Maandans

“Welkom op de Sheldon Cooper-conventie!”

Beeld u even in dat er op de wereld vele duizenden ‘Sheldon Coopers’ rondlopen en dat die allemaal verzamelen blazen op een langdurige conventie, laten we het voor het gemak Twitter noemen.

U kent Twitter niet? Houden zo.

U kent Sheldon Cooper niet? Ik tot voor enkele maanden ook niet. Tot ik de tv-serie The Big Bang Theory ontdekte op vtm3. Sindsdien wordt elke avond ten huize Van Laeken afgesloten met een of twee afleveringen ‘Big Bang’ (toegegeven, soms zelfs drie, om het af te leren). De dag glijdt zo van je af, de coronamiserie eveneens. Het perfecte antidotum tegen dit horrorjaar. Geef iedereen een vaccin met ‘Big Bang’-fragmenten en we lopen weer met z’n allen vrolijk rond. (Of iedereen dan ook immuun zal zijn tegen Het Virus is weer een andere vraag.)

The Big Bang Theory is bijwijlen seksistisch (domme blondjes!) en racistisch (er worden vlotjes vooroordelen gespuid over Indiërs en Joden), maar het is niet lachen met de slachtoffers, maar met de kortzichtigheid van de daders. Wie seksistische of racistische dingen zegt, staat figuurlijk in zijn blootje. Dat mag van mij.

Hoofdpersonages zijn vier nerds die werken aan het California Institute of Technology (Caltech) in Pasadena, een voorstad van L.A. Dr. Leonard Hofstadter worstelt met een oudercomplex: gevolg van de druk die zijn vader, antropoloog, en moeder, neurowetenschapper en psychiater, op hem gelegd hebben in zijn jeugd. Howard Wolowitz, van Joodse komaf, en Dr. Rajesh Koothrappali, van Indische komaf, zijn vrouwenzotten, helaas is dat zeer zelden wederzijds. Hun vriendschap is zo close dat ze ooit weleens uit de kast zouden mogen komen — wij zitten aan het begin van seizoen 7 op een totaal van 12, misschien komt het nog —, al is moederskindje Howard intussen wel getrouwd met de luidruchtige Bernadette. ‘Raj’ is het type van de noodgedwongen vrijgezel, iemand die niet durft praten met een vrouw in de buurt, tenzij hij voldoende alcohol heeft genuttigd. En dan is er nog Dr. Sheldon Cooper, theoretisch fysicus, zelfbenoemd genie die zijn diepchristelijke Texaanse familie is ontvlucht en een flat deelt met Hofstadter. Hofstadter is verliefd op het overbuurmeisje, de wulpse blondine Penny. En Cooper zelf heeft nu al drie volle seizoenen een niet-geconsumeerde relatie met de net iets minder wereldvreemde neurobiologe Amy Farrah Fowler. Enfin, u moet het zelf maar ontdekken als dat nog niet gebeurd is. Waarschuwing: Leonard Hofstadter is het enige min of meer normale personage, met de nadruk op ‘min of meer’.

Waarom ik hier over Dr. Sheldon Cooper begin? Wel, dat personage uit The Big Bang Theory, schitterend gespeeld door de mij voordien onbekende acteur Jim Parsons, is wereldvreemd, arrogant, betweterig, asociaal en totaal onaangepast aan de maatschappelijke realiteit, wat dan weer een synoniem is van ‘wereldvreemd’, maar soit. Waarom zijn vrienden zijn vrienden zijn is een raadsel, want hij kleineert hen voortdurend, al beseft hij dat zelf niet eens. De scenarioschrijvers hebben in interviews benadrukt dat hij níet het syndroom van Asperger heeft, ook al lijken veel kenmerken van zijn gedrag daarop. Laten we Sheldon — wij mogen na 7 seizoenen tutoyeren — een mens met een hoek af noemen. Hij wijkt niet af van zijn dagelijkse routines, wil altijd dezelfde saus op dezelfde manier over zijn uithaalmaaltijd, panikeert als de routine doorbroken wordt, kijkt tig keer naar zijn favoriete films (Star Wars, Star Trek, Raiders of the lost ark), eist dat Leonard of Amy hem van en naar het werk voert, kan niet wachten tot het Nobelprijscomité hem eindelijk beloont voor zijn geniale werk, heeft geen zin voor humor, sarcastische opmerkingen herkent hij niet, als hij zelf een grapje vertelt is dat flauw-flauwer-flauwst, en als hij een practical joke op iemand uitprobeert, voegt hij daar na een korte pauze ‘Bazinga!’ aan toe, als om duidelijk te maken dat het maar om te lachen was.

Sheldon Cooper — en nu kom ik tot de essentie, beste lezer — is overal. Sinds ik hem leerde kennen in The Big Bang Theory, herken ik hem ook in het dagelijkse leven, op het geniale aspect na dan. Op Facebook, op Twitter, in het nieuws. We hebben allemaal wel een Sheldon Cooper in de familie rondlopen. Het ‘stable genius’ dat al vier jaar de Verenigde Staten leidt? Sheldon Cooper! De senior writer die de voorbije maanden volbloed viroloog is geworden? Sheldon Cooper! De would-befilosoof-die-een-leerstoel-van-een-échte-filosoof-mag-beheren die alles beter weet? Sheldon Cooper! (De heren schrijven samen een boek over de denkfouten die tijdens de pandemie gemaakt werden, ze scoren daarmee een 10 op de Schaal van Sheldon.) Die partijvoorzitter-burgemeester-parlementslid die de voorbije maanden de coronacrisis wel-niet-wel-niet-wel-niet ernstig nam en pleitte voor ja-neen-ja-neen-ja-neen strengere maatregelen? Sheldon Cooper! (Mocht u denken, die Sheldon Cooper is toch strikt rechtlijnig, vergeet het: iemand is zijn beste vriend — Stephen Hawking, Wil Wheaton, Professor Proton — tot die hem irritant begint te vinden, en dan is hij opeens niet meer zijn vriend.) De antivaxxers? Sheldon Coopers! (Met die nuance dat Dr. Sheldon Cooper pro wetenschap is.)

Als je een hele dag lang op Twitter vertoeft, kun je de Sheldon Coopers er zo uithalen. Ik herhaal nog even: wereldvreemd, arrogant, betweterig, asociaal en totaal onaangepast aan de maatschappelijke realiteit (ik blijf het synoniem bezigen). Ziet u het plaatje? (Ja, dit was een arrogante opmerking die van Sheldon Cooper had kunnen komen.)

Maar weet u wat het is? De Dr. Sheldon Cooper uit The Big Bang Theory is aan het eind van de dag onweerstaanbaar grappig omdat je weet dat het ‘maar’ fictie is en dat het personage zó over the top is, dat het ongeloofwaardig wordt. Tot je dus ’s ochtends weer naar de onderbuik van de sociale media staart en merkt dat de Sheldon Coopers van deze wereld 24/7 paraat staan. Helaas zijn zij niet fictief en is hun zelfrelativeringsvermogen even onbestaande. Dat hadden de schrijvers van deze sitcom toch beter moeten afspreken, want wat ben je nu met situaties die op papier fel overdreven lijken wanneer die in werkelijkheid gewoon plaatsvinden?

“Ik ben niet gek, mijn moeder heeft me laten testen.”

Je hoort het Trump zo zeggen.

Bazinga!

