Maandans

‘Ik heb niet gelogen, dat gesprek zat verkeerd in mijn herinnering.’ De Smoes van de Week kan de uittredende en — zo is de algemene verwachting — toekomstige Nederlandse minister-president Mark Rutte niet meer ontgaan. Rutte gleed uit over een verbale bananenschil die kritische parlementsleden hem voor de voeten hadden geworpen. Vlaamse politieke waarnemers lachten in hun vuistje en wezen terzelfder tijd op het feest van de democratie dat zopas in de Nederlandse Tweede Kamer had plaatsgevonden. ‘In vergelijking met de noorderburen hebben we toch te vaak een playmobilparlement,’ tweette Steven Samyn, hoofdredacteur Duiding op de VRT, vrijdagnacht in volle enthousiasme.

Nederland Gidsland, dat is al een poos geleden. Decennialang waren we een beetje jaloers op de welbespraaktheid van onze noorderburen, op hun cultuur van debatteren, op hun zakelijkheid en openheid. Terwijl Vlaanderen rechtser werd en Wallonië linkser, leek Nederland de stabiliteit zelve. Dat veranderde met de komst van Pim Fortuyn. Geen extreemrechtse patjepeeër, zeker niet, maar hij wist verdomd goed welke snaar hij moest betokkelen om populair te worden. Tegen ‘linkse’ geldverkwistingen, tegen het middenveld, tegen de islam. Populist tot in de kist. Daarna kwamen Wilders en Baudet, qua extreemrechtse impulsen is Nederland (17 miljoen inwoners) Vlaanderen (6 miljoen) intussen voorbijgestoken. Het Gidsland is niet meer, de Grote Versnippering zorgt ten noorden van ons voor de quasi onbestuurbaarheid van het land. Behalve dan als het gaat over parlementaire debatten, zo bleek dus deze week.

In onze parlementen, op álle niveaus, is een debat compleet zinloos geworden. Dovemansgetier. Coalitie tegen oppositie, wie er ook in de regering moge zitten en wie op de oppositiebanken. Niet de middenstand regeert het land, beste Luc De Vos, maar de partijhoofdkwartieren. Particratie heeft democratie opzij geduwd, brutaalweg, en dan nog onder het mom van goed bestuur. Alsof dit de ware democratie zou zijn, een handvol partijlieden die zeggen wat goed is voor hun leden, hun mandatarissen en, uiteindelijk, ons. Pretentieuzer wordt het niet.

Op 6 februari 1968 interpelleerde CVP-volksvertegenwoordiger Jan Verroken de regering-Vanden Boeynants, waartoe zijn eigen partij behoorde, over de kwestie-Leuven. Het was de tijd van ‘Leuven Vlaams!’, Verroken was uitgesproken Vlaamsgezind, hij wilde dat zijn partij en bij uitbreiding de regering zich engageerden om het Vlaamse karakter van de KU Leuven te verzekeren. Een dag later viel de regering. De top van de CVP vervloekte Verroken, de basis juichte, het democratisch gehalte van zijn tussenkomst was heel hoog. Soms kwam die ideologische standvastigheid nog eens terug in de vijftig jaar daarna, bijvoorbeeld toen er een wisselmeerderheid werd gevormd rond de abortuswet. Ook dat is democratie: een wet stemmen tegen de regerende meerderheid in, omdat je het principieel eens bent met de inhoud ervan. Het is alleszins democratischer dan tegen je eigen principes ingaan om de goede vrede in je eigen huishouden te bewaren. Het ene verdient lof, het andere is gewoon laf. De voorlopig (?) laatste die nog enigszins enige tekenen van dissidentie vertoonde, was Sihame El Kaouakibi, als Vlaams parlementslid voor Open VLD. Zij zal het echter niet meer doen, zo is deze week wel duidelijk geworden, uitgerangeerd in een sfeer van scandalitis.

Stemmen volgens je geweten mag niet meer. Stemmen vanuit de ideologische basis van je politieke partij of beweging is ondergeschikt aan strikte loyauteit aan het regeerakkoord, ook al druist dit in tegen al waar jij of je partij voor staan (en natuurlijk moet je compromissen sluiten in een vertegenwoordigingsdemocratie, maar ze mogen niet compromitteren). Stemmen op basis van principes is iets van vroeger: nu telt opportunisme, macht om de macht. Aan de ene kant roepen vooraanstaande politici ‘Het is maar een peiling’, als ze weer eens verrast worden door de voor hen negatieve resultaten van een publieke rondvraag; aan de andere kant stemmen ze hun doen en laten vervolgens wel af op wat ze denken dat het volk (tijdelijk) wil. Populisme en respect voor de democratie staan meestal haaks op elkaar, om nog maar te zwijgen over respect voor je eigen beginselverklaring.

Onze volksvertegenwoordigers zijn geen mannen en vrouwen van stavast, het zijn louter uitvoerders geworden, vazallen, stromannen (m/v/x). Het is boeiender naar de sprekende klok te luisteren dan naar een debat ergens in de vele parlementen van dit land. De uitkomst staat toch telkens al vast, het is puur tijdverlies. Uitvoerende macht (regeringen) en wetgevende macht (parlementen) zijn ondergeschikt aan particratische macht (partijhoofdkwartieren), mensen die, nota bene, niet verkozen zijn door het volk, alleen door de leden van die partij. Er valt veel negatiefs te zeggen over een éénpartijstelsel zoals in de Verenigde Staten, maar niet dat de stemmingen vooraf vastliggen. Joe Biden zal moeten vechten om een meerderheid te scharen achter zijn American Jobs Plan, ‘zijn’ meerderheid nochtans. In België zou dat een piece of cake zijn, de uitslag ligt op voorhand al vast.

Als we dan toch de democratie laten verkommeren en verkrachten, kunnen we net zo goed de volgende stap zetten: schaf de parlementen af, kies alleen nog partijen en laat de voorzitters en hun entourage beslissen. Zeer ondemocratisch, maar het zou wel een flinke besparing opleveren. Dan hoeft die wekelijkse poppenkast niet meer. Dus: Bart De Wever mag op 25 stemknopjes drukken in de Kamer van Volksvertegenwoordigers (dan zien ze hem ook eens in Brussel), Paul Magnette op 20, Tom Van Grieken 18, Georges-Louis Bouchez 14, enzovoort. Zend dit rechtstreeks uit op tv met deskundig sportcommentaar, dan hebben de mensen thuis er ook nog iets aan. Of maak er een Spel zonder grenzen van, tussen alle landen waar de particratie heerst. Om ter snelst op alle knopjes duwen, spektakel gegarandeerd. Je kan de vloer met bruine zeep insmeren, of de voorzitters op een slappe koord over een plas water laten balanceren, of om de drie knopjes een electroshock toedienen, of vanuit het plafond pek en veren laten vallen, om er wat extra schwung aan te geven. Alles voor het entertainment, alles voor de show, alles om te doen alsof er moeite moet gedaan worden. Maar de uitkomst ligt vast: ‘Belgium, two points with the joker’, of de meerderheid beslist tegen de minderheid. De honderden parlementsleden en hun medewerkers komen dan wel op straat te staan, maar die vinden hun weg wel in de advocatuur of zo. Tel uit je winst.

‘Ik heb niet verkeerd gestemd, mijn overtuiging zit ver weg in mijn herinnering,’ zou een zinnetje kunnen zijn dat onze volksvertegenwoordigers probleemloos kunnen opdissen, wanneer ze weer eens hondstrouw de richtlijnen van bovenaf blindelings opvolgen. De democratie weent.

‘Wie gelooft die mensen nog?’ Herinnert u zich nog die min of meer gevleugelde woorden van CD&V-politicus Yves Leterme, minister-president van Vlaanderen, die zware kritiek had op het federale beleid, op dat ogenblik uitzonderlijk zonder christendemocraten in de regering, en die daarmee het pad effende voor een verkiezingsoverwinning die achteraf niet verzilverd werd?

