Maandans

Vandaag precies zeventig jaar geleden pakte The Chicago Daily Tribune uit met groot
voorpaginanieuws: Thomas Dewey was verkozen tot nieuwe president van de
Verenigde Staten. Daar kon diens tegenstander, zittend president Harry S.
Truman, de échte winnaar van de verkiezingen, wel om lachen, want hij toonde
de krant tijdens zijn overwinningstoespraak aan zijn aanhang. Om als krant af
te gaan moet je niet eens ‘fake news’ publiceren. Voorbarig zijn is al genoeg.

Over fake
gesproken. De ‘voormalige toekomstige burgemeester’ van Brugge, zoals Pol Van
Den Driessche in een commentaarstuk in De
Standaard subtiel genoemd werd, probeerde begin deze week het ‘nieuws’ te
lanceren dat de Brugse kerstmarkt voortaan wintermarkt zou worden genoemd, om
andere gelovigen niet te schofferen. Versta: de moslims. Roep luidop:
onderdrukking. Soumission! Dat
gebeurde dan ook nadat het berichtje van de grijpgrage communicatie-expert van de
N-VA werd opgepikt door de nieuwssite van een commercieel tv-station, waarna andere media er #metoo-gewijs
op sprongen: wij willen dat ook brengen! Uiteraard zonder bronnencontrole. Eén
telefoontje naar de organisator van de kerst-, pardon wintermarkt, had geleerd
dat die benaming al twee jaar wordt gehanteerd en dat die wijziging er kwam om
commerciële redenen. En vanuit het besef dat het een beetje gek is om een markt
die weken vóór Kerstmis wordt geopend, kerstmarkt te noemen. Wintermarkt, dus.
Logische beslissing. Niets aan de hand.

Behalve dan dat er weer hevig gestampvoet werd
op de sociale media. Dat het een schande was. Dat we onze cultuur nu toch eens
dringend moeten gaan beschermen tegen die indringers. Dat we straks niets meer
te zeggen hebben in ons eigen land. Het zouden terechte verzuchtingen zijn,
mocht het waar geweest zijn, dat de naam ‘kerst’ had moeten plaatsmaken voor
‘winter’ om de moslims niet voor het hoofd te stoten. Dat zou inderdaad reden
tot kritiek zijn. Quod non. Maar het kwaad is geschied: voor honderden wild om
zich heen slaande Vlamingen is dit het zoveelste bewijs dat we op de knieën
gaan. Nog versterkt door een staatssecretaris die zich druk maakte over een
door Groen en sp.a gehekelde campagne om steak met frieten aan te prijzen. Meteen
werd er getoeterd dat links de Vlaming zijn wekelijkse culinaire uitspatting
niet meer gunt, terwijl het puur en alleen ging over het promoten van producten
die, op z’n zachtst gezegd, niet bovenaan staan in de voedingspiramide. De Vlaming
moet maar voor zichzelf uitmaken of hij dat wil eten. Blijkbaar zijn alle problemen
met vluchtelingen en transmigranten opgelost, is er voor hen een menswaardige
oplossing gevonden, zodat een staatssecretaris zich nu kan vermeien met
akkefietjes? (En eerlijk gezegd: ik vind een jongen en een meisje van een jaar of acht, die op 31 oktober ’s avonds aanbellen en “Trick or treat” roepen, een significantere aantasting van onze cultuur dan de benaming van een markt.)

Het had op de sociale en andere media
uitgebreid over de eerste dode dakloze kunnen gaan, deze week. Of over Jemen, die
vergeten genocide. De groeiende armoede, nog zo’n thema dat de aandacht waard
is, en de verontwaardiging van politici. Ik wil het niet eens over het gat in
de begroting hebben, of over de klimaatopwarming. Dingen die er echt toe doen.
Prioriteiten, net wat u zegt, beste lezer. Niet alleen zien sommigen het bos
niet meer, ze kijken ook alleen nog maar naar denkbeeldige bomen.

De motor van mijn blogposts is heel vaak
verontwaardiging en — u weze gewaarschuwd — dat zal dit keer niet anders zijn.
Een van de privileges van mijn job is dat ik soms dingen kan zien, horen of
lezen nog voor het grote publiek er kennis van kan maken. Zo mocht ik deze week
het nieuwe boek van David Van de Steen, Overlever
van de Bende van Nijvel, ‘voorproeven’ en de nieuwe film van Stijn Coninx, Niet schieten, naar het vorige boek van
Van de Steen (Niet schieten, dat is mijn
papa!), op een veel te klein scherm bekijken. En het voerde me onmiddellijk
terug naar de duistere jaren 80, toen Amerikaanse kruisraketten werden geplaatst ondanks massaal
protest van de bevolking, toen de regering met bijzondere machten — zeg maar:
volmachten — ging regeren om het parlement helemaal uit te kunnen schakelen, toen
hoogwaardigheidsbekleders (what’s in a
name!) hun seksuele driften konden uitleven op jonge jongetjes en meisjes tijdens
zogeheten ‘Roze Balletten’, toen de linkse rakkers van de CCC veertien
aanslagen pleegden op nauwelijks twee jaar tijd (twee doden, de daders werden
opgepakt en veroordeeld), toen de extreemrechtse rakkers van de Bende van
Nijvel achttien diefstallen, afrekeningen en overvallen pleegden op iets meer
dan vier jaar tijd (achtentwintig doden, de daders werden nooit gevat en dus
ook niet veroordeeld).

