden we de amechtige pogingen van Open VLD en CD&V om relevant te blijven haast nog vergeten. ‘Van en voor het volk’ is nu de nieuwe mantra van de christendemocraten. Hoezo, is er dan een partij die zich profileert ’tegen het volk’? Indien niet, is dit niet meer dan een holle slogan, zoals die ampersand altijd al een kunstmatig gedrocht is geweest in de afkorting van de partijnaam. Een fantasietje, voor veel te veel centen bedacht door een marketinggoeroe. Als er dan toch weer een nieuwe partijnaam moet bedacht worden, kunnen Open VLD en CD&V misschien samenleggen. Mijn voorstel: ‘&Dan?’ Dan heb je én die modieuze ampersand én een veelzeggend vraagteken én je kan van die ‘Dan’ een acroniem maken voor ‘Democratisch Alternatief Niemandsland’. Van en voor niemand.

Voor liberalen en christendemocraten geldt hetzelfde als voor de sociaaldemocraten: it’s about the ideology, stupids! Vertaal de ideologie naar 2022 en je zult veel meer bereiken dan met dit staaltje windowdressing-voor-gevorderden. Een mooi opgesmukte etalage is in staat om mensen binnen te lokken in je winkeltje, dat klopt, maar ze zullen niets kopen als de uitgestalde waren hen niet aanstaan.

Tel uit onze winst, denken ze intussen bij N-VA en, nog veel meer, Vlaams Belang. Ook die laatste partij veranderde ooit van naam: in 2004, na de veroordeling wegens inbreuken tegen de antiracismewet. Maar Vlaams Belang verschilt in niets van Vlaams Blok. Meer nog: steeds meer eist extreemrechts sociale standpunten op, hoe nep die ook mogen zijn. Het eist zelfs de feestdag van de Arbeid van morgen op, in de wetenschap dat veel traditionele arbeiders allang niet meer achter een rode vlag aanlopen.

Als papieren links nu eens écht links zou worden, dat zou die partijen al een pak aantrekkelijker maken. Of niet, dat kan ook, maar dan weten we dat tenminste. Tussen rechts en links blijven zwalpen, zal zeker de oplossing voor het linkse debacle niet aanreiken. Door Molenbeek rijden met een huizenhoog dedain evenmin.

De meeste mensen deugen. Althans, dat worden we geacht te geloven na het lezen van het boek van de Nederlandse historicus en opiniemaker Rutger Bregman, een bestseller. Ik twijfel heel sterk, maar gun Bregman — en bij uitbreiding: de hele planeet — het voordeel van de twijfel.

De meeste nationalisten deugen niet. Kijk met een open blik naar de geschiedenis en het wordt meteen duidelijk. Mocht de immer aimabele Bert Anciaux naast me zitten, zou hij aan mijn mouw trekken en zeggen: “Frank, ge moet het onderscheid maken tussen staatsnationalisten en volksnationalisten, want die deugen wel.” En dan zou ik geneigd zijn hem gelijk te geven. Of toch tenminste het voordeel van de twijfel te gunnen.

Staatsnationalisme legt de nadruk op de natiestaat. Staatsburgerschap staat centraal. Zeg maar: de totale onderwerping aan wat de natie vindt dat goed is. Totale assimilatie, en dan nog alleen maar van diegenen die mógen assimileren. Het volk volgt de leiders.

Volksnationalisme legt de nadruk op het volk. De mensen maken de staat, niet andersom. En die staat wordt zo een veelkleurige blokkendoos. Moeilijker, uitdagender, maar wel op alle niveaus menselijker. Het volk bepaalt de koers.

Staatsnationalisme is makkelijker. Je dicteert van bovenaf en het volk moet maar luisteren. Hoe contradictorisch het ook moge klinken, ‘Eigen volk eerst’ hoort bij dit type nationalisme thuis. De volledige slogan zou moeten luiden: ‘Eigen onderworpen, gehoorzaam en homogeen volk eerst’. Vlaams Belang, dat zijn staatsnationalisten. N-VA, dat zijn voor een flink deel staatsnationalisten. Wijlen de Volksunie, daar was de opdeling veel meer in evenwicht.