We zijn gewaarschuwd: drones zullen in de feestperiode-zonder-feest boven onze hoofden circuleren en proberen te detecteren waar er te veel volk op dezelfde plek vertoeft. In de openbare ruimte, moet ik daar in principe aan toevoegen, maar weet zo’n drone veel of hij zich boven een tuin of de aanpalende straat bevindt. Zeer luid klonk de voorbije dagen en uren het gezoem van meningen op de sociale media. Van ‘Wie denkt de overheid wel dat ze is?’ tot ‘Als je niets te verbergen hebt, moet je daar toch geen schrik van hebben?’ De vraagtekens stonden er doorgaans niet bij. Uitroeptekens des te meer. Iemand die Orwell gelezen heeft, schreef: “1984 was een waarschuwing, geen handleiding”. Goed gezegd!

Avondklok. Verbod op samenscholingen. Controlerende drones. Niet binnen naar toilet mogen gaan als je niet het knuffelcontact bent. Een perimeter rond ons huis waarbinnen we ons nog mogen bewegen. Bestaande verboden en luidop geformuleerde denkpistes. Op zich is het niet onlogisch dat onze overheden en allerlei -ologen stevig nadenken over het indammen van dat verdomde virus, dat niet alleen ons voorjaar, onze zomer en ons najaar gedomineerd heeft, maar ons gezelschap zal blijven houden tijdens de feestdagen-zonder-feest en een flink deel van voorjaar 2021. Het virus als gedwongen metgezel, als een ongenode gast die zelfs na het einde van het feestje blijft hangen, we kennen allemaal wel zo iemand. Dat virus moet weg, zoveel is duidelijk. Maar heiligt het doel dan de middelen?

Eerlijk, ik denk niet eens dat ik een boven mijn hoofd vliegende drone zou opmerken. En ik heb inderdaad niets te verbergen. Kerstmis wordt dit jaar in mineur gevierd, zoals het in deze omstandigheden hoort. Ik pas mij aan, al wie mij lief is doet dat ook. We behoren tot die 80 procent, als ik een peiling naar het coronagedrag mag geloven. Op zich zou het makkelijk zijn om dan te zeggen: laat de drones maar zoeven. Té makkelijk. Want eigenlijk geven onze overheden — of ze nu federaal, regionaal of provinciaal zijn — toe dat ze het zelf ook niet meer weten, hoe ze die verdomde tweede golf van die verdomde pandemie verdomd snel kunnen laten verdwijnen. Wie zich voordien al niet of amper aan de strenge maatregelen hield, zal zich wellicht niet laten afschrikken door drones. Die zoekt wel een desnoods letterlijk ondergrondse uitweg. Kelderfeestjes met Kerstmis, zomaar een idee. Wie zich tot nog toe zo strikt mogelijk aan de regeltjes hield, wordt nu even hard bespied als de klojo’s die gewoon hun gangetje gingen. Zo gaat dat meestal: wie braaf is, wordt mee gestraft voor het aberrante gedrag van de stouteriken.

En dan is er nog ons recht op privacy, dat ongetwijfeld wordt geschonden. Er valt wat voor te zeggen dat de overheid in geval van grote calamiteiten in staat moet zijn om tijdelijk strenge maatschappelijke leefregels op te leggen en buitensporige controle uit te oefenen. Fair enough. Het landsbelang primeert dan op het individuele belang. Geldt dat ook nu? Moeilijk uit te maken. Volgens de Raad van State alleszins niet, want ons hoogste rechtsorgaan maakte deze week komaf met het verbod op erediensten. Het grondwettelijke recht moest gevrijwaard worden, coronacrisis of niet, besmettingsrisico of niet, zo oordeelde het eminente college. Ik respecteer de rechtsstaat, ga dus niet ‘Wereldvreemde rechters’ roepen zoals sommigen systematisch doen, maar dat verbod op erediensten leek me nu net wel een beslissing die logisch uit te leggen valt. Wat, trouwens, met het grondwettelijke recht van vereniging? Dat wordt ongetwijfeld ook geschonden dit jaar. Stel dat iemand daarmee naar de Raad van State stapt, wat kunnen die juristen dan anders beslissen dan te ordonneren dat mensen ook nu het recht behouden om samen te komen? En wat dan? Ik vind: een overheid moet in staat blijven om draconische maatregelen te nemen wanneer dat nodig is, maar ze moeten altijd proportioneel blijven. Een avondklok is op het randje, of er net over, drones zijn dat nog veel meer. Moeten politieagenten binnenkort tellen hoeveel pizza’s er ten huize van meneer X of mevrouw Y worden geleverd? En mag je echt-echt-echt niet dringend-dringend-dringend naar toilet tijdens dat feestje bij de vuurkorf, omdat je niet het knuffelcontact bent in dat huis? Absurde, n’est il pas?

Wat een overheid met die drones vooral aantoont, is haar eigen onmacht. Hadden ze ons al niet heel snel tijdens de lockdown van maart beloofd dat die testing-and-tracing snel op punt zou worden gesteld? Euh, we wachten nog steeds. In november kwamen er meer dan honderdduizend landgenoten terug uit een rode zone, meldde Het Laatste Nieuws, slechts 154 werden daadwerkelijk getest.Als je als overheid je beloften niet waarmaakt, moet je niet verwachten dat onderdanen dat wel doen, of blijven doen, of blindelings vertrouwen blijven etaleren. Zo werkt dat namelijk niet. Eigenlijk zijn die drones een ultieme bekentenis: we kunnen het niet aan en we weten het zelf ook niet meer. Een overheid moet aan preventie, controle en repressie doen. Preventie? Er zijn de bekende gulden regeltjes (handen wassen, handgel gebruiken, anderhalve meter afstand houden), maar voor de rest: niet of nauwelijks. Controle? Veel te weinig. Repressie? Ach, een beetje, die GAS-boetes, die worden weggelachen door wie ze moet betalen. Noem ze gerust lachgasboetes. Voor 250 euro heb je toch maar lekker de regels overtreden. Dat schept een band, kleine criminelen onder elkaar. Er bestaan efficiëntere straffen: een nacht in de cel, bijvoorbeeld, of nog beter — en maatschappelijk veel nuttiger — een verplicht aantal uren helpen in de zorgsector. Zal hen leren.

Het is met de coronaregels zoals met de verkeersregels. Er zijn er steeds meer, die zelden strikt worden toegepast of opgevolgd. Dus komen er nieuwe, nóg strengere regels, die opnieuw zelden strikt worden toegepast of opgevolgd. En bijgevolg komen er daarna alweer nieuwe, veel strengere regels, enzovoort. Spelregels opleggen is één, niet onbelangrijk ding: ze doen opvolgen is even fundamenteel. Ging men niet optreden tegen die irritante middenvakrijders? Wat met hardleerse chauffeurs die nog altijd bellen en sms’en achter het stuur, worden ze ooit betrapt en gestraft? Waarom rijden er bij hevig regenweer nog altijd vrachtwagens op het tweede rijvak, zoals ik gisteren kon vaststellen tussen Brussel en Antwerpen en vice versa? Ook op de weg geldt: wie zich aan de regels houdt, wordt met een verstrenging gestraft, want hij of zij zal zich ook aan die nieuwe afspraken houden, hoe absurd je ze ook vindt, terwijl de overtreders zullen blijven overtreden, bij gebrek aan redelijke pakkans.

Als de ordebewakers nu eens zouden beginnen met de orde te bewaken op basis van de bestaande regeltjes, dan zouden we niet moeten discussiëren over orwelliaanse toestanden. Plus est en vous, regeringen, parlementen, provincieraden en lokale besturen. En laat die drones maar op stal. Zoals de Nederlandse wijsgeer Marco Borsato al wist: “Drones zijn bedrog”.