Over de film kan ik kort zijn: die is
geweldig. Vier sterren, zeer zeker. Jan Decleir, die de grootvader van David
Van de Steen speelt, is in bijna elke scène aanwezig. In extreme close-up dan
nog wel. Mocht dit een Amerikaanse film zijn, je hoefde niet meer te
pronostikeren wie de Oscar voor Beste Mannelijke Hoofdrol zal ontvangen.
Decleir is majestueus. Elke geste, elke opgetrokken wenkbrauw, elk zorgvuldig
geformuleerd woord uit zijn mond zit juist. Er is trouwens geen enkele
ondermaatse acteerprestatie in Niet
schieten, ze schitteren van heel jong tot heel oud. Enig minpuntje in de
film: op het eind houdt Decleir/grootvader een lange toespraak in een volle
zaal met slachtoffers, nabestaanden en pers, met vooraan de zoveelste onderzoekequipe
die de miljoenen documenten van voren af aan mocht beginnen door te nemen. Het is een van de
weinige fictieve scènes uit de film. Voor de rest volgt Coninx nauwgezet het
boek van Van de Steen. Pijnlijk accuraat. Die slotscène heeft iets Hollywoodiaans,
iets moraliserend, alsof er nog een afronding nodig was na meer dan twee uur
prachtige cinema. Jammer, maar u móet hoe dan ook gaan kijken. En misschien móeten
we daarna massaal op straat komen, iets ‘Witte Mars-achtig’ organiseren, om aan te
klagen dat er bijna drieëndertig jaar na de laatste bloedige overval nog altijd
geen schijn van een oplossing lijkt te zijn voor dit Grote Mysterie.

Achttien feiten, achtentwintig doden, veertig zwaargewonden
(onder wie David Van de Steen, die het ternauwernood overleefde, in
tegenstelling tot zijn vader, moeder en zus, die voor zijn negenjarige ogen
werden afgeknald door kerels met carnavalsmaskers voor hun kop), een zeer
beperkte buit. Alles bij elkaar een kleine zeven miljoen frank (175.000 euro).
Het ging dan ook niet om die centen, dat was maar om de aandacht af te leiden.
We zouden er trouwens beter mee ophouden om te spreken over overvallen op
supermarkten, het ging om koelbloedige slachtpartijen op plekken waar veel onschuldige mensen waren samengekomen. Met als doel chaos te
zaaien, want dat paste in het maatschappijbeeld van de mensen achter de
schermen, dat was hun Ideale Wereld, een wereld waarin een schrikbewind heerste. De
Bende van Nijvel — zo genoemd naar een van de plekken waar een supermarkt het
doelwit werd van een slachtpartij, met drie doden tot gevolg — was geen zootje
ongeregeld, geen chaotisch schurkengezelschap. Dit waren getrainde
paramilitairen, die een nauwgezet plan volgden: de samenleving aan het wankelen
brengen. Dat lukte, overigens. Mensen gingen op vrijdag- of zaterdagavond met
een bang hartje naar de Colruyt of de Delhaize. De bendeleden gingen ook steeds
driester te werk, alsof hen gevraagd werd om hun actieradius op te voeren en
alle scrupules overboord te gooien. Op 27 september 1985 vielen ze aansluitend binnen
in de Delhaizes van Eigenbrakel en Overijse, samen acht doden. Op 9 november
1985 was er de slachtpartij op de Delhaize in Aalst, recht tegenover het
appartement van de grootouders van David Van de Steen. Acht doden. Het laatste
wapenfeit van de Bende.

De daaropvolgende jaren bleef de schrik er
goed inzitten bij de bevolking. Het doel van de Bende was bereikt: België kreeg
meer blauw op straat (toen nog vooral rijkswacht, terwijl leden van die
snorrenbrigade ongetwijfeld betrokken waren bij de Bende, het was alsof
moordenaars een extra wapen kregen aangereikt). De daders mochten niet gevonden
worden, zoveel was duidelijk, want dat had kunnen leiden naar de opdrachtgevers.
Veelbelovende onderzoekpistes werden even gauw weer begraven,
onderzoeksrechters van het onderzoek gehaald, het lijvige dossier verhuisde
vaker dan de doorsnee landgenoot tijdens zijn lange leven. En de politiek liet
betijen. De hoogste juridische kringen lieten betijen, of werkten zelfs gretig en
deskundig mee aan het begraven van het onderzoek. De daders lopen of liepen
vrij rond, onbekommerd. Dat extreemrechtse krachten (politici, zakenlieden,
rijkswachters, beroepscriminelen, een fascistisch clubje) achter de Bende van
Nijvel zitten, mag nog altijd niet officieel geweten zijn, en eigenlijk hoor ik
dit niet te schrijven, want het is nog niet bewezen, de daders zijn niet
opgepakt en veroordeeld. En zullen dat wellicht ook nooit worden. Als zelfs
David Van de Steen er niet meer in gelooft, hoe moet het dan zijn met mensen
die de zaak slechts vanop afstand hebben gevolgd, die misschien zelfs jaren na
de feiten geboren zijn?