Je zou die populistische en destijds als een boemerang teruggekeerde woorden van de ex-premier vandaag ook kunnen toepassen op de huidige beleidsmensen. Wie gelooft hen nog, na alle gedane en intussen verbroken beloften? Als we ons met Kerstmis zouden gedragen, zouden we snel van dat virus af geraken. Als de vaccinatie eenmaal op gang zou komen, zouden we snel van dat virus af geraken. Als de kappers terug opengingen, zou dat definitief zijn. Als we nog even zouden doorbijten, zou het ‘rijk der vrijheid’ in zicht komen. Als we ons nog even zouden gedragen, mogen op 1 mei de cafés en restaurants terug open. De scholen? Blijven open. De terrassen? Gaan open tijdens de paasvakantie. We weten intussen hoe het in werkelijkheid gegaan is. Als, als, als, als, als.

***

Het grootste nadeel van de huidige generatie politici is dat ze van peiling tot peiling leven, en van verkiezing tot verkiezing. Zelfs de verankering dat verkiezingen slechts om de vijf jaar zullen plaatsvinden, biedt niet de garantie dat leidinggevende politici handelen in functie van een langetermijnvisie en kan niet voorkomen dat ze gestuurd worden door de waan van de dag. Ideologie en visie zijn passé, het gaat alleen nog over vandaag, morgen en, in het beste geval, overmorgen. De permanente verkiezingskoorts en de angst voor afwijzing zorgen ervoor dat politici in slogans denken en de ene na de andere belofte op ons afvuren, zelfs als dat niet aangewezen is, zoals tijdens deze pandemie. Het is sterker dan henzelf. De nuchtere Frank Vandenbroucke wilde wedden dat de vaccinatiecampagne voorspoedig zou verlopen. Wouter Beke prentte ons in dat op 11 juli, niet toevallig de Vlaamse feestdag, ook de jongeren zullen gevaccineerd zijn. Premier De Croo beloofde vorig najaar met de hand op het hart dat er geen strenge lockdown meer zou komen.

Achter verkiezingsbeloften kan je je nog verschuilen: er moeten immers coalitiepartners worden gevonden, compromissen gesloten die niet al te compromitterend zijn, de tekst van het verkiezingsprogramma blijkt dan toch niet integraal in steen gebeiteld, maar daar kun je nog een draai aan geven. Het belang van het land, nietwaar. Beloften die los staan van de verkiezingsstrijd zijn veel riskanter. Gezichtsverlies dreigt, wanneer ze niet waargemaakt worden. Wie gelooft die mensen nog, als hun ‘als-en’ en ‘indiens’ nergens op blijken te slaan. In crisistijden moet je zoveel mogelijk volk achter de vlag van je maatregelen verzamelen, maar als je voortdurend de kleuren van je vlag aanpast, loopt er op den duur nog slechts een kleine minderheid mee, diegenen die blind gehoorzamen aan Het Gezag.

***

Belofte maakt schuld, zegt het spreekwoord, en bij schuld hoort boete. Dus moeten ministers in alle regeringen van dit land door het stof. Ze hebben van alles beloofd en er is tot nog toe weinig of niets van waargemaakt, dus heeft het sociale media-tribunaal — een zeer actief organisme — hen schuldig verklaard, en wacht hen een fikse boete. Voorlopig nog niet in de vorm van een verkiezingsnederlaag, ze hebben nog drie jaar om de negatieve teneur recht te trekken en tegen dan zal Het Virus alleen nog chronisch aanwezig zijn in de samenleving, niet meer zo acuut als nu. Maar hun geloofwaardigheid ligt wel aan diggelen. Geloofwaardigheid komt te voet en verdwijnt te paard, in galop nog wel.

Met metaforen en aangepaste spreekwoorden kom je er niet, in coronatijden. Met hoogdravende beloften die voorbarig of ronduit vals blijken te zijn, evenmin. Sommigen spreken over Het Virus alsof het een persoon is, een ettertje dat hier rondwaart en ons schaamteloos koeioneert. Dat maakt erover praten makkelijker, wellicht, maar tegelijk is het een iets te doorzichtige manier om van een onzichtbare vijand een zichtbare te maken. Terwijl wij, mensen, dat virus helpen ronddansen, als was het een molenwiekende derwisj. Het Virus verspreidt zich niet omdat het dat zelf wil, maar omdat wij het, door ons gedrag, een flinke hand helpen. ‘We’re a virus with shoes,’ zei stand-upcomedian Bill Hicks daar ooit over.

***

Van premiers, minister-presidenten en vakministers verwacht je kordaat leiderschap, met één oog op nu en één op de toekomst. In het stemhokje duiden we politici aan die onze toekomst vorm moeten geven, ons heden moeten verzekeren en, af en toe, het verleden helpen herschrijven in de vorm van het terugdraaien van domme maatregelen of kortzichtige wetten. De holle slogans nemen we erbij, maar ze zouden niet het dagelijkse leven mogen bepalen. In crisissituaties verwacht ik geen beloften, maar daadkracht, gesteund op ideologische overtuiging, visie en expertise. Ideologieën zijn echter in onbruik geraakt, dat konden we vorig weekend nog merken bij de lancering van Vooruit, een sociaaldemocratische politieke beweging (zucht!) waar iedereen welkom is. Marketinggezwets tot in het oneindige, ons gebracht door een leeghoofdige posterboy. Visie? Ach, als er al een is, wordt die snel onder de mat geveegd, uit vrees voor repercussies. Want elke doordachte toekomstvisie veronderstelt opofferingen en grondige bijsturingen van ons gedrag, geen prettige boodschap om te brengen. Voor expertise verwacht je dat beleidsmakers die ofwel zelf hebben opgebouwd, ofwel dat ze uitgebreid hun oor te luisteren leggen bij experten en écht rekening houden met hun adviezen, hoe streng en onpopulair die ook mogen zijn. Ook dat blijkt in deze coronacrisis na een tijdje problematisch te worden, want virologen, infectiologen, epidemiologen, microbiologen, vaccinologen en biostatistici gaan uit van puur wetenschappelijke feiten of veronderstellingen op basis van onderzoek, en dat slechte nieuws — wat het in deze pandemie meestal is — willen politici niet meer brengen, tot het, zoals deze week, niet meer anders kan.

***

Politici willen te veel perspectief bieden, te veel optimisme uitstralen, te veel benadrukken dat we morgen, of neem nu overmorgen, vrij zullen zijn, omdat ze vermoeden of hopen dat het hen een plekje zal doen stijgen in de volgende populariteitspoll. Van een kapitein op een schip in zwaar stormweer verwacht ik niet dat die zegt dat het allemaal wel goed komt, maar dat ie ons, samen met zijn crew, door de storm loodst. Deskundig, zonder franjes, bijsturend wanneer dat nodig blijkt. Koppigheid is een slechte eigenschap op de brug, overdreven flexibiliteit eveneens. En wat ik ook verwacht is dat er één kapitein aan boord is, geen tien. Want dan krijg je die intussen bekende kakofonie aan tegengestelde meninkjes die altijd volgen op een zogezegd eendrachtig besluit.

De opeenvolgende staatshervormingen hebben het schip België voor een deel stuurloos gemaakt, merken we in dit soort crisissituaties. ‘Too many cooks spoil the broth’, zegt een Engels spreekwoord. In de keuken kan er maar één chef zijn. Eenheid van commando viel in deze ongeziene en aartsmoeilijke omstandigheden aan te bevelen: vele landen worstelden daarmee, net als de Europese Unie. Maar bij ons is het een gevolg van de staatsstructuur, die cultuur van een beetje geven en een beetje nemen om iedereen te plezieren, maar waarmee je uiteindelijk vastloopt.

Beloven is een zwaktebod. Een leidinggevende kan niet goed doen voor iedereen, omdat mensen dat ‘goede’ nu eenmaal verschillend invullen. Probeer dat dan ook niet te doen. Dan beloof ik dat ik u weer ernstig zal nemen, beste politici.