Naar verluidt was het een dikke week geleden een gênant momentje in De slimste mens ter wereld: kandidaten en ingehuurde grapjurken hadden het over ‘zij’, toen in een van de vragen Sam Bettens centraal stond. Ik heb niet gekeken, heb er alleen over gelezen. Het was niet kwaad bedoeld, zo werd snel gezegd. Tot 18 mei 2019 kende de buitenwereld hem als haar en was hij nog een zij, Sarah. Als iemand bijna zevenenveertig jaar vrouw is geweest en dan aankondigt dat zij een man wordt, blijft dat verleden onbewust hangen. Het is onhandig en niet prettig voor Sam en al wie in een vergelijkbare situatie zit, maar behalve bij rancuneuze en verschrikkelijk ouderwetse semi-fatsoensrakkers is het ook gewoon een vergissing. De producer van De slimste mens… verontschuldigde zich bij Sam, Sam kon er wel mee leven, zei hij. Incident gesloten.

Ik leerde er wel een nieuw begrip door kennen: deadname. De naam die je bij geboorte hebt gekregen — in het geval van Sam was dat dus Sarah — en die je nu niet meer wilt horen. Omdat je van geslacht bent veranderd, bijvoorbeeld. Of omdat die naam geassocieerd is met een pijnlijke voorgeschiedenis. De voetballer die we kennen als Dele Alli, actief bij Tottenham Hotspur, wilde op een bepaald moment alleen nog als Dele aangesproken worden, omdat hij niets meer te maken wilde hebben met zijn biologische vader. Dus zeggen commentatoren voortaan…, euh, neen, ze zeggen nog altijd Dele Alli. We zijn soms hardnekkig in die dingen.

Er bestaat ook een werkwoord voor. Deadnamen: iemand kwetsen door zijn of haar vroegere naam te blijven gebruiken. Dat kan onbewust gebeuren, zoals in De slimste mens…, en dan is een korte sorry voldoende. Maar je kan er ook iemand bewust mee kwetsen, intimideren, in de hoek duwen waar die persoon net uit geraakt is. Ze zijn er ongetwijfeld, en ik wil ze de kost niet geven, de types die weigeren Sarah Sam te noemen. Of Boudewijn Bo. Conservatisme is heel af en toe een deugd, meestal getuigt het van reactionaire kortzichtigheid die grenst aan therapeutische hardnekkigheid: niet willen toegeven dat de samenleving evolueert. Toen ik, boomer qua leeftijd, opgroeide werd er niet gesproken over transgenders. Ze waren er niet, of ze werden buiten de maatschappij geplaatst. Wat niet weet, wat niet deert, zo ging dat toen. Ja, we gniffelden over Amanda Lear, die sexy nimf die vroeger naar ’t schijnt een man was geweest, wat ook waar was, al wisten we dat nog niet honderd procent zeker: het gerucht was interessanter dan de werkelijkheid. Homoseksualiteit werd in de kast beleefd, alleen artiesten kwamen er soms uit, denk aan Will Ferdy. We wisten niet beter, omdat we niet beter móchten weten. De minister, de pastoor, de advocaat, de notaris en de journalist hadden nog veel meer aanzien, het waren mannen van stand — mannen, altijd weer mannen —, we noemden hen eerbiedig meneer, tutoyeren mocht niet, gebeurde niet, dachten we niet eens aan. Dat waren niet noodzakelijk betere tijden.

Ik ben Dries Van Langenhove niet. Ik ben noch een fascist in maatpak, noch een reactionaire pezewever die vindt dat mannen die vrouw willen worden zich maar moeten vermannen en vice versa, noch een conservatieve kwezel die van oordeel is dat de maatschappij moet blijven wat ze was, een illusie die niet doorprikt mag worden. Toch heb ik het moeilijk met dat hele deadname-gedoe. Ik begrijp het zeer zeker vanuit het standpunt van de persoon die van geslacht verandert of die niet meer wil genoemd worden zoals ie op de identiteitskaart vermeld wordt, dat is het probleem niet. Maar je kan het verleden niet zomaar wissen.

Neem Elliot Page, de acteur die deze week aankondigde dat hij niet langer Ellen heet. Ik las een artikel in een krant waarin het de hele tijd over hij en hem ging. Hij werd genomineerd voor een Oscar voor zijn rol in Juno. Hij speelde mee in de X-Men-reeks. Terwijl hij toen nog niet Elliot heette, maar Ellen. Moet je die geschiedenis dan herschrijven? In dat artikel gebeurde het en ook de Wikipedia-pagina is intussen in de hij-vorm geherformuleerd. Mag ik daar toch een beetje moeite mee hebben? Bovendien: als Ellen toen al Elliot had geheten, zou hij nooit genomineerd geweest zijn voor een Oscar in de categorie ‘Beste Vrouwelijke Hoofdrol’ voor Juno.

Mag je bij K’s Choice, een van onze betere muzikale exportproducten, niet meer refereren aan de oprichting destijds door broer en zus? Wat doe je dan met de beelden van optredens, met de clips, met de interviews van Sarah uit die tijd? Recent gebeurde dat nog zeer respectvol in Belpop. Zonder krampachtig te doen werd gemeld dat Sam bij het eerste interview nog Sarah was, en dat er daarna een extra vraaggesprek werd georganiseerd na de aankondiging van de geslachtsverandering. Mag je de muziek van Sarah Beth nog wel draaien en als dusdanig aankondigen?

Het wordt pas echt geschiedvervalsing als je ’t over Caitlyn Jenner hebt. Zij won als Bruce olympisch goud op de Spelen van 1976 in Montreal en nog wel op het atletieknummer dat als het meest complete wordt gezien, de tienkamp. Bruce Jenner verbeterde ook een paar keer het wereldrecord op die discipline. Ik citeer Wikipedia: “Als sterke speerwerper en 1500 meterloper kon Jenner haar voorsprong op de laatste twee onderdelen uitbouwen.” Haar voorsprong. Dat kan dus niet. Een vrouw mag niet deelnemen aan de tienkamp, net zoals een man niet mag meedoen in de zevenkamp. De sportwetten zijn hard en onverbiddelijk, en bieden tenminste het voordeel van de duidelijkheid: mannen en vrouwen leven in gescheiden werelden, het maakt dat transgenders — of vrouwen met een iets te mannelijke hormonenspiegel, zoals de Zuid-Afrikaanse 800 meter-loopster Caster Semenya — niet welkom zijn in officiële wedstrijden, omdat zij aan wedstrijdvervalsing zouden doen. Niet per se mijn idee, wel de regeltjes zoals die strikt gevolgd worden. Caitlyn Jenner zou nooit hebben mogen deelnemen aan de tienkamp in Montreal, Bruce wel.

Ik heb evenveel respect voor de fantastische atleet die Bruce Jenner was, als voor de persoon die sinds 2015 als Caitlyn door het leven gaat. Sarah of Sam, allebei evenveel waard, als Sam maar gelukkig door het leven stapt. Ik wens Elliot Page veel mooie rollen toe, hij is een ongetwijfeld een geweldige acteur, zoals Ellen ook een geweldige actrice was. Boudewijn Van Spilbeeck was een gewaardeerde journalist, Bo doet daar niet voor onder. Petra De Sutter is een respectabele politica, haar intrinsieke kwaliteiten zijn belangrijker dan wie of wat ze vroeger was: moge zij een van de gidsen in het halfduister van de vaderlandse politiek worden.

Maar vroeger is er wel geweest. Hoezeer iemand dat ook wil ontkennen — en daar zijn vaak gegronde redenen voor —, toch wis je dat verleden niet weg met een naamsverandering en een aangepaste bio op Wikipedia. Ik ben not an addict van wat was, maar het was er wel. Best mogelijk dat ik te veel verhangen ben aan feiten, de journalist in mij is altijd klaarwakker: ik heb dus zowel moeite met die deadname, als met iemand deadnamen.