De Bende van Nijvel blijft een schandvlek op
de Belgische samenleving. Na drieëndertig jaar mag de waarheid nog altijd niet
geweten zijn. Achtentwintig doden, honderden nabestaanden, zoveel mensen die
één simpel ding vragen van onze overheden: gerechtigheid. Zolang dit onderzoek
niets oplevert, kan ik de beleidsmakers in dit land niet ernstig nemen.
Verontwaardiging is gepast, boosheid mag, neen, móet! Maar ga eerst naar de bioscoop.

Ik heb deze week drie dingen geleerd: wat whataboutism is, hoe je meme correct uitspreekt en dat er geen
verschil is tussen 1988 en 2018.

Whataboutism, weet ik nu, is de — bij sommigen onverbeterlijke — neiging om een
vervelende vaststelling te counteren met een andere vervelende vaststelling.
Ja, er lopen racisten rond bij Schild & Vrienden, maar hebben jullie al
onderzocht hoe dat zit met het extremisme bij de moslims? Dat soort
observaties. Op zich niet verkeerd, trouwens: er loopt best wat vreemd volk
rond bij andere extremistische groeperingen en die verdienen ook nader
onderzoek, misschien zelfs een volledige uitzending van Pano, maar daar gaat het nu even niet over. Wel over de 67.000
haatdragende berichten in een besloten Facebook-groep en op een forum dat ik
niet eens kende, Discord.

Daar worden massaal fascistische en
racistische memes gedeeld, uit te spreken als ‘miems’ en niet als ‘mémés’,
zoals ik dat tot voor kort — laten we zeggen: tot woensdagavond rond halftien —
deed. Een foto van een wenend zwart kindje, met daarop de tekst “I don’t
care – I love it”, ondersteund door een flard uit de gelijknamige song van
Icona Pop featuring Charlie XVX (waar ik ooit nog nooit van gehoord had, het
was een bijzonder leerrijke week!). Láchen, maar dan op het niveau van lieden
die al eens ’88’ op hun voorarm laten tatoeëren en een vlag voor
verdraagzaamheid van een kasteelmuur sleuren. Dolfjes in spe. Voorlopig nog
ettertjes met een beperkt IQ, nul empathie en een groteske neiging om achter
een uiteraard onaantastbare leider aan te marcheren. Iemand als Dries Van
Langenhove. Volgens sommigen welbespraakt, volgens mij een clichés spuwend stuk
onbenul met een uit de kluiten gewassen hang naar denkbeeldige perfectie. Het
perfecte lichaam, de perfecte ideologie, de perfecte wereld: wit is altijd
schoon, om een boektitel van Leo Pleysier te citeren.

Dat 1988 gelijk is aan 2018 leerde ik dankzij
de eerste aflevering van Dank dat u bij
ons was, waarin zowel nieuwsanker Martine Tanghe als veertig jaar
journalistieke hoogtepunten gefêteerd worden. Krasse knarren komen daarin
vertellen over de Tijd van Toen, herinneringen, aan leuke liedjes, melodietjes
uit vervlogen tijd (met mijn meest welgemeende excuses voor deze oorwurm van
wijlen Jan Theys). Vroeger was het beter. Of op z’n minst anders. Waarna er aan
die destijds spraakmakende reportage van precies dertig jaar geleden in de
Antwerpse Seefhoek werd gerefereerd. Racistische (achter)klap die krek
hetzelfde klonk als die van vandaag. Tsjoektsjoeken,
bananenfretters, wandluizen, ze zwermden uit van een verloederde wijk en
door de lokale machthebbers aan hun lot overgelaten buurtbewoners in het
noorden van ’t stad naar de rest van
Vlaanderen. Zwaanst na ni hé!, bulderde
een man met een brilmontuur dat de helft van z’n gezicht bedekte. Legendarische
televisie. Zwaanst na ni! Antwerps
voor: wees nu eens even ernstig. (Ik geef toe: dat klinkt veel minder spitant.)
De kettingrokende, op het middaguur vlotjes pinten drinkende vijftiger of
zestiger of zeventiger (wie zal het zeggen, hijzelf allicht al een tijdje niet
meer) spuwde de vremdelinge uit.
Allemaal dieven en schoeljes, wat natuurlijk niet van de brave originele
bevolking van de Seefhoek gezegd kon worden: stuk voor stuk naarstige luitjes,
die alleen nog maar hun sjofele huizen uit durfden omdat er een meneer met een
camera hun mening kwam registreren. Lezersfora avant la lettre.