Héhé, het was me het Driekoningenfeest wel dit jaar. Geen kinderen die deur aan deur kwamen bellen om in ruil voor een minuutje uit de toon zingen een zakcentje te kunnen ontvangen, covid-19 weet u wel, en achter zo’n mondmasker klinkt ‘Driekoningen’ al snel als ‘Fwie koniche’. Of, covfefe.

In de kranten en op sociale media werd er die zesde januari schande gesproken over de trage vaccinatiecampagne in ons land. Nieuws van de dag! Kort daarna volgde het bericht dat negen vrouwen hun anonimiteit opgaven in de zaak-De Pauw, waarin de bekende tv-maker zoals geweten beschuldigd wordt van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Nieuws van de dag! Weer een paar uur later sijpelde het resultaat door dat twee democratische kandidaten verkozen waren in de staat Georgia, wat president elect Biden de gewenste meerderheid in de senaat bezorgde. Nieuws van de dag! Tegen de avond aan — in Amerika was het middag — spoorde Trump de door hem naar Washington, D.C. geconvoceerde aanhangers op naar het Capitol te trekken, waar de verkiezing van Biden officieel zou worden bekrachtigd, een plechtige gebeurtenis die de weggestemde president maar al te graag wilde verstoren. Nieuws van de dag! Waarna die demonstrerende meute daadwerkelijk het heiligdom van de democratie met vuile voeten betrad en er amok maakte. Nieuws van de… Hoeveel ‘nieuws van de dag’ kan een mens eigenlijk verdragen? Covfefe nog aan toe, zeg!

Ik dacht eerst nog: alles is al gezegd en geschreven, en bovendien is wat er in de Amerikaanse hoofdstad gebeurde zo onwezenlijk dat het haast onbeschrijfelijk wordt. Niet in woorden te vatten. Héhé, dat was het dan. Narcistische idioot steelt het nieuws van de dag en geeft het niet meer af. Bye bye.

***

Tot ik reacties zag passeren. Er waren mensen — ik blijf ze vooralsnog mensen noemen — die het protest vergeleken met de Black Lives Matter-betogingen. Alsof protest tegen de dood van een zwarte man onder de niets en niemand ontziende knie van een brutale agent en, bij uitbreiding, eeuwenlang racisme en discriminatie ook maar iets te maken hebben met het inpalmen van het parlement op basis van leugens en complottheorieën. Het ene, de onderdrukking van de zwarten, is dagelijkse realiteit, het andere is de overtreffende trap van fake news. Echt versus nep. Niet te vergelijken.

Anderen veroordeelden wat Trump deed in chocoladen hoofdletters, het kon niet luid genoeg klinken hoezeer ze zich ervan distantieerden, ook al hadden sommigen nog niet zo lang geleden Trump, bijvoorbeeld, een slimme politicus genoemd. Waar zaten die roepers de voorbije vijf jaar, toen de oppernarcist al dingen deed en zei die nooit door de beugel zouden mogen kunnen? Ik zal het u zeggen: nergens. Verscholen achter hun masker van opportunisme.

Zelf had ik het al op 4 november over een poging tot staatsgreep, toen Trump live op tv de (voorlopige) uitslag van de verkiezingen weigerde te aanvaarden en opriep om het tellen van de stemmen onmiddellijk te stoppen. Ik deed dat woensdag opnieuw, toen Trump eerst uitnodigde om de kers op de taart van de democratie — de aanvaarding van de nieuwe president door de volksvertegenwoordigers en senatoren — te plukken (het zou wild worden, tweette hij aankondigend) en dan in een toespraak zijn aanhangers nog meer opruide. Ja, dit was een zittende president die de democratische gang van zaken belemmerde en dus een vorm van staatsgreep. Maar het was ook zo impulsief en ondoordacht — zoals ongeveer alles wat Trump deed en doet —, dat het zelfs een beetje lachwekkend werd. Een goed georganiseerde actie had de hele democratie in de Verenigde Staten kunnen lamleggen. Er had een massa doden kunnen vallen, gesneuvelden op het altaar in de tempel van de democratie. De chaos had zich razendsnel kunnen uitbreiden naar de straten van alle steden van de VS. Ach, dit was al bij al een geïmproviseerd fuifje van de wanorde, meer niet. Selfies in het kantoor van Nancy Pelosi of op de stoel van Mike Pence waren voor de indringers belangrijker dan het overnemen van de macht. In die zin was het natuurlijk geen coup d’état, eerder een uit de hand gelopen idiotenbal, waarbij — niet vergeten! — ook vijf doden te betreuren vielen. En de wereld die toekeek en zag dat de US of A nog altijd een door en door racistische natie is, waar zwarte betogers een half jaar geleden kordaat uiteen werden gedreven, 430 arrestaties erbovenop, terwijl er woensdag amper een vijftigtal herrieschoppers werden aangehouden. Onderscheid moet er blijven, vonden de ordehandhavers blijkbaar. In die zin was de staatsgreep dan weer wel gelukt, als signaal dat white supremacy nog altijd rulede. Gelukkig was er Joe Biden die in twee rustige maar adequate speeches orde op zaken stelde en die in zijn toekomstig kabinet vertegenwoordigers van alle lagen van de bevolking heeft geposteerd. Het is aftellen naar 20 januari. Héhé.

Ik zag ook een tweet passeren van iemand die we zouden kunnen omschrijven als een Vlaamse wijnboer in Sicilië, een man die ooit een forum kreeg als mondmaskerdeskundige in een voorheen progressief dagblad, die ik ter wille van mijn geestelijke gezondheid op ‘mute’ heb gezet, vergeefs, want op sociale media dwarrelen sommige meningen onherroepelijk voorbij. Niet dat wat de man zegt enig soortelijk gewicht heeft, maar hij poneerde dat het protest van woensdag nog altijd een gevolg is van de uitspraak van Hillary Clinton vier en een half jaar geleden. Zij noemde de Trumpaanhangers destijds deplorables, zielenpoten. Strategisch was dat niet slim — er gingen daardoor ongetwijfeld meer mensen die zich persoonlijk aangesproken voelden stemmen voor haar tegenkandidaat —, maar was het fout? Wie stemt er nu op een brulaap, een narcistische gek, een onverbeterlijke seksist, een manipulator, een beroepsleugenaar? Daar moet je toch zelf een beetje achterlijk voor zijn? Ik heb het niet over de Proud Boys en andere neonazi’s: die zijn gewoon ideologisch verderfelijk, extreemrechts schorremorrie, hooligans in berenpak. Voor hen was en is Trump de logische keuze. Miljoenen anderen wisten niet beter, geloofden liever in hardnekkige desinformatie dan in betrouwbare berichtgeving.

***

U mag mij gerust aanmatigend vinden, maar ik vind dat je dat dom mag noemen. Ja, u mag mij gerust elitair noemen. Als ik daar even over nadenk — ik doe dat soms, over de dingen nadenken —, is dat zelfs een correcte omschrijving. Elitair, niet in de betekenis van verheven zijn boven de rest, maar wel een geïnformeerde, intellectuele burger die naar het goede streeft. Daar is niets mis mee, toch? Sterker nog, hoe ruimer de elite, hoe beter dat is voor iedereen, als die elite tenminste niet voor zichzelf rijdt, want dan wordt het establishment. Populisten hoeden zich ervoor om zich elitair te noemen, ze willen op dezelfde hoogte gepercipieerd worden als de massa, daarom heet het ook populisme. Terwijl zo’n Trump, die zogezegd tégen het establishment is, het schoolvoorbeeld is van iemand die tot het establishment behoort. De betreurde Jan Blommaert zou dit zonder enige twijfel veel slimmer en eloquenter hebben kunnen verwoorden dan ik.