De foto’s staren me nu al een hele week aan, zou ik willen zeggen, maar de werkelijkheid is natuurlijk dat ik zit te staren naar die foto’s. Foto’s zijn stille, stilstaande getuigen, mijn ogen proberen de leefwereld van de geportretteerden af te tasten, al is ook leefwereld in deze een weinig accurate omschrijving. Twee van de drie mensen op de foto’s zijn er niet meer en de uren van de derde zijn naar verluidt geteld. Een meisje, een jongen, een man. Mawda, Adil, Ahmadreza. Weg leefwereld.

Ik zie, ik zie wat u ook ziet. Die aandoenlijke foto van dat kleine meisje met dat kekke hoedje en dat handje voor de mond, waar je niet kunt uit opmaken hoe je haar verschijning moet interpreteren: is ze verlegen of van plan om allerlei deugnieterij uit te spoken? Mawda Shawri heet ze. Heette ze, geboren in april 2016, twee jaar en een maand later getroffen door een verdwaalde kogel tijdens een wilde achtervolging tussen een busje vol vluchtelingen en de wegpolitie. Ze had nog een heel leven voor zich.

Die zuinige glimlach op het gelaat van de jongen leest evenmin makkelijk. Adil C. heet hij. Heette hij, want hij botste in april van dit jaar op de vlucht voor een politiecontrole tijdens de eerste corona-lockdown op een wagen van diezelfde politie. Hij had nog een heel leven voor zich.

De derde foto bestaat uit een tweeluik. Links een redelijk stevige, ontspannen kijkende man. Rechts een magere, angstig kijkende man. Op nog een andere foto is een uitgemergeld lichaam te zien. Het gaat telkens om dezelfde man en toch lijkt het om verschillende personen te gaan, heren die elkaar nog nooit ontmoet hebben, elkaar van haar noch pluim kennen, niets met elkaar te maken hebben: de ene leidt een bourgondisch leven, de tweede ziet zichtbaar af. Ahmadreza Djalali heet hij. Heet hij nog altijd, al kan dat elk uur verleden tijd worden. Hij is twee maanden geleden negenenveertig geworden. Zit opgesloten in een Iraanse gevangenis, ter dood veroordeeld, wachtend op de uitvoering van het vonnis in de death row van een door religieus fanatisme gedomineerd regime. Veroordeeld wegens spionage en medeplichtigheid bij de dood van twee nucleaire experts — aantijgingen die Djalali ontkent, na een eerder geforceerde bekentenis. Niemand die het kan of mag controleren. Het woord van de Iraanse geestelijke leider is maar net iets minder heilig dan dat van het opperwezen dat hij beweert te vertegenwoordigen op aarde. Zo is het makkelijk. Altijd gelijk. Allahs wil is wet. Djalali was gastdocent aan de VUB, vandaar de Belgische bekommernis om zijn lot. Mogelijk ziet het regime in Teheran hem en andere veroordeelden — noem hen gerust gegijzelden — als pasmunt om geëxporteerde terroristen terug te halen. Waarom wacht het regime anders al meer dan drie jaar om de uitspraak na zijn schijnproces te honoreren, als ze hem dan toch zo schuldig achten? Of houden ze ginds zodanig van geestelijke én fysieke foltering, dat ze hem liefst nog even laten lijden? Deze week ‘mocht’ Djalali afscheid nemen van zijn vrouw. Al van bij het begin van zijn opsluiting worden er petities ondertekend, politieke druk uitgeoefend, academische invloed uitgespeeld, gehoopt, gewanhoopt. Begrijpt een ayatollah nuance? Leest hij andere dingen dan heilige boeken? Weet hij wel wat een petitie is? Is hij een mens van vlees en bloed? Heeft hij überhaupt gevoelens die niet door de heilige schrift gedicteerd worden?

Tegen de agent die Mawda doodschoot wordt één jaar cel met uitstel gevraagd. De chauffeur van het busje hangt een effectieve celstraf van tien jaar boven het hoofd, wegens kwaadwillige belemmering van het verkeer met de dood tot gevolg. De mensensmokkelaar riskeert zeven jaar opsluiting. Je moet tegen beter weten in de rechtsstaat blijven koesteren, maar de straffen lijken niet in verhouding te staan. Die agent schoot niet om te doden, luidt het argument van de verdediging. Het zou er nog aan mankeren! Maar hij gaf wel al toe dat het in zijn opleiding werd afgeraden om in zulke situatie een vuurwapen te gebruiken. Toch deed hij het. Kan zo iemand wel blijven functioneren in een gevoelige functie? Dat de mensensmokkelaar binnenkort zal worden veroordeeld tot een lange gevangenisstraf lijkt me logisch. Mensensmokkelaars teren op de miserie van anderen. Het zijn parasieten die geld aftroggelen van mensen die er nauwelijks hebben. Maar geldt dat ook voor de chauffeur, die — zo veronderstel ik toch — in opdracht werkte? In tegenstelling tot de mensensmokkelaar was hij een uitvoerder, iemand die bevelen kreeg en daarnaar handelde. Een andere mensensmokkelaar vindt morgen zonder probleem een nieuwe chauffeur die voor een paar briefjes onverantwoorde risico’s wil nemen.

Een ongeval, zo oordeelde de rechter over de dood van Adil C., onder meer na een overtuigende uitleg van een verkeersexpert. Wie ben ik om daaraan te twijfelen? Anderen deden dat wel: aanhangers van ‘law and order’ vonden het best oké, linkse activisten niet. Maar net als in het geval van Mawda miste ik empathie met het slachtoffer. In de kranten werd zijn familienaam niet genoemd. Op zich is dat goed: C. beschermt zijn nagedachtenis en het behoedt zijn familieleden voor stigmatisering. Maar die ‘C.’ wijst ook op een misdaad. Een afgekorte familienaam lezen we als de naam van de dader. Was Adil C. een dader die slachtoffer is geworden, of gewoon een jongen die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was en de verkeerde beslissing heeft genomen?

Ja, Adil was om een of andere reden op de vlucht geslagen, wat hij niet had mogen doen. Ja, de ouders van Mawda waren in dat busje gestapt, goed wetende dat ze iets illegaals deden, wat ze niet hadden mogen doen. Was de dood dan een gerechtvaardigde straf, immanente gerechtigheid als het ware? In sommige kringen mochten ze niet op een greintje sympathie rekenen, empathie is (extreem)rechtse hardliners vreemd. Vreemdelingen buiten, recht en orde moeten te allen tijde heersen, vluchtelingen hadden maar een andere route moeten nemen, zo klinkt het in de krochten van het internet.

Zouden die mensen dan nooit eens naar zo’n foto van een meisje of een jongen kijken, of blijven ze daar totaal onbewogen bij? Ze lijkt niet op mij, ze lijkt niet op ons, ze kan dus nooit een van ons worden. Zoiets?

Zouden die mensen dan niet in staat zijn om nog maar proberen te begrijpen waarom ouders vluchten op zoek naar betere levensomstandigheden, een leven zonder dagelijks gevaar, of dat zo’n jongen zich opgejaagd voelt in zijn eigen wijk en daarom op de vlucht slaat voor een politiecontrole, hoe onnodig en zichzelf verdacht makend het ook is?

Zouden die mensen zo weinig fantasie hebben, dat ze zich niet kunnen voorstellen dat hen ook iets ergs kan overkomen en dat empathie van anderen dan welkom zou zijn?

Zijn dat wel mensen van vlees en bloed, die zo reaguren?