Binnen het staatsnationalisme is geen ruimte voor ontplooiing. Het is oerconservatief, reactionair zelfs, iedereen moet in de pas lopen. Hitler was een staatsnationalist, zij het met internationale ambities. Stalin ook, Mao op zijn manier eveneens, Poetin zeker. Het zijn heren — zonder uitzondering mannen aan de top — die Lodewijk de Veertiendes ‘L’état, c’est moi’ als leidraad gebruiken: ze zeggen dat de staat voor en van het volk is, in realiteit gaat het hen om een kleine kring van machthebbers. Dat is ook logisch. Staatsnationalisten zijn paranoïde. Ze weten immers hoe ze zelf geweest zijn — onbetrouwbaar en opportunistisch op weg naar de top van de piramide —, ze gaan er dan ook van uit dat de meeste andere mensen ook zo zijn. De meeste mensen deugen niet, denkt de staatsnationalist. Hitler, Stalin, Mao, Poetin en consoorten omring(d)en zich met een beperkt aantal vertrouwelingen die de Grote Leider blind volg(d)en, niet omdat ze altijd vinden dat hij gelijk heeft, wel omdat ze ervan uitgaan dat dit voor hen het beste uitkomt. Het is de overtreffende trap van opportunisme.

Die vorm van nationalisme deugt niet. Die soort nationalisten deugt niet. Hun nationalisme is bekrompen, achterdochtig, agressief, egoïstisch, kortzichtig, narcistisch. Gevaarlijk voor de samenleving, collectief én individueel. Gevaarlijk ook omdat het volk de leider gehoorzaamt. Dat nationalisme overstijgt — maar niet in positieve zin — de traditionele ideologieën. Dat nationalisme gaat ten koste van het volk. Dat nationalisme leidt altijd opnieuw tot conflicten, binnen de landsgrenzen of grensoverschrijdend. Wat Vladimir Poetin nu uitricht, zou ons niet mogen verbazen. De staatsnationalist-Poetin heeft heimwee naar de Sovjetunie van weleer, hij wil een groot Russisch Rijk reconstrueren. Dat moet zijn nalatenschap aan het Russische volk worden, niet omdat het volk dat wil, maar omdat hij vindt dat het volk dat moet willen, waarna een flink deel van het volk zegt dat inderdaad te willen. Nuance.

Neen, de meeste nationalisten deugen niet.

Nog de hele maand maart loopt de jaarlijkse Black History Month, een initiatief dat in 1976 in de Verenigde Staten ontstaan is om sleutelfiguren en belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Afrikaanse diaspora te herdenken, en tegelijkertijd een kritische kijk te geven op de stand van zaken qua racisme en discriminatie tegenover zwarte mensen wereldwijd. Bij ons zijn we intussen toe aan de vijfde editie.

Het is geen toeval dat het boek dat Paul Beloy en ikzelf hebben geschreven, We have a dream! Racisme vroeger en nu, op 21 maart in de handel zal liggen. Dan is het de Internationale Dag tegen Racisme. Die datum valt ook perfect binnen Black History Month, want het blijft een noodzaak om te wijzen op structurele en systemische achteruitstelling van mensen met een andere huidskleur dan die van de doorsnee witte West-Europeaan. Racisme is, jammer genoeg, levendiger dan ooit, discriminatie dus ook.

De smerige oorlog die de narcistische egotripper uit het Kremlin zo’n tien dagen geleden heeft ingezet om te proberen Oekraïne weer aansluiting te doen vinden bij wijlen het grote Russische imperium laat de West-Europese mens zien in al zijn solidaire glorie bij het opvangen van oorlogsvluchtelingen. Zelfs onze eigen staatssecretaris voor Asiel en Migratie, doorgaans zeer terughoudend om vluchtelingen te verwelkomen in dit land, kon niet snel genoeg zijn om uitzonderingsmaatregelen te treffen. #plekvrij ging als hashtag een eigen leven leiden, duizenden Belgen willen Oekraïners opvangen. Mooi. Zo hoort het ook, al zou de staat zelf natuurlijk nog veel meer moeten doen, in plaats van de opvang over te laten aan individuele burgers. Je zou haast gaan denken dat de meeste mensen deugen.

Tegenover die diepmenselijke gestes staat de onredelijkheid waarmee niet-Europese vluchtelingen behandeld worden. Ook nu, tijdens deze oorlog. Niet alle beelden die komen overwaaien uit Oekraïne zullen honderd procent accuraat zijn, maar het lijdt geen twijfel dat er heel veel zwarte inwoners van Oekraïne niet zo makkelijk vervoer vinden richting staatsgrens en dat ze ook niet zo makkelijk die grens over geraken. Zo erg deugen de mensen nu ook weer niet, dat ze mensen in nood die er uiterlijk níet uitzien zoals wij, ter wille zijn. Dan blijft de grens opeens gesloten. “Ja, maar, de oorlog…” is geen excuus. Die mensen van Afrikaanse origine proberen óók het geweld te ontvluchten, hun nood is even hoog, hun recht om te (over)leven evenveel waard.