Wat is er mis mee om veel te lezen, de betere films te kunnen appreciëren, moeilijkere tv-series te bingewatchen, principieel niet naar reality tv te kijken, een sterrenrestaurant te kunnen onderscheiden van een fastfoodzaak en dat een rijkere ervaring te vinden dan de culinaire uitspattingen van een cheeseburger vretende bewoner van een groot wit huis, liever één duurdere fles te openen dan drie Château de Vinaigres, kritisch te zijn, een beetje onbescheiden zelfs? Zolang je niet wereldvreemd bent, neerkijkt op het zogeheten gepeupel, het cijnskiesstelsel terug wilt invoeren of vindt dat een hogere intelligentie je meer maatschappelijke rechten moet garanderen, moet dat toch kunnen?

De samenleving heeft altijd een voorhoede nodig gehad, ik heb het voorrecht gekend — niet alleen mijn verdienste, vaak ook geluk of toeval — interessante mensen te mogen ontmoeten, hen (hoop ik toch) intelligente vragen te stellen, die om te zetten in een zo lezenswaardig mogelijk artikel en op die manier een bescheiden dienst te leveren aan het grote publiek. Graag gedaan. Liever in die voorhoede dartelen dan defensief afwachten. Ik ben liever Guardiola dan Mourinho. (En als het u niet zint, noem mij dan gerust een dikke nek, een naïeve wereldverbeteraar, een gutmensch, een poco linkiewinkie of een arrogante zak, ik zal de scheldtermen als geuzennamen omarmen.)

Ignorance is niet bliss. Onwetendheid is een handicap, geen recht of zegen. Ooit was er een lp die 50,000,000 Elvis fans can’t be wrong heette. Ik heb de pretentie om te stellen dat er van de 74 miljoen Trumpkiezers zeker 73 miljoen wrong waren. Het miljoentje of zo dat overblijft, is fascistoïde ongedierte. Een legertje dat helaas aangroeit. Extreemrechts leeft op onwetendheid, domheid en naïviteit, en profiteert van het twijfelen en weifelen van het hele brede midden. De scheldterm ‘mestkevers’ was niet eens zo slecht gekozen. En toch mochten ze de afgelopen dagen weer over uw scherm dartelen. Alsof Roger Vangheluwe zou mogen komen praten over seksueel misbruik in de kerk. Alles voor de clickbait of de kijkcijfers. Dat gaat er bij mij niet in, in dat (elitaire) hoofd.

Héhé, dat moest er even uit.

We zijn gewaarschuwd: drones zullen in de feestperiode-zonder-feest boven onze hoofden circuleren en proberen te detecteren waar er te veel volk op dezelfde plek vertoeft. In de openbare ruimte, moet ik daar in principe aan toevoegen, maar weet zo’n drone veel of hij zich boven een tuin of de aanpalende straat bevindt. Zeer luid klonk de voorbije dagen en uren het gezoem van meningen op de sociale media. Van ‘Wie denkt de overheid wel dat ze is?’ tot ‘Als je niets te verbergen hebt, moet je daar toch geen schrik van hebben?’ De vraagtekens stonden er doorgaans niet bij. Uitroeptekens des te meer. Iemand die Orwell gelezen heeft, schreef: “1984 was een waarschuwing, geen handleiding”. Goed gezegd!

Avondklok. Verbod op samenscholingen. Controlerende drones. Niet binnen naar toilet mogen gaan als je niet het knuffelcontact bent. Een perimeter rond ons huis waarbinnen we ons nog mogen bewegen. Bestaande verboden en luidop geformuleerde denkpistes. Op zich is het niet onlogisch dat onze overheden en allerlei -ologen stevig nadenken over het indammen van dat verdomde virus, dat niet alleen ons voorjaar, onze zomer en ons najaar gedomineerd heeft, maar ons gezelschap zal blijven houden tijdens de feestdagen-zonder-feest en een flink deel van voorjaar 2021. Het virus als gedwongen metgezel, als een ongenode gast die zelfs na het einde van het feestje blijft hangen, we kennen allemaal wel zo iemand. Dat virus moet weg, zoveel is duidelijk. Maar heiligt het doel dan de middelen?

Eerlijk, ik denk niet eens dat ik een boven mijn hoofd vliegende drone zou opmerken. En ik heb inderdaad niets te verbergen. Kerstmis wordt dit jaar in mineur gevierd, zoals het in deze omstandigheden hoort. Ik pas mij aan, al wie mij lief is doet dat ook. We behoren tot die 80 procent, als ik een peiling naar het coronagedrag mag geloven. Op zich zou het makkelijk zijn om dan te zeggen: laat de drones maar zoeven. Té makkelijk. Want eigenlijk geven onze overheden — of ze nu federaal, regionaal of provinciaal zijn — toe dat ze het zelf ook niet meer weten, hoe ze die verdomde tweede golf van die verdomde pandemie verdomd snel kunnen laten verdwijnen. Wie zich voordien al niet of amper aan de strenge maatregelen hield, zal zich wellicht niet laten afschrikken door drones. Die zoekt wel een desnoods letterlijk ondergrondse uitweg. Kelderfeestjes met Kerstmis, zomaar een idee. Wie zich tot nog toe zo strikt mogelijk aan de regeltjes hield, wordt nu even hard bespied als de klojo’s die gewoon hun gangetje gingen. Zo gaat dat meestal: wie braaf is, wordt mee gestraft voor het aberrante gedrag van de stouteriken.

En dan is er nog ons recht op privacy, dat ongetwijfeld wordt geschonden. Er valt wat voor te zeggen dat de overheid in geval van grote calamiteiten in staat moet zijn om tijdelijk strenge maatschappelijke leefregels op te leggen en buitensporige controle uit te oefenen. Fair enough. Het landsbelang primeert dan op het individuele belang. Geldt dat ook nu? Moeilijk uit te maken. Volgens de Raad van State alleszins niet, want ons hoogste rechtsorgaan maakte deze week komaf met het verbod op erediensten. Het grondwettelijke recht moest gevrijwaard worden, coronacrisis of niet, besmettingsrisico of niet, zo oordeelde het eminente college. Ik respecteer de rechtsstaat, ga dus niet ‘Wereldvreemde rechters’ roepen zoals sommigen systematisch doen, maar dat verbod op erediensten leek me nu net wel een beslissing die logisch uit te leggen valt. Wat, trouwens, met het grondwettelijke recht van vereniging? Dat wordt ongetwijfeld ook geschonden dit jaar. Stel dat iemand daarmee naar de Raad van State stapt, wat kunnen die juristen dan anders beslissen dan te ordonneren dat mensen ook nu het recht behouden om samen te komen? En wat dan? Ik vind: een overheid moet in staat blijven om draconische maatregelen te nemen wanneer dat nodig is, maar ze moeten altijd proportioneel blijven. Een avondklok is op het randje, of er net over, drones zijn dat nog veel meer. Moeten politieagenten binnenkort tellen hoeveel pizza’s er ten huize van meneer X of mevrouw Y worden geleverd? En mag je echt-echt-echt niet dringend-dringend-dringend naar toilet tijdens dat feestje bij de vuurkorf, omdat je niet het knuffelcontact bent in dat huis? Absurde, n’est il pas?

Wat een overheid met die drones vooral aantoont, is haar eigen onmacht. Hadden ze ons al niet heel snel tijdens de lockdown van maart beloofd dat die testing-and-tracing snel op punt zou worden gesteld? Euh, we wachten nog steeds. In november kwamen er meer dan honderdduizend landgenoten terug uit een rode zone, meldde Het Laatste Nieuws, slechts 154 werden daadwerkelijk getest.Als je als overheid je beloften niet waarmaakt, moet je niet verwachten dat onderdanen dat wel doen, of blijven doen, of blindelings vertrouwen blijven etaleren. Zo werkt dat namelijk niet. Eigenlijk zijn die drones een ultieme bekentenis: we kunnen het niet aan en we weten het zelf ook niet meer. Een overheid moet aan preventie, controle en repressie doen. Preventie? Er zijn de bekende gulden regeltjes (handen wassen, handgel gebruiken, anderhalve meter afstand houden), maar voor de rest: niet of nauwelijks. Controle? Veel te weinig. Repressie? Ach, een beetje, die GAS-boetes, die worden weggelachen door wie ze moet betalen. Noem ze gerust lachgasboetes. Voor 250 euro heb je toch maar lekker de regels overtreden. Dat schept een band, kleine criminelen onder elkaar. Er bestaan efficiëntere straffen: een nacht in de cel, bijvoorbeeld, of nog beter — en maatschappelijk veel nuttiger — een verplicht aantal uren helpen in de zorgsector. Zal hen leren.