De ranzigste van allemaal, een semi-anonieme Twittertrol die zich Vincent noemt, omschreef het verlengde verblijf van Mawda’s ouders in ons land schaamteloos en ontmenselijkend als een ‘Win for Life’-ticket. Hij scoorde er ruim driehonderd likes mee, ziekelijke luitjes die dat a) grappig, b) gepast en c) de ware toedracht vonden. Het zijn geen uitzonderingen meer, ze zijn met steeds meer. Bloemen leggen op het graf van nazischoften wordt stilaan het nieuwe normaal in sommige, uitdijende, kringen.

Terwijl de ayatollah in Teheran terecht wordt bekritiseerd omdat hij zich gedraagt als de barbaarse baardmens die hij is, tonen de ayatollahs van het Grote Gelijk bij ons hun onmenselijkheid door geen zier te geven om Mawda, Adil en al wie naast hen staat. Die jongeren zijn nevenschade in de cultuurstrijd tegen al wat niet volkseigen heet te zijn.

Weet je wat het is met die lieflijke foto van Mawda? Ze confronteert me met mijn eigen jeugd die allang vervlogen is, met mijn eigen schuchterheid die moeizaam overwonnen werd en met een toekomst die nog niet zit te pushen om toch maar iets te maken van je leven. Onschuld zien bezorgt ons een schuldgevoel, zeker als die onschuld in de tijd bevroren werd. Mawda had vandaag, vier en een half jaar oud, kattenkwaad moeten kunnen uithalen, het tijdverdrijf van de gelukkige onwetenden. Die verdwaalde politiekogel trof ook ons, mensen met een geweten en een hart. Onschuld sterft vroeg of laat.

Ons mentale welzijn wordt tijdens deze tweede lockdownperiode nog zwaarder op de proef gesteld dan tijdens de eerste, zo las ik woensdag in de krant. Ik kan me daar iets bij voorstellen. In maart, april en mei was deze situatie voor velen nieuw: voor wie geen oorlog had meegemaakt, was dit ónze oorlog. Zeer lastig, maar tegelijk ook opwindend. Er gebeurde iets hier, met ons, en we zaten er verdorie middenin. Voor wie niet zelf ziek werd of een naaste verloor was het een sensatie, zo’n beetje zoals journalisten reageren op groot wereldnieuws, genre 9/11, Charlie Hebdo of de aanslagen in Parijs of Brussel. Eigenlijk mag je dat niet toegeven, maar het is kicken. Adrenaline stroomt volop door je lijf, zelfs op grote en veilige afstand, of juist heel dichtbij, krijg je het gevoel dat je heel even meetelt. Jouw inbreng doet ertoe. Voorjaar 2020 was voor ons allen terzelfdertijd een wake-upcall, een moment van bezinning en een adrenalinestoot. We beleven dit sámen, was het overheersende gevoel, en we zullen dit ook sámen overleven.

De tweede golf dompelt ons nog veel meer onder in de harde realiteit. Er lijkt geen uitweg te zijn, het virus komt letterlijk dichterbij, nog eens een paar maanden ons leven voor een groot stuk aan banden leggen, confronteert ons nog veel meer dan een half jaar geleden met wat we niet meer kunnen of mogen, zonder concreet vooruitzicht. Kerstmis komt eraan, een kerstfeest wellicht niet. Veiligheidshalve misschien ook best niet. Vaccins worden triomfantelijk aangekondigd, maar ook weer zonder concrete datum en zonder duidelijkheid wie er eerst aan de beurt komt.

***

Ik stelde in een Twitterpoll — een rondvraag die waard is wat ze waard is, een momentopname die je vooral moet relativeren — de vraag wat mensen erger vinden: geen concreet perspectief of een perspectief dat waarschijnlijk zal opschuiven, misschien wel meerdere keren, een jojo-effect dat we intussen beginnen te kennen. Een meerderheid van de, toegegeven: slechts, 71 stemmen ging naar ‘Geen concreet perspectief’, als negatiefste scenario. Mensen hebben dus liever dat hen íets wordt voorgespiegeld, hoe onzeker ook, dan níets. Mogelijk ben ik te rationeel om dat te begrijpen, of is mijn persoonlijke situatie redelijk geruststellend in vergelijking met anderen, maar ik vind dat vreemd. Ik hou niet van beloften die allicht niet waargemaakt kunnen worden.

Het was ook geen juist of fout-kwestie: we beleven de uitermate vervelende situatie op verschillende manieren, omdat we nu eenmaal verschillend zíjn. Wie afziet van de coronacrisis, is geen doetje, wie stoer doet, staat daarom als persoon niet steviger in zijn schoenen dan wie toegeeft dat ie door een moeilijke periode gaat. Nochtans is dat net wat er de voorbije dagen steeds vaker gebeurt. Als jongeren, meestal studenten, wijzen op de gevolgen van de toestand voor hun geestelijk welzijn, reageren ouderen weleens met een dooddoener als ‘En dan heb je nog geen echte oorlog meegemaakt’, of iets in die trant. Mededogen is niet in overvloed aanwezig in deze samenleving, zelfbeklag net iets meer. Wie zegt dat die jongeren niet moeten zeuren, omdat ze nog niets ergs hebben meegemaakt, zegt eigenlijk: ik heb véél erger meegemaakt en hoor je mij nu klagen? Het omgekeerde gebeurt natuurlijk ook, want door hun jammerklacht zeggen die jongeren impliciet dat zij het erger hebben dan een ander. Ik maakte er zondag een tweet over die bijna vijftienhonderd keer werd geliket en bijna vierhonderd keer geretweet. Blijkbaar raakte ik een gevoelige snaar. Ik schreef:

“Ja, dit is erg voor jongeren.

Ja, dit is erg voor volwassenen.

Ja, dit is erg voor ouderen.

Ja, dit is erg voor wie alleen is.

Ja, dit is erg voor wie niet buiten mag.

Kortom, ja, dit is erg voor iederéén. ’t Is geen wedstrijdje om ter ergst. Minimaliseer niet, veralgemeen niet.”

Zelfs op zulke algemene bedenkingen krijg je tegenwoordig vileine reacties. Dat heus niet iederéén getroffen wordt (klopt) en zeker niet in dezelfde mate (klopt ook, die beperking tot 280 tekens toch!). Dat niet minimaliseren en niet veralgemenen het tegenovergestelde betekent (weet ik ook wel) en elkaar daardoor opheffen (klopt niet, ze bestaan naast elkaar, dat was net mijn punt). Dat jongeren en senioren de meeste media-aandacht wegkapen (klopt, en dan?).

Sta me toe een CD&V-momentje in te lassen: enerzijds begrijp ik dat ouderen jongeren nu verwijten dat hun geestelijke gezondheidsklacht prematuur is, ze hebben immers nog zo weinig meegemaakt in het leven, anderzijds snap ik dat een verloren jaar nog moeilijk in te halen valt en dat je geestelijke pijn niet domweg mag relativeren of afwegen tegenover wat je zelf hebt meegemaakt. Al geldt dat voor een senior gevoelsmatig nog veel meer dan voor een jongere. Mededogen is de sleutel. Aanvaarden dat iemand anders het moeilijk heeft, en daar niet onmiddellijk je eigen situatie aan koppelen, veel grotere persoonlijke miserie aanhalen of naar een verre oorlog verwijzen, moet toch mogelijk zijn? Ik herhaal: het is geen wedstrijd. Dit zijn niet de Olympische Spelen van het Grote Afzien. Er is geen podium, er worden geen medailles uitgereikt, er moeten geen records verbeterd worden. Zo goed mogelijk overleven is de boodschap. Apart én samen.

Ik moest bij dit alles denken aan een hele oude sketch, die u op YouTube kunt terugvinden onder de naam ‘The Four Yorkshiremen Sketch’. De zwart-wit-opname uit 1967, opgevoerd in het rechtstreekse tv-programma At last the 1948 show en later ook diverse keren herhaald door het Monty Python-gezelschap, toont vier comfortabel achteroverleunende, sigaren rokende, dure wijn drinkende heren in witte smoking (Tim Brooke-Taylor, John Cleese, Graham Chapman, Marty Feldman) die herinneringen ophalen aan de poor old days, toen ze straatarm waren.