Het racisme, het dedain en het over één kam
scheren van álle vreemdelingen zijn gebleven. De leden van Schild &
Vrienden roepen iets moderner dan zwaanst
na ni!, maar ze bedoelen hetzelfde. Eigen volk eerst. Eigen huidskleur
eerst. Eigen vreemdelingenhaat eerst. Daar draait het om. En het draaide
vierentwintig uur later op Canvas vrolijk verder, maar dan internationaal, met
een undercoverreportage van een Zweedse journalist die onder een schuilnaam was
doorgedrongen in de alt-rightbeweging. Alt-right, dat is een eufemistisch
synoniem voor ouderwets fascisme, maar dan in een hip jasje. Dat zijn al ietwat
grotere Dolfjes in spe. Witte mannen — vrouwen zijn in fascistoïde kringen
alleen maar goed om nieuwe pinten klaar te zetten — die een idee hebben hoe de
wereld van morgen er moet uitzien. De Ideale Wereld, maar dan zonder Jan-Jaap
van der Wal en zonder humor. Iedereen wit en wie de pech heeft er een beetje
anders uit te zien, in reservaten of achter Expo ’58-achtige omheiningen. Een
rariteitenkabinet. En wij, superieure blanken, dan allemaal maar hut, jungle en
primitieve volkeren roepen tegen die primitieven. Omdat het kan. En omdat het
mag.

Er zijn er die betreuren dat Dries Van
Langenhove — een onbeduidende jongen tot ie airplay kreeg in media die hijzelf
steevast links blijft noemen en die daardoor zijn narcistische Ik nog meer in
de verf mocht zetten — door de mand is gevallen en door de Gentse universiteit
geschorst werd. Want wat heeft hij verkeerd gedaan? Ik zal het kort zeggen: hij
heeft een fascistoïde bende rond zich verzameld, die in hem een Grote Leider
zien en die gedwee zijn marsorders volgen. Op dit ogenblik is Driesje een Dolfje
in spe, in gedachten is hij veel meer. Ach, dat overkomt wel meer narcistische
persoonlijkheden. Maar soms wordt er zo eentje president van Amerika. Of wordt
hij vierkant uitgelachen, schrijft hij een volstrekt onleesbaar dik boek over
een virtuele Nieuwe Wereld (laten we ’t het Derde Rijk noemen) en krijgt hij
vervolgens de macht in de schoot geworpen door politieke leiders die het zelf
ook niet meer weten. Van een semi-militaristisch kamp voor gelijkgezinden in
Overijse over Mein Kampf naar
uitroeiingskampen is een lange weg, maar die weg is er wel. En hij is
uitgestippeld. En er worden wegwijzers naartoe opgesteld door salonfähige
politici die met hun harde taal een megafoon aanreiken aan de extremisten.

Als je zo iemand ontmaskert — hulde aan Tim
Verheyden en de ploeg die heeft meegewerkt aan die knappe Pano! —, laat dat dan een waarschuwing zijn voor gelijkgezinden.
Zet die jongen buitenspel. Hij is vijfentwintig, geen naïeve, met nogal vreemde,
een klein beetje achterlijke ideologische droomwerelden dwepende puber meer.
Iemand die zou moeten beseffen waar hij mee bezig is. Een potentieel gevaarlijk
sujet. Onschuldig, zegt u? Volstrekt ongevaarlijk? Wat dan met het feit dat ze infiltreren in organisaties als de Vlaamse Jeugdraad en daar hun mannetjes posteren. Invloed à volonté in gerespecteerde kringen. We moeten intolerant durven te zijn voor intolerantie, anders lopen er
straks geen toleranten meer rond. Hitler mocht z’n gangen gaan, onze (groot)ouders
hebben gezien wat de gevolgen waren. Anders Breivik mocht een dodelijk
privé-feestje organiseren in Noorwegen. Ongetwijfeld ook een onschuldige
dweper, neen? Misschien riep er net voordien wel een Noorse whataboutist: zouden we niet beter de
islamfundamentalisten op de voet volgen, in plaats van die onschuldige blonde
jongen? En nu we toch bezig zijn: what
about Fouad Belkacem? Die clown van dat onbeduidend organisatietje,
Sharia4Belgium. Vinden we dat nu nog altijd zo’n onschuldig tijdverdrijf? Ik
dacht het niet. Dus hou die Van Langenhove en de leden van zijn groupuscule
maar goed in het oog. Voor je het weet is er een meeloper die zich plots de
Vlaamse Breivik acht en die de leider een plezier denkt te doen met een
aanslagje. In naam van een soort Sharia4Flanders.

Je kunt extremisten, van welke zijde ook, niet
goed genoeg in het oog houden. Je kunt als samenleving beter in de kiem smoren
dan de scherven opvegen. Het is met fascistoïde neigingen zoals met de
afzichtelijke foto’s op pakjes sigaretten: je houdt de diehards niet tegen. Die
willen, zoals het woord het zegt, desnoods ‘hard sterven’. En voor wie dat niet
gelooft: zwaanst na ni hé!