Het is met de coronaregels zoals met de verkeersregels. Er zijn er steeds meer, die zelden strikt worden toegepast of opgevolgd. Dus komen er nieuwe, nóg strengere regels, die opnieuw zelden strikt worden toegepast of opgevolgd. En bijgevolg komen er daarna alweer nieuwe, veel strengere regels, enzovoort. Spelregels opleggen is één, niet onbelangrijk ding: ze doen opvolgen is even fundamenteel. Ging men niet optreden tegen die irritante middenvakrijders? Wat met hardleerse chauffeurs die nog altijd bellen en sms’en achter het stuur, worden ze ooit betrapt en gestraft? Waarom rijden er bij hevig regenweer nog altijd vrachtwagens op het tweede rijvak, zoals ik gisteren kon vaststellen tussen Brussel en Antwerpen en vice versa? Ook op de weg geldt: wie zich aan de regels houdt, wordt met een verstrenging gestraft, want hij of zij zal zich ook aan die nieuwe afspraken houden, hoe absurd je ze ook vindt, terwijl de overtreders zullen blijven overtreden, bij gebrek aan redelijke pakkans.

Als de ordebewakers nu eens zouden beginnen met de orde te bewaken op basis van de bestaande regeltjes, dan zouden we niet moeten discussiëren over orwelliaanse toestanden. Plus est en vous, regeringen, parlementen, provincieraden en lokale besturen. En laat die drones maar op stal. Zoals de Nederlandse wijsgeer Marco Borsato al wist: “Drones zijn bedrog”.

Al sinds de film JFK van Oliver Stone (1991) ben ik auditief verliefd op de Amerikaanse uitspraak van ‘coup d’état’. Waar de Fransen de a in état zo kort mogelijk houden, lekker agressief, rekken de Amerikanen die a-klank daarentegen zo lang mogelijk. Dat wordt dan zoiets als koeeeeh d’etaaaaah. Het resultaat is hetzelfde: iemand wil de staat omverwerpen. (Op Wikipedia wordt JFK trouwens omschreven als een ‘samenzweringsthriller’, reden waarom de film ook wordt weggehoond door wie gelooft dat Lee Harvey Oswald de enige betrokkene was. De moord op John F. Kennedy is de complottheorie der complottheorieën, en hoewel ik de meeste van die theorieën compleet onzinnig vind, ben ik ervan overtuigd dat er in dit geval wel degelijk sprake is van een complot. Zoek maar eens ‘magic bullet’ op. Maar dit dus terzijde.)

Wat Donald Trump dinsdagnacht (voor ons woensdagochtend) deed was niet meer of niet minder dan een poging tot coup d’état. Eisen dat het democratisch proces — het tellen van de stemmen — wordt stopgezet, veel verder kan je niet gaan. Wat uitzonderlijk is, en ook wel typisch Trump, is dat hij dat deed als zittend president. Meestal wordt een staatsgreep gepleegd door wie de macht níet heeft. Alleen dictators grijpen systematisch naar méér macht dan ze al hebben. In een natie die tot op de tanden toe gewapend is, was oproepen tot revolte tegen een aan de gang zijnde verkiezing gevaarlijk en ronduit crimineel. Laten we de zaken vooral benoemen. En beseffen dat Trump verraste door niet te verrassen: hij bleef het onverdraagzame, boertige, ondemocratische typetje dat hij altijd al is geweest.  Bij Trump wordt ‘Always expect the unexpected’ verbasterd tot ‘Verwacht het verwachte’. No alarms and no surprises. Hoe naïef om te denken dat hij boven zichzelf zou uitstijgen op de dag dat de hoogmis van de democratie werd gevierd!

De kiezers in de Verenigde Staten kunnen worden gevat in het acroniem USA.

U nionisten.

S tedelingen.

A chterlijken.

Unionisten kunnen zowel republikeins als democratisch zijn. Zij willen vooral de kracht van de natie benadrukken. ‘Make America great again’ hoort daar enigszins onder.

Stedelingen stemmen voornamelijk democratisch. Alleen de superrijken vinden Trump wel een toffe.

En Achterlijken, ach ja, u weet wie of wat ik bedoel.

Beledigend voor het kiespubliek? Kan zijn. Dat Trump acht miljoen stemmen méér heeft behaald dan vier jaar geleden, zegt veel. Het zegt bijvoorbeeld dat er veel meer mensen zijn gaan stemmen, maar ook dat 70,5 miljoen Amerikanen een narcistische, racistische, seksistische en nu ook fascistoïde idioot wel oké vinden. Dat belooft voor de toekomst van deze samenleving: dat samen-leven niet voor de hand ligt, onder meer. Dat Joe Biden bijna aan 75 miljoen stemmen zit, wil ook wat zeggen. Een saaie, inhoudelijk weinig interessante compromisfiguur is de populairste kandidaat ooit, er draaien zich enkele presidenten om in hun graf, of in de naar hen genoemde bibliotheek.

***

In Vlaanderen nam onder anderen Gerolf Annemans de hashtag #stopthesteal gretig over. Hij, de man die gematigd wordt genoemd in dat clubje van radicalen, deftig extreemrechts in plaats van ranzig, schaarde zich dus blind achter de oproep van de oorlogszuchtige trumpisten. Je zal maar de familienaam Annemans torsen in 2020! En je zal maar tot het Vlaams Blok, pardon: Belang, behoren: bevriend met Assad (zoals bekend een Syrische kindervriend), bevriend met Gouden Dageraad (vooraanstaand lid van dat Griekse clubje werd recent veroordeeld), bevriend met Steve Bannon (die oproept tot onthoofdingen), bevriend met Trump (een antidemocraat). De mondmaskers zijn nogmaals afgevallen. Belang = Blok.

Andere Trumplovers in deze contreien zijn Derk Jan Eppink en David F. Neyskens die, omdat onze media zich verplicht voelden sympathisanten van een liegende en bedriegende president aan het woord te laten, evenveel zendtijd kregen als échte Amerikakenners. Theo Francken, die al eens had getweet dat Trump ‘slim’ aan politiek doet, schoof ook vermomd als amerikanoloog mee aan. Barones Doornaert mocht evenmin ontbreken, die heeft nu eenmaal een trui met een tekening op die op de Amerikaanse vlag lijkt in haar garderobe liggen. Noblesse oblige. En laten we wel wezen: wie Frankrijk kent, kent uiteraard ook de Verenigde Staten. In haar bubbel wisselt ze ongetwijfeld coup d’état en koeeeeh d’etaaaah vlotjes af. La Doornaert schaarde zich, voor alle duidelijkheid, niet achter Trump, maar ze hekelde wel de LGBT-gemeenschap, die geïnfiltreerd was in de democratische partij en die zo vervreemd had van het ‘gewone volk’, wat Biden nu had proberen goed te maken.

Wie vorige week nog amateurviroloog was, werd deze week amerikanoloog. ‘Loog’ is de verleden tijd van ‘liegen’. Geen zorg, volgende week zijn de virologen terug aan het woord, tenzij er over de plas een burgeroorlog uitbreekt. Dan is het woord aan de militaire deskundigen, de warologen.

***

Derk Jan Eppink, David F. Neyskens, Theo Francken, Gerolf Annemans en Mia Doornaert stappen een café binnen.

(Sorry, dat was de clou al. Cafés zijn trouwens gesloten. En ‘walk into a bar’ zal ook al niet lukken. Net zoals zij geen echte ‘Amerikakenners’ zijn.)