“Toen dronken we geen Château de Châtelas. We waren al blij met een kopje thee.”

“Een kopje koude thee.”

“Zonder melk of suiker.”

“Of thee.”

De eerste zegt dat hij opgroeide in een heel klein huis. De tweede antwoordt: “Huis? Wij woonden met zesentwintig in één kamer, zonder meubelen, de helft van de vloer ontbrak en we zaten met z’n allen opgerold in één hoek.” Waarop de derde repliceert dat zijn familie op de gang leefde en de vierde die gang ‘een paleis’ noemt, vergeleken met de watertank waar zijn familie in leefde, tussen de vissen. Dan is het weer aan de eerste om dat ‘huis’ te downsizen, want dat klonk net iets te chique. En zo gaat dat maar door, tot ze beginnen te pochen over hoe hard ze moesten werken voor een habbekrats, tot wel 29 uur per dag.

“Zeg dat eens tegen de jongeren van vandaag, zouden ze je geloven?”

“Neen!”

***

…en dan moet straks dat vaccin nog verdeeld worden. Dat doet dan weer denken aan de onopgeloste discussie over zware beroepen van een tijdje geleden: met een vroegere pensioendatum in het verschiet, oefende opeens nagenoeg iedereen een zwaar beroep uit. Vandaag voelen velen dat ze tot een prioritaire groep behoren om als een van de eersten ingeënt te worden. Het zorgpersoneel krijgt voorrang, ja, dat begrijpen ze nog wel, maar daarna zijn zij zeker aan de beurt. Ja, toch?

De coronacrisis brengt het beste naar boven bij sommigen en het slechtste bij veel meer mensen. Of is ook dat weer een te grote veralgemening?

We moeten het over bloemen hebben.

Niet de soort die je in je mooiste vaas zet en die je laat groeien en bloeien.

Niet de soort die kleur geeft aan je leven.

Niet de soort die een teken van erkenning is, of liefde, of sympathie, of een beloning, of een gebaar van je ne sais quoi.

Niet de bloemen die de winnaar krijgt.

***

Neen, dit gaat over bloemen op een graf van een oorlogsmisdadiger, en niet zomaar een collaborateur van dertien-in-een-dozijn, maar iemand die in een buurland een — als je dat zo mag noemen — vooraanstaande rol speelde in dienst van de vijandelijke bezetter.

Een jonge vrouw die zich verkleed had in dirndl maakte dat huiveringwekkende gebaar ter gelegenheid van Wapenstilstand. Uitmuntende timing wel, de dag dat je het einde van een oorlog, de Eerste, herdenkt, ga je iemand die tijdens de volgende oorlog, de Tweede, het eigen volk zeker niet op de eerste plaats zette, huldigen. Ze had minder ophef gemaakt als ze was gaan pissen op het graf van een verzetsstrijder of een onschuldig slachtoffer van het nazisme.

Een dag nadat de deerne in dirndl het op haar verzoek verfilmde voorval zelf openbaar maakte, tweette @AuschwitzMuseum een foto van een baby in een wieg: een jongetje dat op 13 november 1943 was geboren in Den Bosch en dat alleen maar omdat het joods was, twee maanden later werd overgebracht naar Auschwitz, waar het vrijwel onmiddellijk naar de gaskamer werd overgebracht. Je kon aan de hand van die zwart-wit-foto van een wenende baby niet zien of het een jongen of een meisje was, wie de ouders waren, tot welke bevolkingsgroep hij behoorde. Maar puur en alleen omdat het een joods kindje was, moest het worden geliquideerd en wel zo snel mogelijk.

Bloemen op een nazigraf leggen komt neer op het impliciet goedkeuren van de moord op dat jongetje en al die andere vrouwen, mannen en kinderen die vanuit Nederland werden gedeporteerd naar een kamp waar ze meestal nog diezelfde dag werden vergast. Het is zoveel als zeggen dat het goed is wat er toen gebeurd is.

***

Ja, het was lachen met Carrera NeefSS, jazeker, ik noem haar naam toch maar even, mocht u het gemist hebben omdat u toevallig iets beters te doen had. De verklaring achteraf was dat ze de bloemen neerlegde in naam van iemand die slecht te been is, o zo sympathiek toch: och ja, zolang de man zijn rechterarm maar kan strekken. Het wicht in dirndl zorgde voor een hele dag jolijt op Twitter, dat concentratiekamp van meningenspuiers, haatzaaiers en grapjurken. Er werd een cordon floral rond haar gedrapeerd. Zelfs Vlaams Belang startte een interne procedure op, wellicht om na te gaan of de bloemen wel gekocht zijn in een koosjere winkel, ’t is te zeggen bij een bloemist die alleen aan eigen volk verkoopt.

Het is lachen met die dwaze Trump en zijn malle poging tot staatsgreep, met Steve Bannon en zijn schalkse oproep tot onthoofdingen van dwarse overheidsmensen, met die pipo’s die commentaren schrijven op openbare fora, met radicaal-, extreem-, altright-rechtsen all over the world, hahaha. Klojo’s aller landen, wij lachen met u, maar terwijl mensen met enig gezond verstand, empathisch vermogen en mededogen dit allemaal kapot relativeren, doen die rechtiewechties dat natuurlijk niet. Want die menen dit. Die nemen geen woord terug, hooguit zeggen ze dat ze misbegrepen werden, om dan in beperkte kring te herhalen wat ze wel degelijk meenden. Die lachen met de lachers, want ze lachen zelf nooit, tenzij dan uitlachen. Die hebben geen zin voor humor, zoals u en ik. Die relativeren niets, behalve dan — veronderstel ik — de geste om bloemen op het graf van een andere extreemrechtse kornuit te leggen.

Ik wil niet zeggen dat we niet meer mogen lachen met een neptiroler Fräulein met een overdreven hang naar vervlogen tijden, maar we moeten wel beseffen dat de jongedame ook applaus zal hebben geoogst, en respect, en navolging zal krijgen, en voor elke retweet van haar — laten we wel wezen — belachelijke outfit en voor elke boze, grappige of stoute opmerking, zal ze in een parallel universum applaus hebben geoogst, figuurlijke bloemetjes toegeworpen hebben gekregen. Later krijgt ze voor deze verzetsdaad mogelijk zelf bloemen op haar graf, heldin van het eigen volk in dat olijke jaar 2020. Wat wij — lieden die nog wel in staat zijn om te redeneren, te relativeren en het verschil tussen goed en kwaad redelijk in te kunnen schatten — in deze bizarre tijden voor ogen moeten houden, is dat onze moderne samenleving niet stoelt op logica, burgerzin en gezond verstand. De coronacrisis bewijst dat iedere dag, de Trumpisten onderstrepen dat nog eens extra, verkiezingsresultaten over de hele wereld leggen de pijnpunten van onze democratie genadeloos bloot. Een groeiend deel van de bevolking heeft zich afgekeerd van wat wij — lieden die nog wel in staat zijn om te redeneren enzovoort — als normaal aanzien. Erger nog, dat deel wordt aangevoerd en aangevuurd door krijgshaftige leiders die zelf hún waarden en normen proberen op te dringen, iets wat wij — lieden die nog wel in staat zijn enzovoort — dan weer op de korrel nemen. Ook dat is lachen. Tot het lachen ooit ophoudt.