Goed, wat is er deze week in het nieuws
geweest? Ha, kijk eens, vorige zondag al, een staatssecretaris die zich weer
eens ontpopte tot straatsecretaris en die op Facebook wat verzuchtingen
neerpende over echte en fake mannen. Mannen in tirolerkostuum en mannen in
lingerie, laten we zeggen. De staatssecretaris schreef en herschreef en
herschreef nogmaals en deed dat nog een keer of zeven over. Even dacht ik: de
tot mislukken gedoemde war on drugs
wordt opgevolgd door een war on drags.
Tot hij weerwerk kreeg, niet iedereen in zijn partij op dezelfde lijn bleek te
zitten en hij de tekst dan maar verwijderde. Mis begrepen, of zo. De commotie
niet waard. (“Waarom post je dan op je openbare Facebook-account deze
bedenkingen?”, inderdaad, u stelt terecht die vraag.)

***

Wat was er nog? Ah voilà, een zwarte jongen
van vijftien die in Aarschot op de sporen werd geduwd. Net zoals mosselen niet
alleen meer op tafel komen in maanden met een r, zo ook kom je racisme tegen in
maanden zonder r. Augustus, bijvoorbeeld. Al is een deel van het Vlaamse
publiek niet dadelijk mee als het r-woord valt. Relatief, weet u wel. Razend,
word ik ervan. Dan kruipen allerlei brulboeien in de pen om zwaar te
relativeren en als een hoofdredacteur van een weekblad het dan heeft over racisme
in het Vlaamse DNA, is het kot meerdere malen te klein. Hang hem hoog! Ontsla
die hufter!! Niet met ons, Vlamingen!!! #tothierennietverder. Uitroeptekens ad
infinitum. “Vond iedereen racisme maar even erg als beschuldigd worden van
racisme,” reageerde @FlorVDE vrijdagavond op Twitter. Tweet van de week.
Want hier draait het allemaal om: al die kaakslagvlamingen die nu héél boos
zijn omdat ze zich in de hoek van de racisten gedreven voelen (begrijpend lezen
is niet hun sterkste kant, want wat die hoofdredacteur schreef klonk een pak
genuanceerder) doen ook uitermate hun best om racistische gedragingen van
andere bange blanke mannen (en vrouwen) af te zwakken, alsof ze dat helemaal
niet zo erg vinden. Waarmee ze de editorialist van dat weekblad impliciet gelijk
geven.

***

Nog iets? Gucken
sie mal hier. In Chemnitz betoogden neonazi’s. Open en bloot. Niets meer te
verbergen. Hoeft ook niet meer, ook al is het in Duitsland verboten. Populistische leiders hebben het steeds meer voor het
zeggen in Centraal-Europa (en in de wereld) en dus voelen lieden die zich lang
verborgen hebben gehouden geroepen om te, euh, roepen. Je merkt dat in de
sociale media en nu dus ook op straat.

Rechtse en flinkse politici zouden er eens bij
moeten stilstaan of hun agressieve taalgebruik — ‘kordaat’, zullen ze het zelf
liever noemen — er niet toe bijdraagt dat allerlei groupuscules nu denken dat
ze niet alleen staan met hun afkeer. En natuurlijk roepen die politici niet op
tot daden, maar sommige toehoorders begrijpen dat wel zo: wat niet expliciet wordt
afgekeurd, is goedgekeurd. Punt. Als er op de volgende Antwerp Pride weer zo’n
homohater een geïsoleerde man in olijke outfit een pak rammel geeft, moeten we
nog eens terugdenken aan die verwijderde Facebook-post van de staatssecretaris.
Ik denk: er is een link. Politici hebben een voorbeeldfunctie. Persoonlijke
meningen inslikken hoort daarbij. De gevolgen van wat je zegt of schrijft,
correct proberen in te schatten. Gouverner,
c’est prévoir. Het algemeen belang moet altijd vooropstaan. Zóu moeten.

***

Afhandelcentrum. De term werd niet bedacht
door de sociaaldemocratische burgemeester van een uit de kluiten gewassen
kuststad, maar wel gretig gebezigd. Hij bedoelt: een plek waar transitmigranten
worden opgevangen, tot er over hun lot wordt beslist (asiel, ja of neen).
Anderen bedoelen: waar ze worden opgesloten, in afwachting van hun verwijdering
van het grondgebied. Hoe kan je met gebalde, omhooggestoken linkervuist
opstappen in de 1 mei-stoet, in theorie opkomen voor solidariteit van alle
volkeren op aarde en mensen op de vlucht ‘afhandelen’? Voor er weer iemand
“Hé, gij zijt een fan van de opengrenzenlobby, zeker?” roept: neen, we
kunnen niet iedereen opvangen. We kunnen wel solidair zijn met mensen die het
moeilijk hebben. We kunnen een oplossing zoeken, over de partij- en
landsgrenzen heen. En, vooral, we kunnen hen in de eerste plaats als mensen
proberen te zien, niet als statistische gegevens. Afhandelcentrum. Klinkt een
beetje als ‘afwerkplek’, een term uit de prostitutie. In Nederland bestaan er
zelfs gelegaliseerde afwerkplekken. Geen idee of ernaast een afhandelcentrum
ligt en aan de andere zijde een afhaalchinees.

Ga ondertussen uw mond spoelen, meneer de
burgemeester!