***

Hoe het nu verder moet met Amerika, weet ik niet. Ik kijk al zo’n 80 uur gebiologeerd naar de lichtbak die CNN heet en ik krijg medelijden met al die ankers. Wanneer zullen ze doorhebben dat ze in een remake van Groundhog day figureren, Election night? 253-213 zie ik al verschillende dagen links onderaan het scherm staan. En dat praat maar door, en dat analyseert maar door, en dat poogt maar om leugen van halve waarheid te scheiden. Bewonderenswaardig.

Wat media hier kunnen leren van de manier waarop de major networks een leugenachtige toespraak van Trump onderbraken om te stellen dat de keizer geen kleren aanhad? Dat we politici die liegen, halve waarheden vertellen of niet-verifieerbare absolutistische uitspraken doen, systematisch zouden moeten onderbreken en terechtwijzen. Dat maakt deel uit van de taak van een journalist. Ook hier. Onderbreek en stel de juiste vraag. Zoals: “Heeft u bewijzen van dat significant aantal dansende moslims?” Of: “Op basis van welke betrouwbare gegevens beweert u dat berbers vatbaarder zijn voor salafisme?” En: “Die kerel in zijn pick-uptruck blijkt nu toch een neonazi te zijn, is hij nog welkom op bijeenkomsten van uw partij?”

Benieuwd wie er “You’re fired!” durft te zeggen tegen Donald Trump, want de president is in alle Staten.

Het land gaat weer gedeeltelijk in lockdown, premier De Croo gebruikte die term niet eens omfloerst gisteren. Tot half december leven we in restrictieve tijden, in de hoop dat er voldoende burgerzin is bij iederéén — ja, ik kijk naar u, ziekelijke feestvierders, egoïstische potverteerders en achterlijke corona-ontkenners — om Het Virus op z’n minst een tijdje in zijn kot te dringen. (Ik ben geneigd om Het Virus als mannelijk te beschouwen, ik weet ook niet goed waarom.)

In Frankrijk slaan barbaren toe wanneer je het niet meer verwacht. Hele en halve onthoofdingen door messentrekkers, die zich zogezegd opdrachten laten influisteren door een denkbeeldig opperwezen. Beschaving versus barbarij. (De barbaren zijn doorgaans mannen, dat is een feit.)

Toch wil ik het hier heel kort over iets anders hebben: de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Flashback naar 8 november 2016. Ik ging rond een uur of halfelf slapen die avond, er volgde een werkdag en ik wist toch al wie er de volgende ochtend gevierd zou worden als eerste vrouwelijke president van de US of A. Om zes uur zette ik de tv op, om te horen wat ik diep vanbinnen al dacht te weten. Nou, zelden was ik op kortere tijd klaarwakker dan die dag. De definitieve uitslag was nog niet bekend, maar de verwachting was dat de man die het nooit kón halen, het zóu halen. Wat even later bevestigd werd. De vrouw lag wekenlang ruim voorop in de polls. Dat werd ook bekrachtigd in de stembus: 65.853.514 Amerikanen stemden voor de vrouw, 62.984.828 voor de man, een verschil van bijna drie miljoen stemmen. Om heel precies te zijn: 2.868.686 (wat ik hier alleen maar meegeef omdat de opeenvolging van achten en zessen zo intrigerend is). En toch mocht de man zich voor vier jaar in het Witte Huis nestelen, met dank aan het bizarre kiessysteem. Ik had de weken en maanden voordien verscheidene blogposts geschreven om de aanhangers van deze meneer domoren te noemen, wat mij op kritiek te staan kwam van welmenende lieden die vonden dat je dat niet mocht schrijven. Niet dat ik een fan van mevrouw was, een weinig verheffende conservatieve optie met een wazig programma, maar op meneer stemmen kwam neer op een mandaat geven aan een narcistische, seksistische en racistische idioot, en die wil je niet in de buurt van de fameuze rode knop hebben. U weet wat er de voorbije drie jaar en bijna tien maanden gebeurd is. Hij duwde nog niet op die rode knop, maar al de rest kwam uit: waanzin ten top gedreven. Een beroepsleugenaar als op één na machtigste man ter wereld, want er was ook nog die andere, die aan de touwtjes van de marionet trekt, de echte grote baas.

51,3 versus 43,6 zeggen de polls nu. Een ruim verschil van 7,7 procent. Het is binnen, zou je dan geneigd zijn te denken, ware er niet die realitycheck van vier jaar geleden. Het verschil in de peilingen vooraf was in 2016 zó groot, dat heel wat democratische kiezers thuisbleven. Wat kon er gebeuren? Dat risico lijkt nu kleiner, omdat ze weten wat ze weten: elke stem telt. En de republikeinen, stoere binken die geen angst hebben in coronatijden en die dinsdag lekker dicht bij elkaar hún kandidaat zullen steunen, blazen massaal verzamelen aan het stemhokje. Ik weet niet of ik met een veilig gevoel zal gaan slapen dinsdagavond, want opnieuw is het een geur-, kleur- en smaakloze kandidaat versus een narcistische, seksistische en racistische idioot, die je nu nog veel minder in de buurt van die fameuze rode knop wil hebben. (De volgende president wordt dus weer een witte, oude man, jazeker, opa’s aan de top.)

51,3 versus 43,6, dat betekent ook je verbijsterd afvragen hoe het kan dat dit na al wat er de voorbije vier jaar gebeurd is niet 100 versus 0 is. Of neem nu 99 versus 1, laat de familie van de president en de rijke één procent die zwaar profiteert van zijn beleid gerust voor hem blijven stemmen.

Hoe kan je zo dom zijn om ‘four more years’ te willen, als je beseft dat deze president per dag een handvol leugens en halve waarheden vertelt? (Ik weet het, niet iedereen leest The New York Times of The Washington Post, en het populistische Fox News is de populairste nieuwszender onder Amerikanen, maar dan nog!)

Hoe kan je zo achterlijk zijn dat je zou kiezen voor iemand die openlijk seksistisch en racistisch is? (Ik weet het, we zijn tweeënvijftig en een half jaar na de moord op Martin Luther King, Jr. en we hebben nood aan een nieuwe burgerrechtenstrijd. Seksisme en racisme tieren weliger dan ooit in ’the land of the free’, racisten voelen zich gesteund door het oranje gevaar in het Witte Huis.)

Hoe is het mogelijk dat meer dan zestig miljoen Amerikanen opnieuw zouden kunnen stemmen voor iemand die de toekomst van hen, hun kinderen en hun verdere nazaten in het gedrang brengt? (Ik weet het, de klimaatproblematiek is te ingewikkeld voor de dumbo’s in de Midwest en oprecht bekommerd zijn om de toekomst van hun achterkleinkinderen is te veel gevraagd.)

Het is wat het is en het is altijd iets, zoals twee Vlaamse wijsgeren de voorbije weken nog zeiden. Wellicht ga ik dinsdagavond toch weer rond elf uur slapen, maar minder gerust dan toen. Ik hoop woensdag op te staan in een heel klein beetje nieuwe wereld: de figuurlijke hekken van de semi-lockdown neem ik er dan wel bij. ‘Four more years’ kan de wereld er echt niet meer bij nemen. En dan zie ik vanochtend de beelden van de aanschuivende meute bij winkels en supermarkten, de lange rijen van ongedurige wachtenden, nauwelijks een half etmaal nadat op een persconferentie bezworen werd dat hamsteren absoluut niet nodig is, en denk ik: een Trump zou ook hier verkozen kunnen worden.