Laten we toch maar de paradox van tolerantie van Popper uit het hoofd leren: ‘onbeperkte tolerantie moet leiden tot het verdwijnen van tolerantie’. We kunnen niet oneindig verdraagzaam blijven tegenover de onverdraagzamen, anders wordt hun onverdraagzaamheid de norm. We kunnen niet blijven lachen met domme blondjes met bloemen aan een graf, anders gaan ze dat speciaal doen om de linkiewinkies uit hun tent te lokken. We kunnen niet blijven toekijken en toehoren hoe het gebrek aan gêne om bevolkingsgroepen te beledigen dag na dag schaamteloos toeneemt, anders komen we zelf ook ooit weleens aan de beurt. En wie zal er dan bloemen op óns graf komen leggen, of op het symbolische graf van de onbekende tolerante burger, gesneuveld ergens in de eenentwintigste eeuw?

¡No pasarán! lijkt me een geschikte strijdkreet tegen de vijanden van de open samenleving. Het motto wordt toegeschreven aan de Franse generaal Nivelle tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar werd pas echt beroemd toen de Spaanse communiste Doloros Ibárruri Gómez (1895-1989) de woorden in november 1938 uitsprak tijdens de Slag om Madrid, onderdeel van de Spaanse Burgeroorlog. Niet dat het hielp, de troepen van Franco wonnen uiteindelijk en zouden Spanje zesendertig jaar onder de knoet houden. De fascisten riepen ‘Hemos pasado’, ‘We zijn er langs’, toen ze Madrid veroverden. Om te vermijden dat fascistoïde typetjes allerhande ergens ter wereld ‘Hemos pasado’ zouden kunnen roepen, of blijven roepen, moeten respectabele zielen opnieuw aanknopen met de toen vergeefse en hopelijk nu wel wereldwijd aanslaande, verbindende woorden. Gij zult geen vrije doorgang krijgen, ratjetoe van overjaarse nazi-adepten, aanbidders van het fascistische Grote Gelijk, verdedigers van het onverdedigbare, fans van legale en illegale autoritaire mannetjesputters: ¡No pasarán!

Al sinds de film JFK van Oliver Stone (1991) ben ik auditief verliefd op de Amerikaanse uitspraak van ‘coup d’état’. Waar de Fransen de a in état zo kort mogelijk houden, lekker agressief, rekken de Amerikanen die a-klank daarentegen zo lang mogelijk. Dat wordt dan zoiets als koeeeeh d’etaaaaah. Het resultaat is hetzelfde: iemand wil de staat omverwerpen. (Op Wikipedia wordt JFK trouwens omschreven als een ‘samenzweringsthriller’, reden waarom de film ook wordt weggehoond door wie gelooft dat Lee Harvey Oswald de enige betrokkene was. De moord op John F. Kennedy is de complottheorie der complottheorieën, en hoewel ik de meeste van die theorieën compleet onzinnig vind, ben ik ervan overtuigd dat er in dit geval wel degelijk sprake is van een complot. Zoek maar eens ‘magic bullet’ op. Maar dit dus terzijde.)

Wat Donald Trump dinsdagnacht (voor ons woensdagochtend) deed was niet meer of niet minder dan een poging tot coup d’état. Eisen dat het democratisch proces — het tellen van de stemmen — wordt stopgezet, veel verder kan je niet gaan. Wat uitzonderlijk is, en ook wel typisch Trump, is dat hij dat deed als zittend president. Meestal wordt een staatsgreep gepleegd door wie de macht níet heeft. Alleen dictators grijpen systematisch naar méér macht dan ze al hebben. In een natie die tot op de tanden toe gewapend is, was oproepen tot revolte tegen een aan de gang zijnde verkiezing gevaarlijk en ronduit crimineel. Laten we de zaken vooral benoemen. En beseffen dat Trump verraste door niet te verrassen: hij bleef het onverdraagzame, boertige, ondemocratische typetje dat hij altijd al is geweest.  Bij Trump wordt ‘Always expect the unexpected’ verbasterd tot ‘Verwacht het verwachte’. No alarms and no surprises. Hoe naïef om te denken dat hij boven zichzelf zou uitstijgen op de dag dat de hoogmis van de democratie werd gevierd!

De kiezers in de Verenigde Staten kunnen worden gevat in het acroniem USA.

U nionisten.

S tedelingen.

A chterlijken.

Unionisten kunnen zowel republikeins als democratisch zijn. Zij willen vooral de kracht van de natie benadrukken. ‘Make America great again’ hoort daar enigszins onder.

Stedelingen stemmen voornamelijk democratisch. Alleen de superrijken vinden Trump wel een toffe.

En Achterlijken, ach ja, u weet wie of wat ik bedoel.

Beledigend voor het kiespubliek? Kan zijn. Dat Trump acht miljoen stemmen méér heeft behaald dan vier jaar geleden, zegt veel. Het zegt bijvoorbeeld dat er veel meer mensen zijn gaan stemmen, maar ook dat 70,5 miljoen Amerikanen een narcistische, racistische, seksistische en nu ook fascistoïde idioot wel oké vinden. Dat belooft voor de toekomst van deze samenleving: dat samen-leven niet voor de hand ligt, onder meer. Dat Joe Biden bijna aan 75 miljoen stemmen zit, wil ook wat zeggen. Een saaie, inhoudelijk weinig interessante compromisfiguur is de populairste kandidaat ooit, er draaien zich enkele presidenten om in hun graf, of in de naar hen genoemde bibliotheek.

***

In Vlaanderen nam onder anderen Gerolf Annemans de hashtag #stopthesteal gretig over. Hij, de man die gematigd wordt genoemd in dat clubje van radicalen, deftig extreemrechts in plaats van ranzig, schaarde zich dus blind achter de oproep van de oorlogszuchtige trumpisten. Je zal maar de familienaam Annemans torsen in 2020! En je zal maar tot het Vlaams Blok, pardon: Belang, behoren: bevriend met Assad (zoals bekend een Syrische kindervriend), bevriend met Gouden Dageraad (vooraanstaand lid van dat Griekse clubje werd recent veroordeeld), bevriend met Steve Bannon (die oproept tot onthoofdingen), bevriend met Trump (een antidemocraat). De mondmaskers zijn nogmaals afgevallen. Belang = Blok.

Andere Trumplovers in deze contreien zijn Derk Jan Eppink en David F. Neyskens die, omdat onze media zich verplicht voelden sympathisanten van een liegende en bedriegende president aan het woord te laten, evenveel zendtijd kregen als échte Amerikakenners. Theo Francken, die al eens had getweet dat Trump ‘slim’ aan politiek doet, schoof ook vermomd als amerikanoloog mee aan. Barones Doornaert mocht evenmin ontbreken, die heeft nu eenmaal een trui met een tekening op die op de Amerikaanse vlag lijkt in haar garderobe liggen. Noblesse oblige. En laten we wel wezen: wie Frankrijk kent, kent uiteraard ook de Verenigde Staten. In haar bubbel wisselt ze ongetwijfeld coup d’état en koeeeeh d’etaaaah vlotjes af. La Doornaert schaarde zich, voor alle duidelijkheid, niet achter Trump, maar ze hekelde wel de LGBT-gemeenschap, die geïnfiltreerd was in de democratische partij en die zo vervreemd had van het ‘gewone volk’, wat Biden nu had proberen goed te maken.

Wie vorige week nog amateurviroloog was, werd deze week amerikanoloog. ‘Loog’ is de verleden tijd van ‘liegen’. Geen zorg, volgende week zijn de virologen terug aan het woord, tenzij er over de plas een burgeroorlog uitbreekt. Dan is het woord aan de militaire deskundigen, de warologen.

***

Derk Jan Eppink, David F. Neyskens, Theo Francken, Gerolf Annemans en Mia Doornaert stappen een café binnen.