***

O ja, ik zou het haast vergeten: een man met
nazi-tattoos op zijn linkerarm (foutje!) is ontslagen als chauffeur bij de
MIVB. De man had nochtans een vlekkeloos parcours afgelegd, zesentwintig jaar
trouwe dienst, zonder aanmerkingen, noch van zijn oversten, noch van zijn
passagiers. Er zijn er anderen. Zijn stommiteit: hij was naar een
bedrijfsfeestje gegaan in een marcelleke,
véél erger dan een tirolerkostuum of sexy mannenlingerie. Daardoor waren de
tattoos zichtbaar: 88 (de achtste letter van het alfabet is de H, een dubbele
acht staat voor ‘HH’, in neonazistisch vakjargon: Heil Hitler), een adelaar
(typisch voor het Derde Rijk) en ‘SS’ (verklaring onnodig). Enfin, in sommige
kringen zal hij daarmee heel populair zijn. Kringen die je ook in Chemnitz op
straat zag marcheren, hun op een na favoriete bezigheid, na het in elkaar
timmeren van andersdenkenden.

Ik worstel ermee. Niet met die man: daar ben
ik te oud, te plomp en te laf voor. In gedachten neem ik ze een voor een in een
houdgreep, de neonazi’s, het fascistoïde crapuul, tot ze afkloppen, zich
overgeven. Tot in het diepst van mijn vezels heb ik een afkeer van alles wat
swastika-gerelateerd is. Als ik op een feestje zou zijn en die man zou daar
staan, in zijn afzichtelijke marcelleke, dan is de kans heel reëel dat ik er
stiekem een foto zou van maken, om de man te signaleren bij bedrijfsleiding,
politie of Unia. Ik walg van dat soort figuren. Sympathisanten van een
onmenselijke ideologie. Kampbewakers in spe.

Begrijp me dus vooral niet verkeerd (ik beloof
overigens dat ik deze tekst niet tien keer zal aanpassen), maar ik worstel met
zijn ontslag. Als iemand zesentwintig jaar, meer dan een kwarteeuw, keurig z’n
werk heeft gedaan — als er al eens een opmerking in zijn dossier stond, was
het een positieve —, nooit eerder openlijk is uitgekomen voor een ziekelijke
sympathie, vraag ik me af of je die man wel aan de deur kúnt zetten. Vrijheid
van meningsuiting en zo. Zelfs voor iemand die een laakbare mening heeft, maar die
mening blijkbaar nog nooit heeft proberen op te dringen en de neutraliteit —
die je van een buschauffeur mag verwachten — nooit heeft geschonden.

In die zin is er een grondig verschil met die
andere buschauffeur, tevens voorzitter van een minuscuul partijtje, die een
half jaar geleden werd ontslagen omdat hij vond dat vrouwen en mannen apart
moeten zitten in de bus. Ook die man had dat niet geventileerd tijdens de
diensturen, noch had hij zich daarnaar gedragen bij de uitoefening van zijn
functie, maar hij had het wél gezegd en dus kun je als bedrijf ingrijpen.

***

Voorts vind ik dat het dragen van marcellekes
in het openbaar moet verboden worden. Misschien in het kader van de war on drags?

Moeten we ’t nu weer over racisme hebben?

Ja, we moeten het alweer over racisme hebben.

Diepe zucht.

Na het ‘Handjes kappen, de Congo is van
ons’-incident op Pukkelpop reageerde iemand op een boze tweet van mij dat
racisme een complex gegeven is. Neen, dus, racisme is hoegenaamd niet complex.
Het is zelfs zeer makkelijk te herkennen. “Mijn ras is superieur aan alle
anderen.” Dat is racisme. En dat is fout. Altijd. Overal. De lightversie
daarvan is xenofobie: angst voor het vreemde. Of voor de vreemde. Xenofobie zit diep in ons, is onze voorvaderen zelfs
vaak van pas gekomen, toen we nog jagers-verzamelaar waren en onze buur, een
paar kilometer verderop, niet konden vertrouwen. Xenofobie is een soort
beschermende reflex. In het beste geval nuttig, maar meestal onnodig. En daarom
zelden aangewezen. Bij racisme hoef je die twijfel niet te hebben: dat is nóóit
aangewezen. Jamais. Never. Nie. En
kom niet af met “Er is ook omgekeerd racisme”. Dat hoef je niet
‘omgekeerd’ te noemen, het is racisme, punt. Zoals er onder de hashtag #metoo
ook verhalen opduiken van mannen die seksueel misbruik van vrouwen ondervonden.
Of van transgenders, wat mij betreft. Elke vorm van raciaal
superioriteitsgevoel is misplaatst, maatschappelijk ongezond, verwerpelijk en –
gelukkig bij ons – strafbaar, zoals ook elke vorm van grensoverschrijdend
gedrag misplaatst, maatschappelijk ongezond en verwerpelijk is. Moeten we
vooral iets tegen doen. En blijven doen. En er nooit de rug naar toekeren,
zoals de omstanders op Pukkelpop blijkbaar deden.

