Donald Trump verbannen van Twitter en Facebook. Gejuich. Verstomming. Protest. Waarschuwingen. Gejuich, want de man maakte het de jongste tijd nog bonter dan tevoren met zijn staatsgevaarlijke uitspraken, opruiende taal en ontelbare leugens. Verstomming, dat sociale media in staat zijn om de president van de nog altijd min of meer machtigste natie ter wereld het zwijgen op te leggen. Protest, van zijn aanhangers, die hun dagelijkse portie fake news missen. Waarschuwingen, van grondwettelijke- en media-experts allerhande, die wijzen naar de vrijheid van meningsuiting en de risico’s die verbonden zijn aan sociale media-bonzen die censuur willen plegen.
Mis ik @realdonaldtrump op Twitter? Neen, begot. Ik volgde de man niet eens, maar onvermijdelijk passeerden zijn verzuchtingen weleens op mijn scherm. Trump hanteert al van lang vóór zijn presidentschap een oorlogszuchtig taaltje: hoe oorlogszuchtiger, hoe meer volgers hij kreeg en hoe meer tegenkantingen werden geuit. Zo gaat dat meestal: extreme meningen weken reactie los. Veel verdienste is daar doorgaans niet aan. Gewoon luid roepen, nuances vergeten en krachtige bewoordingen gebruiken, en je bent op weg om gehoord te worden. En gevolgd. Tafelspringers wordt het iets te vaak gemakkelijk gemaakt in deze samenleving. Het is niet slecht om af en toe de tafel weg te trekken nog voor ze geland zijn. Altijd lachen.
Dus, ja, Trump mocht van mij verdwijnen. (De officiële account van POTUS is er trouwens nog altijd.) Er viel ook veel te zeggen voor zo’n tijdelijke (Facebook) en definitieve (Twitter) ban: de man lag aan de basis van de bestorming van het Capitool, een pseudo-staatsgreep. En hij was van plan de inauguratie van zijn opvolger in de war te sturen. In de Verenigde Staten heerst een gevaarlijk klimaat. Een agressieve minderheid wil niets liever dan herrie schoppen, slachtoffers maken, gestimuleerd als ze zich voelen door de aanmoedigende woorden van de uittredende president. Trump is niet de inclusief denkende hoeder van de natie, maar de leider van een privémilitie. Zijn communicatie stilleggen op sommige sociale media is vanuit het oogpunt van de staatsveiligheid verantwoord. Elk woord van Trump is vandaag een brandende lucifer boven een gigantisch olievat. Levensgevaarlijk. Er valt veel voor te zeggen om hem het zwijgen op te leggen.
Toch begrijp ik de waarschuwingen. Vrijheid van meningsuiting is een grondrecht. Het zorgt ervoor dat in principe iedereen mag zeggen wat ie wilt. Zonder dat artikel in onze Grondwet zouden burgers ondergeschikt zijn aan willekeur en (al)macht van een regime. De vrijheid om je mening te uiten wordt wel beperkt, onder meer door een verbod om haat te zaaien, gewapende conflicten uit te lokken of staatsgeheimen in het rond te strooien. De antiracismewet is een perfect voorbeeld van zo’n verantwoorde legale begrenzing.
In het geval van Trump was het niet de staat die ingreep, maar waren het high-techbedrijven die hem het zwijgen oplegden. Transnationale ondernemingen die heel veel van ons weten en die kennis ook gebruiken, niet dadelijk tégen ons, maar wel om commerciële partners te voeden met nuttige informatie over wie we zijn, wat we doen en waar onze interesses liggen. Lid worden van hun club heet gratis te zijn, maar je betaalt met je privacy. (Zij betalen dan weer geen belastingen…) Het is jóuw keuze, al beseft niet iedereen dat je jezelf wel heel erg blootgeeft zo. In de kleine lettertjes staat ook wat je je wel en vooral niet kunt permitteren. Hún regels, hún toepassing daarvan. Niets fout mee. Tenzij… Het gaat hier niet om een kleine club met een select aantal leden, het gaat om vele honderden miljoenen mensen die zich zonder dat goed te weten onderwerpen aan de huisregels. Dat de baas van Facebook en zijn collega van Twitter Trump dumpen, is in principe hún zaak. Nogmaals: hún regels. Dat tientallen miljoenen volgers, fans en nieuwsgierige burgers nu geen rechtstreekse informatie meer ontvangen van de Amerikaanse president is nogal wrang en riekt verdacht veel naar censuur. Trump is een gevaarlijk personage, elk weldenkend mens zal dat beamen, maar wat is precies de definitie van ‘gevaarlijk’ voor de toekomst? Andere baas bij Twitter, andere wetten? Willekeur komt dan heel snel in de buurt.
Mogen Vlaams Belang-kopstukken het openlijk hebben over ‘omvolking’? Het is een ziekelijke, nazistische term, het is stigmatiserend, het geeft blijk van een diepgewortelde haat tegen al wie andere wortels heeft en het zal ongetwijfeld een invloed hebben op wie dat hoort of leest. Liever niet, dus. Verbieden? Ook dat liever niet. In een sterke, geëmancipeerde samenleving zijn er voldoende middelen om weerwerk te bieden. Wie extreemrechts is, zul je daar niet mee overtuigen, maar dat soort mensen is hoe dan ook niet met argumenten te bereiken. Het risico bestaat dat wie op de drempel van het Vlaams Belang-huis stond, nu aanbelt. Klopt. In een goed werkende democratie zijn het dan andere politici en de media die voor nuance zorgen en foute interpretaties corrigeren. Tja, dat is een werkpuntje. De afgelopen tien dagen kregen we meer extreemrechtse stemmen dan ooit tevoren te horen, terwijl dat er net nu minder, minder, minder zouden moeten zijn. Je zou haast kunnen concluderen dat de lafheid en het opportunisme van de traditionele media gecounterd werd door de overdreven stoerheid van de sociale media-bonzen.
Mijn mening is vaak uitgesproken, deze keer niet. Dat iemand die met mensenlevens speelt van sociale media wordt verwijderd, vind ik een goede zaak. Tot de volgende met een controversiële opinie — moi, bijvoorbeeld — wordt kaltgestellt, om veel onduidelijker redenen. Wie trekt de lijn en waar wordt ze getrokken? En wie waakt erover dat diegene die de lijnen trekt, dat op de juiste plek doet? Ik ben er niet uit en toch ook weer een beetje wel. Omdat het ons in theorie allemaal kan overkomen. Dan wordt het link.
Dit is een catch-22 situatie. Damned if you do and damned if you don’t. Mochten misdadige uitspraken op sociale media beoordeeld worden door onafhankelijke rechters, zou je alleen maar kunnen toejuichen dat Trump veroordeeld wordt tot stilte. Nu niet echt. Morgen kunnen anderen aan de beurt zijn, met wiens meningen je het wel eens bent en die niet tot geweld oproepen, maar die gewoon worden uitgesloten omdat iemand de regels op een eenzijdige wijze heeft geïnterpreteerd — en omdat het kán.