Hij was er nog trots op ook, de Vlaamse minister-president: er zou maar liefst 160 miljoen euro — voor de oudere lezers: 6,4 miljard Belgische frank — geïnvesteerd worden in de noodlijdende cultuursector. Relanceplan, heet dat in een dure bewoording. “Dit is een nooit eerder gezien bedrag,” benadrukte de MP, die in zijn vrije tijd ook nog cultuurminister is. Dit is een nooit eerder geziene volksverlakkerij, zou dichter bij de waarheid liggen. Want, u weet dat inmiddels al, 62,5 procent van dat bedrag, oftewel 100 miljoen euro, moet dienen voor culturele infrastructuur. Niet onsympathiek, maar het lost de acute problemen van wie actief is in de sector niet op. Tenzij die bakstenen dienen om de Vlaamse canon in te beitelen, natuurlijk, want dat geniet dan wel weer de hoogste prioriteit. Jan Jambon had moeten aankondigen dat er zou geïnvesteerd worden in stenen én in mensen, dat zou pas revolutionair geweest zijn. En logisch. En menselijk. En het zou getuigd hebben van een oprechte liefde voor cultuur en al wie het bedrijft.

Er wordt geïnvesteerd in bakstenen, klonk algauw de kritiek. Terechte bedenking. Het is niet omdat er her en der — onder meer de Museumsite in Brugge, de Kortrijkse Schouwburg, de Bijlokesite in Gent — restauraties mogen uitgevoerd worden, of (bij)gebouwen opgetrokken, dat je daarbij tegemoetkomt aan een zeer concrete vraag om hulp. Een dj zei het deze week nog op Studio Brussel: eenendertig mensen uit zijn kennissenkring, allen actief in de brede cultuursector, hebben sinds het uitbreken van de coronacrisis zelfmoord gepleegd. Zagen geen uitweg, zaten vast in een tunnel waarin je niet meer achteruit kon en er geen licht te zien was. Dit is erg. Héél erg. Onwezenlijk erg. Voor de betrokkenen, voor hun familie en vrienden, voor hun collega’s, voor het gemoed van anderen die het bijzonder moeilijk hebben. Het duidt op uitzichtloosheid. No future, ooit een stevige punkkreet, nu de harde coronarealiteit.

Je helpt die mensen niet met de aankondiging dat de bouwsector ondersteund zal worden. Het is, zoals de Engelsen zeggen, ‘adding insult to injury’, de belediging die volgt op de mentale kwetsuur.Je biedt hen geen vooruitzichten, integendeel: je zegt ermee, als overheid, dat stenen belangrijker zijn dan mensen. En, och ja, de minister-president heeft de aangekondigde besparingen qua projectsubsidies teruggeschroefd: die blijven op het bestaande niveau, 9 miljoen euro per jaar. Applaus!

Weet u, beste lezer, in de processie van Echternach springen de deelnemers afwisselend op hun linker- en rechtervoet. In de oude versie van de processie van Echternach, die tot 1947 gold, ging men drie stappen vooruit en dan twee achteruit. In tegenstelling tot wat men in de volksmond dacht, ging men uiteindelijk wel voorwaarts in dat Luxemburgse stadje, zij het zeer langzaam. De processie van Echternach van de Vlaamse regering verloopt volgens een alternatieve aanpak: één stap vooruit, drie achteruit. De economie dient gered, maar cultuur is geen economische sector in de ogen van onze beleidsmensen: het is volksvermaak. Hooguit leuk, niet nuttig, niet noodzakelijk. Zij dwalen. Cultuur (én sport) staan in de behoeftepiramide één rijtje onder eten, drinken, een dak boven je hoofd en iemand die je graag ziet. Bij Maslow valt cultuur onder ‘zelfrealisatie’ voor wie werkt in de sector, helemaal bovenaan, en onder ‘behoefte aan sociaal contact’ voor wie cultuur consumeert, om het met een vieze term te zeggen, maar goed: economen moeten het ook begrijpen. Cultuur verrijkt. Het zegt alles dat deze Vlaamse regering niet eens een volwaardige minister van Cultuur heeft. Je kan er alleen maar uit besluiten dat N-VA, CD&V en Open VLD cultuur geen warm hart toedragen. Frans Van Mechelen, Rika De Backer en Karel Poma draaien zich om in hun graf. Ik kan me niet voorstellen dat Patrick Dewael en Sven Gatz dit een prettige evolutie vinden, allen voormalige ministers van Cultuur, van het land of de regio Vlaanderen.

Wie actief is in de brede culturele sector, weet dat de coronacrisis nog minstens aanhoudt tot eind vólgend jaar, 2021, en meer dan waarschijnlijk zelfs tot de zomer van 2022. Dat is twee jaar en drie maanden met weinig of geen inkomsten, geen zekerheid, geen regelmaat. En dan moet je hopen dat het vaccin tegen dan voor groepsimmuniteit heeft gezorgd. Niet verwonderlijk dat depressieve gevoelens het halen van optimisme.

Wat Jan Jambon deze week heeft gedaan, is in het beste geval een goedbedoelde misser, in het slechtste geval lachen met de culturo’s, de subsidieslurpers, de snoodaards die door een Vlaams-nationalistische bril bekeken hun kont afvegen met de Vlaamse leeuwenvlag. Er zit een vorm van eerlijkheid in, dat wel: je lacht de culturele wereld, al die ‘linkse’ kerels en meiden, recht in hun gezicht uit. Bravo, ze draaien er tenminste niet omheen dat ze hen haten. De handlangers van de christendemocratische en de liberale familie applaudisseren mee.

Het is niet omdat je weleens naar een opera gaat, dat je oprecht van cultuur houdt. Het is niet omdat je, als politicus, weleens over de rode loper paradeert en veel te lang op een receptie blijft hangen, dat je je een cultuurliefhebber mag noemen. Het is niet omdat je een toespraak mag houden op een culturele prijsuitreiking, dat je affiniteit hebt met het domein. Het is niet omdat je straks, als minister-president, een eerste steen mag gaan leggen van een cultuurhuis, dat je een bijdrage hebt geleverd tot de toekomst van de Vlaamse cultuur. Een aantal culturele vertegenwoordigers zullen best wel wereldvreemd zijn, maar heel wat mensen die het voor het zeggen hebben zijn tegelijk cultuur- én wereldvreemd. Dat is veel erger.

Als we niet willen dat Jef Eagle binnenkort mag komen vertellen dat de teller van de zelfdodingen op zestig staat, zullen er toch nog andere steunmaatregelen moeten aangekondigd worden. Steun die rechtstreeks naar de mensen gaat, of naar organisaties die met dat geld mensen in dienst kunnen houden; niet naar stenen, niet naar lobbyisten die vlot de weg naar beleidsverantwoordelijken vinden, niet naar bouwheren.

De grootste verdienste van de nieuwe federale regering is dat ze er ís. Dat zeggen vrienden en tegenstanders van deze bonte coalitie. De kans dat het Vivaldi-project mislukt is even groot als dat het lukt. Dat zeggen tegenstanders van de regering-De Croo I en geven vrienden ootmoedig toe. De eensgezindheid van de voorbije dagen kan snel plaatsmaken voor gekibbel over details in het regeerakkoord die anders geïnterpreteerd worden door de verschillende partijen. Dat zeggen tegenstanders en zullen vrienden alleen maar kunnen beamen. De tegenstrijdige interpretaties zijn trouwens al volop bezig.

Optimisme is een morele plicht, maar het moet wel realistisch haalbaar blijven, natuurlijk. En dat hebben een regeerakkoord, een verbindende persconferentie, een eendrachtige kamerzitting en tig interviews nog niet kunnen aantonen. Omdat ze dat simpelweg ook niet kúnnen. Het hangt allemaal af van het beleid, van de bekwaamheid van de bestuurders, van economische impulsen waar een Belgische regering nauwelijks vat op heeft, en van altruïsme en goede wil. Het is niet de oppositie die deze nooit geziene coalitie — bont allegaartje mag ook, als omschrijving — zal doen struikelen: het welslagen ligt bij de premier, zijn regeringsleden en de partijvoorzitters — en ook van een tikkeltje geluk. Een coronacrisis kan je moeilijk zien aankomen. Al is dat natuurlijk de ultieme test voor de kwaliteit van zij die ons besturen.

