Black of Son of Saul? Voor die
levensbelangrijke kwestie zag ik me donderdagnamiddag geplaatst, in afwachting
dat ik ’s avonds naar de overigens zeer mooie theatervoorstelling En avant, marche! kon gaan. Het werd Son of Saul. Op dat moment wist ik nog
niet dat Black in Brussel een
(hopelijk tijdelijke) black-out te wachten stond. Absurder wordt het niet: een
film over rivaliserende jeugdbendes in de hoofdstad wordt verboden uit vrees
voor relletjes met jongeren.
***
Ontregelend. Zeldzaam intens. Ontwapenend. Hallucinant.
Onbevattelijk. Adembenemend. Ontluisterend. Ik kom adjectieven te kort om de
kracht van deze low budgetfilm te duiden. De camera loopt constant in het spoor
van het hoofdpersonage, de Hongaarse man Saul, die als Sonderkommando in een
concentratiekamp wordt ingezet door de nazi’s. Hij moet lotgenoten, vrienden,
kennissen, begeleiden naar hun laatste douche, hun bezittingen in beslag nemen,
hun lijken opruimen en hun assen in een nabije rivier scheppen, in afwachting
dat hij zelf aan de beurt is om te verdwijnen in naam van een ziekelijke
ideologie. Als kijker word je hopeloos nerveus, bang voor de gruwel, ook al
krijg je die niet in detail te zien omdat je je voortdurend achter de rug van
Saul bevindt. Een naïeve man die zijn eigen leven en dat van de anderen in zijn
barak in gevaar brengt omdat hij een jongen — zijn zoon, of is dat denkbeeldig?
— keurig wil begraven, in plaats van zijn lichaam te dumpen of te verbranden.
***
Ik moest vrijdagavond aan Saul denken toen de
eerste berichten over terroristische aanslagen in Parijs via de sociale media
werden verspreid. Ik probeerde me in te beelden hoe het zou geweest zijn om met
een camera achter een ‘Saul’ aan te
hollen in de Bataclan, waar concertgangers werden afgeslacht. Ik kon het niet.
Als het Absolute Kwaad in het spel is, eindigt elke poging tot begrip. Als
barbaren onze vrijheden proberen aan te tasten, sluit mijn geest zich af, alsof
die weigert te capituleren. Als we zelf barbaarse oplossingen aanreiken in de
strijd tegen het kwaad, winnen de barbaren. Altijd. Overal. Daar kan geen
morele superioriteit tegenop. Dat is het dilemma waarvoor we geplaatst staan.
***
Onze waarden en normen zijn heilig en dat
heeft niets met godsdienst te maken. We hebben die als moderne samenleving
opgebouwd en moeten die koesteren. Af en toe moeten we ze bijstellen,
moderniseren, aanpassen aan veranderende tijden, maar nooit mogen we ze
opofferen uit angst of om tegemoet te komen aan externe krachten die ons op de
knieën willen krijgen.
Ik doe niet mee met de hashtag
‘#prayforparis’. Van mij mag iedereen geloven in wie of wat dan ook. Van mij
mag religie georganiseerd beleefd worden. Van mij mogen gebedshuizen ter
beschikking worden gesteld van al wie het noodzakelijk vindt om een denkbeeldig
opperwezen te aanbidden. Ik schrijf dit wel in harde, onwrikbare bewoordingen
neer, maar ik kijk daar heus niet op neer. Maar sta me toe om ‘bidden voor
Parijs’ een verkeerde methode te vinden, als een minderheid van stompzinnige
idioten het net vanuit een onbegrijpelijke religieuze kronkel nodig vindt om
onschuldige burgers neer te maaien. Ik bid niet. Ik laat wel een traan en leef
mee. Je suis un tout petit peu Paris.
***
Dankzij de sociale media vernam ik wat er aan de hand was in Parijs. Interessant.
Dankzij de sociale media werd ik ondergedompeld in een chaos die het midden
hield tussen paniek, waanzin en diepgewortelde haat. Minder interessant. Dankzij
de sociale media denken we dat dit tijdsgewricht het gevaarlijkste ooit is,
terwijl de samenleving in realiteit nooit echt veilig is geweest. Zijn we
Zwarte September, de CCC, de Bende van Nijvel en tutti quanti vergeten, om maar
kris kras wat terreurbewegingen uit de jaren 70 en 80 te namedroppen? Ons geheugen is kort, zéér kort. Waakzaamheid is
permanent geboden, we moeten op onze hoede zijn, maar we mogen we ons nooit
door angst laten leiden. Angst is… zeggen tegen de terroristen dat ze hun
doel hebben bereikt. Angst is… onze eigen waarden en normen opgeven. Angst
is… vergeten te leven.
En terwijl ik dit schrijf, denk ik: naïviteit
is ook niet goed. Naïviteit is zo’n Saul die alles en iedereen in zijn omgeving
in gevaar brengt voor een daad — de begrafenis van zijn ‘zoon’ — die vanuit
emotioneel standpunt zeer begrijpelijk en menselijk is, maar vanuit rationeel
oogpunt dom en kortzichtig. Ik mag hopen dat als ik ooit in een
levensbedreigende situatie beland er geen Saul voor mijn voeten loopt. Vandaar
dat ik ook geen sympathie koesterde voor het hoofdpersonage in Son of Saul. Misschien ben ik wel te
rationeel voor deze samenleving, die gedomineerd wordt door korte
termijn-denken, opportunisme en paniekzaaierij.
***
In Parijs worden meer dan honderd mensen
vermoord in naam van een denkbeeldig opperwezen. In Brussel wordt een film
verboden. Perspectief.