(Sorry, dat was de clou al. Cafés zijn trouwens gesloten. En ‘walk into a bar’ zal ook al niet lukken. Net zoals zij geen echte ‘Amerikakenners’ zijn.)

***

Hoe het nu verder moet met Amerika, weet ik niet. Ik kijk al zo’n 80 uur gebiologeerd naar de lichtbak die CNN heet en ik krijg medelijden met al die ankers. Wanneer zullen ze doorhebben dat ze in een remake van Groundhog day figureren, Election night? 253-213 zie ik al verschillende dagen links onderaan het scherm staan. En dat praat maar door, en dat analyseert maar door, en dat poogt maar om leugen van halve waarheid te scheiden. Bewonderenswaardig.

Wat media hier kunnen leren van de manier waarop de major networks een leugenachtige toespraak van Trump onderbraken om te stellen dat de keizer geen kleren aanhad? Dat we politici die liegen, halve waarheden vertellen of niet-verifieerbare absolutistische uitspraken doen, systematisch zouden moeten onderbreken en terechtwijzen. Dat maakt deel uit van de taak van een journalist. Ook hier. Onderbreek en stel de juiste vraag. Zoals: “Heeft u bewijzen van dat significant aantal dansende moslims?” Of: “Op basis van welke betrouwbare gegevens beweert u dat berbers vatbaarder zijn voor salafisme?” En: “Die kerel in zijn pick-uptruck blijkt nu toch een neonazi te zijn, is hij nog welkom op bijeenkomsten van uw partij?”

Benieuwd wie er “You’re fired!” durft te zeggen tegen Donald Trump, want de president is in alle Staten.

Het land gaat weer gedeeltelijk in lockdown, premier De Croo gebruikte die term niet eens omfloerst gisteren. Tot half december leven we in restrictieve tijden, in de hoop dat er voldoende burgerzin is bij iederéén — ja, ik kijk naar u, ziekelijke feestvierders, egoïstische potverteerders en achterlijke corona-ontkenners — om Het Virus op z’n minst een tijdje in zijn kot te dringen. (Ik ben geneigd om Het Virus als mannelijk te beschouwen, ik weet ook niet goed waarom.)

In Frankrijk slaan barbaren toe wanneer je het niet meer verwacht. Hele en halve onthoofdingen door messentrekkers, die zich zogezegd opdrachten laten influisteren door een denkbeeldig opperwezen. Beschaving versus barbarij. (De barbaren zijn doorgaans mannen, dat is een feit.)

Toch wil ik het hier heel kort over iets anders hebben: de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Flashback naar 8 november 2016. Ik ging rond een uur of halfelf slapen die avond, er volgde een werkdag en ik wist toch al wie er de volgende ochtend gevierd zou worden als eerste vrouwelijke president van de US of A. Om zes uur zette ik de tv op, om te horen wat ik diep vanbinnen al dacht te weten. Nou, zelden was ik op kortere tijd klaarwakker dan die dag. De definitieve uitslag was nog niet bekend, maar de verwachting was dat de man die het nooit kón halen, het zóu halen. Wat even later bevestigd werd. De vrouw lag wekenlang ruim voorop in de polls. Dat werd ook bekrachtigd in de stembus: 65.853.514 Amerikanen stemden voor de vrouw, 62.984.828 voor de man, een verschil van bijna drie miljoen stemmen. Om heel precies te zijn: 2.868.686 (wat ik hier alleen maar meegeef omdat de opeenvolging van achten en zessen zo intrigerend is). En toch mocht de man zich voor vier jaar in het Witte Huis nestelen, met dank aan het bizarre kiessysteem. Ik had de weken en maanden voordien verscheidene blogposts geschreven om de aanhangers van deze meneer domoren te noemen, wat mij op kritiek te staan kwam van welmenende lieden die vonden dat je dat niet mocht schrijven. Niet dat ik een fan van mevrouw was, een weinig verheffende conservatieve optie met een wazig programma, maar op meneer stemmen kwam neer op een mandaat geven aan een narcistische, seksistische en racistische idioot, en die wil je niet in de buurt van de fameuze rode knop hebben. U weet wat er de voorbije drie jaar en bijna tien maanden gebeurd is. Hij duwde nog niet op die rode knop, maar al de rest kwam uit: waanzin ten top gedreven. Een beroepsleugenaar als op één na machtigste man ter wereld, want er was ook nog die andere, die aan de touwtjes van de marionet trekt, de echte grote baas.

51,3 versus 43,6 zeggen de polls nu. Een ruim verschil van 7,7 procent. Het is binnen, zou je dan geneigd zijn te denken, ware er niet die realitycheck van vier jaar geleden. Het verschil in de peilingen vooraf was in 2016 zó groot, dat heel wat democratische kiezers thuisbleven. Wat kon er gebeuren? Dat risico lijkt nu kleiner, omdat ze weten wat ze weten: elke stem telt. En de republikeinen, stoere binken die geen angst hebben in coronatijden en die dinsdag lekker dicht bij elkaar hún kandidaat zullen steunen, blazen massaal verzamelen aan het stemhokje. Ik weet niet of ik met een veilig gevoel zal gaan slapen dinsdagavond, want opnieuw is het een geur-, kleur- en smaakloze kandidaat versus een narcistische, seksistische en racistische idioot, die je nu nog veel minder in de buurt van die fameuze rode knop wil hebben. (De volgende president wordt dus weer een witte, oude man, jazeker, opa’s aan de top.)

51,3 versus 43,6, dat betekent ook je verbijsterd afvragen hoe het kan dat dit na al wat er de voorbije vier jaar gebeurd is niet 100 versus 0 is. Of neem nu 99 versus 1, laat de familie van de president en de rijke één procent die zwaar profiteert van zijn beleid gerust voor hem blijven stemmen.

Hoe kan je zo dom zijn om ‘four more years’ te willen, als je beseft dat deze president per dag een handvol leugens en halve waarheden vertelt? (Ik weet het, niet iedereen leest The New York Times of The Washington Post, en het populistische Fox News is de populairste nieuwszender onder Amerikanen, maar dan nog!)

Hoe kan je zo achterlijk zijn dat je zou kiezen voor iemand die openlijk seksistisch en racistisch is? (Ik weet het, we zijn tweeënvijftig en een half jaar na de moord op Martin Luther King, Jr. en we hebben nood aan een nieuwe burgerrechtenstrijd. Seksisme en racisme tieren weliger dan ooit in ’the land of the free’, racisten voelen zich gesteund door het oranje gevaar in het Witte Huis.)

Hoe is het mogelijk dat meer dan zestig miljoen Amerikanen opnieuw zouden kunnen stemmen voor iemand die de toekomst van hen, hun kinderen en hun verdere nazaten in het gedrang brengt? (Ik weet het, de klimaatproblematiek is te ingewikkeld voor de dumbo’s in de Midwest en oprecht bekommerd zijn om de toekomst van hun achterkleinkinderen is te veel gevraagd.)

Het is wat het is en het is altijd iets, zoals twee Vlaamse wijsgeren de voorbije weken nog zeiden. Wellicht ga ik dinsdagavond toch weer rond elf uur slapen, maar minder gerust dan toen. Ik hoop woensdag op te staan in een heel klein beetje nieuwe wereld: de figuurlijke hekken van de semi-lockdown neem ik er dan wel bij. ‘Four more years’ kan de wereld er echt niet meer bij nemen. En dan zie ik vanochtend de beelden van de aanschuivende meute bij winkels en supermarkten, de lange rijen van ongedurige wachtenden, nauwelijks een half etmaal nadat op een persconferentie bezworen werd dat hamsteren absoluut niet nodig is, en denk ik: een Trump zou ook hier verkozen kunnen worden.