Als een stel jongeren ‘Handjes kappen…’
begint te zingen wanneer twee zwarte vrouwen passeren, is dat geen jeugdzonde.
Het is geen vergissinkje in de trant van monsterieur Vangheluwes ‘relatietje’. Je
moet dat niet relativeren. Probeer het niet. Het is racisme. Daarom zijn die
lallende jongeren nog geen diehard
racisten, dat weet ik immers niet. Alcohol en kuddegedrag brengen het laagste
in de mens naar boven. Misschien schamen ze zich oprecht, achteraf. Maar wat ze
op dat ogenblik doen, is het platst denkbare racisme. Ja, maar, we moeten dat
toch niet overroepen, hoor je dan. Wat is dat, ‘overroepen’? Er overdreven veel
aandacht aan schenken? Hadden we er dan geen aandacht aan moeten besteden,
misschien? Het als een bagatelletje bestempelen? Was het uitlokking, zegt u,
omdat de jongeman die de zwarte vrouwen begeleidde, vroeg om opnieuw te
beginnen zingen, zodat hij het kon registreren met zijn smartphone? Ach, heeft
er iemand die kerels werkelijk verplicht om in herhaling te vallen? Neen, hoor,
ze deden dat met alle plezier en uit volle borst. Met heel veel overtuiging. Ja,
maar, die jongens werden brutaal opzij geduwd door die Kendrick Lamarfans. Kan
best zijn. Hoogst irritant is dat, van die zogeheten fans die op het
allerlaatste moment tot op de eerste rij proberen te dringen. Ik zet me dan
schrap – ‘zette’, eigenlijk, want het is al een poos geleden dat ik naar grote
festivals ging. ¡No pasarán! Die
jongens hebben het recht om daar te staan en die vrouwen hoeven niet te duwen.
Roep dan “Ik sta hier, ik blijf hier staan”. Of: “Je had maar op
tijd moeten zijn”. Desnoods: “Wat denken jullie wel, stomme trutten?”
Er zijn nog wat varianten denkbaar. Maar niet, nooit, iets racistisch roepen.

‘Handjes kappen, de Congo is van ons’ is
racistisch. Het getuigt van een superieur gevoel ten aanzien van mensen die
eruitzien alsof ze afkomstig zijn van de vroegere Belgische kolonie. Het beste
idee dat ik deze week las, was afkomstig van staatssecretaris voor Gelijke
Kansen Zuhal Demir. Je hoeft die jongeren niet op te sluiten of een hoge boete te
laten betalen: neem hen mee naar het Afrikamuseum in Tervuren, vond ze. Daar
zit iets in. Laat hen begeleiden door een deskundige gids die hen de ware
geschiedenis van de Belgische aanwezigheid in Congo uit de doeken doet
(‘Handjes kappen…’, inderdaad), confronteer hen met de rauwe realiteit en
praat er daarna uitgebreid met hen over. Als dát niet helpt, zijn het ‘pure’
racisten. Educatie helpt meer dan repressie, want dat is een zwaktebod, maar
soms wel nodig en onvermijdelijk.

En dan nog iets. Eigenlijk was er op Pukkelpop
sprake van dubbel racisme. Een van die belaagde zwarte vrouwen was van Rwandese
origine. Tegen haar ‘De Congo is van ons’ roepen, getuigt van een afschuwelijk dedain
voor de identiteit van die vrouw. Het komt erop neer dat je alle zwarten
gelijkschakelt: allemaal Congolezen, allemaal gepeupel, allemaal de handjes
eraf. Als een Congolees ons een Pool, een Roemeen of een Hongaar zou noemen,
zouden we dat ook niet appreciëren. Dubbel racisme, dat is: twee keer een geleid
bezoek aan het Afrikamuseum.

Dinsdag, heel vroeg, op weg naar het
stationnetje, pardon: treinhalte, van het lieflijke dorp T. (Zijn
lintbebouwing! Zijn zoemende grasmachines! Zijn weelderig cultuurleven!). Honderd meter van mij vandaan parkeert een auto
zich pardoes op het trottoir, zoals wel meer auto’s dat in T. doen. Werkman
stapt met gereedschapskist uit en steekt zonder blikken of blozen de straat op.
Voetganger (ik) is verplicht de rijweg op te gaan. De kans dat ik mijn leven
riskeer is heel klein, er passeert hier één auto per kwartier, maar het principe
is toch weer: ga maar de straat op, naïeve wandelaar, hier regeert Koning Auto.
Ik onderga en stap verder. Misschien dacht die man wel “Ik heb niets tegen
voetgangers, maar het is veiliger voor mijn auto om op het trottoir te
staan”. Ik weet het niet, ik ben geen psycholoog, ik kan niet in iemands
hoofd kijken.

Dinsdag, twee uur later, aan een kruispunt in
de wereldstad A. Een auto denkt nog net mee te kunnen glippen door het oranje
en rechts af te slaan, maar wordt dan opgehouden door het verkeer voor hem.
Fietsers komen op hem afgereden. Zij hebben groen en het recht om door te
rijden. Iemand foetert op de automobilist. Gebalde vuist en al. Even later opnieuw,
wanneer die vijftig meter verderop alweer wordt opgehouden door stilstaande
auto’s voor hem. Ik beeld me in dat de chauffeur denkt: “Ik ben geen
verkeershooligan, maar ik dacht nog snel even mee te glippen.” En de
fietser: “Ik ben geen klootzak, maar ik heb ook mijn rechten.” In A.
wordt weleens een fietser doodgereden. De bevoegde schepen van Mobiliteit, in
A. is dat eerder: Stilstand, riep dat dit dramatisch stijgend cijfer óók aan de
fietsers zelf ligt. (Of zei hij dat ook de ouders verantwoordelijkheid dragen
voor de fietsdoden, je weet het op de duur niet meer met al die uitroepen.)
“Ik ben niet tegen fietsers, maar ze moeten niet in de weg rijden als er
auto’s in de buurt zijn.”