Laten we het maar benoemen zoals het is: deze verschillende aanpak is racistisch en discriminatoir. Wie eruitziet zoals wij, staat boven diegenen die een donkere huidtint hebben. Hoe kan je dat anders interpreteren? Hoe moeten mensen-van-kleur in nood — van licht- tot donkerbruin — dat interpreteren? Hoe kan je die aanpak, als democratisch politicus, verantwoorden? Eerst applaus oogsten vanwege de zeer terechte solidariteit met het Oekraïense volk, prima, maar sta me toch toe even hardop awoert te roepen voor de inconsequentie, die je — hoe je het ook draait of keert — alleen maar kan vertalen als: Afrikanen zijn minder waard, zwarte burgers zijn minder waard, zwarte vluchtelingen moeten hun plan maar trekken (omdat ze minder waard zijn). Hetzelfde gold recent nog voor Soedanezen, Syriërs, Afghanen, enzovoort.

Een interview met Sammy Mahdi gisteren in Het Laatste Nieuws sterkt me trouwens in mijn overtuiging. De staatssecretaris zei daarin letterlijk dat het logisch is dat we andere Europeanen eerder zullen helpen dan niet-Europeanen. Een buur gaan we sneller bijstand verlenen dan iemand die vijf straten verderop woont, voerde hij aan, want — en nu komt het — ‘dat zit in onze natuur’. Onze natuur is dus… racistisch? Dat vraaggesprek met een getergde politicus was overigens een perfect voorbeeld van adding insult to injury.

Black History Month is een heel mooi initiatief, maar een Black Present Month zou evenzeer op zijn plaats zijn. Al was het maar om duidelijk te maken dat racisme en discriminatie springlevend zijn. Het gebeurt nú, niet alleen in een ver of nabij verleden. George Floyd was geen uitzondering, zijn gewelddadige dood behoort tot de regel en die luidt nog altijd: voor wie wit is en het voor het zeggen heeft, is black niet zo beautiful. En voor de aanhangers van die bevooroordeelden vormt dat een excuus om racistische dingen te zeggen of te doen, gesteund als ze zich weten door hun leiders.

Er is de voorbije week een unieke kans gemist om álle mensen gelijkwaardig te achten, om geen onderscheid te maken tussen mensen die op de vlucht zijn voor een vuile oorlog, om fouten uit het verleden recht te trekken en het anders aan te pakken. Ik wens alle mensen van kleur die Black History Month vieren heel veel leergierigheid, een groeiend historisch besef van hun situatie vroeger en nu, en toch ook plezier. Maar ik wens hen ook heel veel sterkte. Het zal, helaas, nodig blijven. Blijkbaar zit het in onze (witte) natuur om te discrimineren. Waarvan akte. #plekvrij is een tijdelijk fenomeen. Als het over vluchtende burgers met een ander kleurtje, een andere religieuze voorkeur of afkomstig van een ander continent gaat, geldt #zoekhetzelfmaaruit.

blackhistorymonth.be

wehaveadream.one

Er is een kindje gestorven in een crèche. Vermoedelijk iets te hard door elkaar geschud door de vader van de vrouw die ’t Sloeberhuisje, zo heette de crèche, runde. De vrouw is er het hart van in. ’t Zal wel zijn, nog minder empathie vertonen zou strafbaar zijn, maar blijkbaar stond die crèche al een poos op een zwarte lijst, helaas alleen in potlood. Er waren al incidenten geweest in het verleden, de noodzakelijke ingreep (sluiten die boel!) bleef uit. In de hogere echelons duiken de verantwoordelijken onder tafel, daar zijn ze intussen bedreven in.

Er komen steeds meer klachten van familieleden van bewoners van woonzorgcentra. Neen, niet in de categorie sjofele onderkomens, maar juist in de (veel) duurdere wzc’s, plekken die alleen de happy few zich kunnen permitteren. En net daar was er te weinig personeel, onderbetaald dan nog, zodat er nauwelijks omgekeken werd naar de hulpbehoevende senioren. Wellicht ingefluisterd door good old winstbejag: het profijt van de eigenaars en aandeelhouders gaat boven alles. Die hyperkapitalistische logica is nóg hardnekkiger dan de wil van Poetin om stukje bij beetje de oude Sovjet-Unie herop te bouwen.