En toch… We hébben een federale regering. Voorzichtige juichkreten zijn gepast. Na net geen vijfhonderd dagen afwisselend onderhandelen en ruziemaken. Afwijzen en aantrekken. Politieke spelletjes spelen en ernstig proberen een evenwichtige ploeg samen te stellen. Eind vorig jaar lag paars-groen al op tafel. Toen deden de donkerblauwe Open VLD’ers hun uiterste best om er een flinke stok voor te steken, al was het maar om uittredend voorzitter en ambitieuze politica Gwendolyn Rutten tot enige bescheidenheid te nopen. Dat is bijna een jaar geleden, in de naherfst van 2019. Waarom moest de vorming van deze vierseizoenenregering zeven seizoenen duren, terwijl het ook in drie of vier had gekund? Het was te veel adagio en largo, te weinig allegro vivace tijdens die 493 dagen.

Maar hé, we hebben dus een regering. Ze telt voor het eerst evenveel mannen als vrouwen. Er zitten drie landgenoten met een migratieachtergrond in. Ervaren gezagsdragers zitten zij aan zij met neofieten. De politieke vernieuwing lijkt voor het eerst geen dode letter te blijven. Je kan het regeerakkoord lezen als een reeks vage intenties, maar ook als een catalogus van noodzakelijke bijsturingen. Dat geldt trouwens voor elke tekst die vooraf werd opgesteld: als die niet in de praktijk wordt omgezet, blijven het dode letters op papier. De verbindende woorden van de aanstaande premier op de persconferentie waarop het regeerakkoord werd aangekondigd, staken schril af tegen alle polariserende verklaringen van de voorbije jaren, onder meer in het kibbelkabinet-Michel. De Croo had veel van Obama en weinig van Trump, wat aanbevelenswaardig is. Vergelijk met de overwinningsspeech van Bart De Wever als nieuwe burgemeester van Antwerpen in 2012, die uitsluitend gericht was op de eigen achterban: verbinding was ver weg toen. Alexander De Croo overtroefde de ‘belangrijkste politicus van deze eeuw’ — volgens een zich voorheen progressief noemende krant zelfs de ‘grootste intellectueel van Vlaanderen’ — in zijn maidenspeech. Faut le faire, als u mij toestaat in de taal van de bevolkingsgroep die wél een regionale meerderheid in de federale coalitie heeft te praten.

Nog meer goed nieuws: Frank Vandenbroucke is terug, de slimste politieke mens in de Belgische wereld, de sociaaldemocraat die zich niet zal laten leiden door debatfiches, de academicus die boven de partijpolitiek staat. Kans is groot dat hij al zijn collega’s zal overtreffen, desnoods met priemend vingertje, maar dat zullen ze binnenkort wel ontdekken. Buitenlandse media merkten op dat er een transgender in de regering zit: het siert onze politiek (en ons!) dat weinigen die bedenking nog maken, net zoals er tien jaar geleden nauwelijks iets te doen was om de homoseksualiteit van de toenmalige premier. In het land waar abortus, euthanasie en homohuwelijk wettelijk geregeld zijn, moeten we soms onze zegeningen durven te tellen. Dit is er zo eentje.

Het meest positieve is nog dat de partijen hun mannetjes en vrouwtjes hebben kunnen posteren op departementen die ze van nature claimen. Open VLD levert de premier en de minister van Justitie, CD&V heeft Binnenlandse Zaken (inclusief Asiel en Migratie) en Financiën in handen, de MR buigt zich over Buitenlandse Zaken en de Middenstand, de PS beheert Economie en Werk, Groen Energie, Ecolo Klimaat en Duurzame Ontwikkeling en Mobiliteit, sp.a Volksgezondheid en Sociale Zaken, en Ontwikkelingssamenwerking. Dat biedt het voordeel dat de verantwoordelijkheid niet kan worden afgeschoven en het nadeel dat de verantwoordelijkheid niet kan worden afgeschoven: het is van móeten. Een betere motivatie is ondenkbaar. Vraag is wel hoe dit op een budgettair verantwoorde manier zal gebeuren, want de regel is doorgaans: hoe hoger de betrokkenheid bij het domein, hoe groter de kans dat men zal willen investeren. Voor minder gaat de zon zelden op. Dat was wat de regeringen-Verhofstadt, en dan vooral de eerste, mét de groenen, parten heeft gespeeld. Dat er toen, in tijden dat het economisch goed ging, geen reserves werden aangelegd, wreekt zich nu nog altijd. Dezelfde lankmoedige attitude tegenover de begroting zou in volle coronacrisis, met alle economische gevolgen van dien, meerdere toekomstige generaties parten kunnen spelen. Iemand moet dus op de centen letten, terwijl Begroting net in deze regering geen volwaardige regeringspost meer is: het zit bij een staatssecretaris (Eva De Bleeker) die ressorteert onder de minister van Justitie (Vincent Van Quickenborne). Twee paar blauwe ogen die waakzaam zullen moeten blijven. De realist Vandenbroucke zal een handje toesteken.

Deze regering heeft alles in zich om meer haters dan liefhebbers te tellen, maar ze heeft ook de kans om die haters op z’n minst tot voorzichtige sympathisanten om te toveren. Dat heet een geloofwaardig beleid uitbouwen. Ze heeft daar drie en een half jaar voor. Allegro non molto, opgewekt maar niet té veel, de opening van L’estate, de zomer, het tweede van de vier seizoenen van Vivaldi,mag daarbij het Leitmotiv zijn: het moet vooruitgaan, maar niet blind. Geduldig haasten luidt de boodschap.

De oppositie zal de regering dat geduld niet gunnen. Hopelijk doen de media dat wel, al lijkt dat niet de intentie. De nadruk lag in de eerste interviews op wat er zoal kan — en aan de harde vraagstelling af te leiden naar verwachting ‘zal’ — mislukken. Op wie met wie ruzie zal maken. De vraag ‘Wat bent u van plan op uw departement?’, die nochtans voor de hand ligt omdat het de eerste is die je zou moeten stellen, wordt niet meer gesteld. Het gaat dadelijk over de politique politicienne, de kleine kantjes van medestanders en tijdelijke bondgenoten. Alsof het conflict het normale is. Alsof harmonie onmogelijk is. Alsof de neuzen nooit in dezelfde richting kunnen staan. Alsof Het Volk daarvan wakker ligt. De media zijn verslaafd aan relletjes en voeden het pessimisme van de bevolking. Mislukken wordt dan bijna een selffulfilling prophecy. Niet dat ankers, interviewers en politieke journalisten terug moeten naar de onzalige tijden dat ze één, vooraf afgesproken vraag mochten stellen, waarna de minister minutenlang ononderbroken mocht praten, o neen. Maar de bedoeling was nu ook weer niet om de slinger helemaal de andere kant te laten op gaan. Het voordeel van de twijfel moet bijwijlen gegund worden.

Voor iemand als Frank Vandenbroucke moet dit toch enigszins verbijsterend zijn geweest, na jaren in de academische luwte. In Terzake kreeg hij voor de voeten geworpen dat hij wellicht niet meer mee is met de agressieve communicatie via sociale media. “Ik heb geen tien jaar in de diepvries gezeten”, luidde zijn passend antwoord. Ik denk niet dat Vandenbroucke zich zal laten opjagen door de rel van de dag. Eigenlijk moeten de media de zaak omdraaien: wie niet mee stapt in de meedogenloze mars van het moment, zou het nieuwe normaal moeten worden. Een beetje dimmen zou iedereen goed doen, het land in de eerste plaats. Het gaat al veel te lang over anekdotiek in onze kranten en op radio en televisie. Wie messen in wiens rug heeft gestoken, is interessant om te achterhalen in eenzijdig geschreven memoires, veel minder als het over dagelijks beleid gaat, wat nog altijd de essentie is van politiek. Dát en een langetermijnvisie hebben en uitwerken. In geen van beide hebben de media nog interesse. Te saai. Te vaag. Te weinig concreet.

Lang verhaal kort: ik ben voorzichtig optimistisch. Het tweede is mijn morele plicht, het eerste is mijn natuur. Geef De Croo I een kans en dan zien we wel.