Er wordt al maanden gebakkeleid over de kernuitstap. Wat zeg ik, járen. Het principe stond al in het regeerakkoord van 1999, de regering-Verhofstadt I met blauwen, roden en groenen, en werd in juridische stenen gebeiteld op 31 januari 2003, met de toenmalige wet op de kernuitstap. Alleen… die wet werd nooit uitgevoerd en dus bleef het gepruttel over kerncentrales voortduren, eerst in de marge, sinds kort openlijk en met alle mogelijke middelen, desinformatie op kop. Je kunt voor of tegen kernenergie zijn, maar je kunt als democraat niet tegen de uitvoering van wetten zijn. Hooguit kan je die binnen een nieuw democratisch bestel — een andere regering, samengesteld uit andere partijen — laten aanpassen of schrappen. En zo krijg je een situatie waarbij de partij die de grootste voorstander is van kerncentrales, N-VA, nu in staat is om op regionaal niveau federale beslissingen te blokkeren. Denk aan het niet verlenen van een vergunning voor de gascentrale in Vilvoorde. Daar kunnen gegronde redenen voor zijn — te veel ammoniakuitstoot, bijvoorbeeld —, maar net zo goed gaat het om platte demagogie en een nauwelijks verholen agenda om het centrale niveau te dwarsbomen.

Drie voorbeelden die voor mij aantonen dat we niet in de neoliberale val mogen trappen en de overheid steeds verder uitkleden, maar dat we juist het tegendeel moeten doen. De overheid moet méér interveniëren, meer aanwezig zijn, strenger controleren en optreden. Als je alles aan de markt overlaat, ook de gevoelige menselijke kwesties, krijg je de situaties waarin we nu verzeild zijn geraakt. Wat doe je tegen crèches waar peuters mishandeld worden, als je als overheid een stap hebt teruggezet? Wat doe je tegen de winstobsessie in een sector, de woonzorgcentra, die per definitie nóóit op winst belust zou mogen zijn, omdat de kwaliteit van de verzorging oneindig veel belangrijker is dan de zwarte cijfertjes in de boekhouding. Hoe kan je eendrachtig besluiten nemen, als regionale besturen in staat zijn om de federale overheid te dwarsbomen in een materie die hoe dan ook het hele land beslaat, niet Vlaanderen, Wallonië, het Brussels of het Duits Gewest apart. Energiebevoorrading gaat over alle inwoners van dit land. Dan is het absurd dat de Vlaamse Regering in staat is om het vergunningenbeleid in een bepaalde richting te sturen. Het is zelfs nog erger dan dat: energie is, net als bijvoorbeeld klimaat, een grensoverschrijdende zaak. In plaats van dit naar het kleinere bestuursniveau terug te brengen, had dit hogerop getild moeten worden. Europa.

We hebben de overheid niet voor alles in ons leven nodig, maar we hebben ze wel meer nodig dan vandaag in de praktijk kan. Dat heeft de pandemie de voorbije twee jaar nog eens extra benadrukt. Een flink deel van de kakofonie had ons bespaard kunnen gebleven zijn, mochten beslissingen over volksgezondheid louter federaal genomen zijn, met regionale uitvoering. Eigenlijk nóg beter, maar politiek compleet onhaalbaar: de gezondheidscrisis had Europees aangepakt moeten worden. Dingen die ons allemaal aanbelangen — defensie, klimaat, volksgezondheid, zorg — horen niet thuis aan deze of gene zijde van de taalgrens, ze moeten in ‘Brussel’ blijven. Brussel, zoals in federale Belgische overheid, of Brussel, zoals in Europese Unie.

En terwijl ik dit intik, wordt er alweer volop geijverd om nog meer bevoegdheden weg te halen bij de federale overheid. Omdat het federale niveau zogezegd niet werkt. Uiteraard loopt het niet goed genoeg, maar als je federale ministers als het ware verplicht om geblinddoekt en met gebonden handen en voeten een weg te zoeken, dan blijven ze inderdaad ter plaatse trappelen. Dan wordt de splitsing van het land een selffulfilling prophecy, want onvermijdelijk. Zo pervers is het wel.