“Ik ben geen racist, maar…”: die
kenden we natuurlijk al langer. Het gepaste/ongepaste (schrappen wat niet past)
excuus als je iets stouts zegt over een anders gekleurde medemens. “Ik heb
niets tegen die mensen, maar hier is geen plaats”, is een dooddoener die
in meerdere varianten wordt gebruikt tegen de komst van (nog meer)
vluchtelingen. Altijd weer die bijzin, die begint met het dodelijke ‘maar’.

***

Ik krijg weleens het verwijt dat ik een
‘gutmensch’ ben, ‘politiek correct’, dat ik mij beroep op morele superioriteit
(dat ik denk dat ik mij op ‘moral high ground’ bevind, heet dat dan in ietwat
chiquere termen). Dat is niet zo, vind ik zelf, maar elke keer dat iemand dit
schrijft of roept, denk ik: oké, het zij zo. Liever een goedbedoelende,
struikelende mens dan een bullebak. Liever een twijfelaar die een zo
rechtvaardig mogelijke samenleving wil dan een egoïst. Liever iemand die ethische
principes hanteert dan een opportunist. Ik ben geen politiek correcte, uiterst
naïeve gutmensch die zich op moreel hogere grond waant, maar als u dat vindt,
noem me dan gerust zo. Ik zal het als een geuzennaam omarmen. Als een
compliment, zelfs.

***

We zijn een “Ik ben geen puntje puntje
puntje, maar…”-samenleving geworden. Dat hangt samen met de tijdsgeest:
groepsegoïsme, identitair nationalisme, populisme. Eigen volk eerst, net wat u
zegt. Al wat we goed doen, blazen we buiten elke proportie op. Al wat we slecht
doen, relativeren we tot het niets meer voorstelt. ‘Maar…’ Of we leiden de
aandacht af (“Kijk daar, een boerkini!”) Wij zijn het superieure volk
en al wie het daar niet mee eens is, verwijten we dat hij of zij zich superieur
voordoet. Poepsimpel concept, eigenlijk. Als iemand het niet met ‘ons’, de
sprekende en zwijgende veronderstelde meerderheid, eens is, zeggen we dat hij
denkt dat hij gelijk heeft. Dat is tegenwoordig de ultieme belediging. (Want
een beetje slimme burger weet natuurlijk dat het erop aankomt gelijk te
‘halen’, niet te ‘hebben’.)

***

Ik ben geen zeurpiet, maar dit moest ik even
kwijt.

“Mag er nog op de ouderlijke
verantwoordelijkheid worden gewezen?”

Tenzij hij op z’n 47ste lijdt aan jongdementie
kan de voorzitter van de N-VA niet beweren dat zijn woorden uit de context
werden gerukt of dat hij verkeerd geciteerd werd, want hij stelde die vraag
donderdag om 21u08 op zijn eigen Twitteraccount, waar hij doorgaans spaarzaam
berichten laat neerdwarrelen over zijn meer dan 124.000 volgers. Eerder had hij
in het VTM Nieuws heel precies het
traject van de ouders van een tijdens een vlucht met een bestelwagen doodgeschoten meisje uiteengezet, alsof hij net voordien had mogen meelezen
in het gerechtelijk dossier. Asiel aangevraagd in Duitsland, niet gekregen,
naar Engeland vertrokken, uitgewezen, terug naar Duitsland en weer asiel
aangevraagd, verzoek afgewezen, en dan tot drie keer toe opgepakt in ons land,
onder meer in een koelwagen, opnieuw op weg naar Engeland. De heer De Wever is zowaar alwetend, een
eigenschap die tot voor kort alleen aan het denkbeeldige opperwezen werd
toegeschreven. “Dan moet je – hoe tragisch de dood van een kind ook is en
een kind is per definitie onschuldig – de verantwoordelijkheid van die ouders
in beeld durven brengen,” zei hij nog. “Spreken over die mensen als
loutere slachtoffers, dat vind ik niet correct.”

***

Foto. Een meisje met een vissershoedje kijkt
mij (en u) met grote, donkere ogen aan, hand voor de mond, alsof ze net betrapt
is op deugnieterij en ze zich daarvoor wil verontschuldigen, en toch weer niet,
want straks steekt ze krek hetzelfde kattenkwaad uit. Een meisje van twee zoals
er overal ter wereld heel veel rondlopen, op zoek naar geborgenheid en
genegenheid, de wereld om hen heen verkennend, hun plekje zoekend in dit aardse
bestaan. Alleen: dit meisje is voor altijd twee jaar. Neergeschoten tijdens een
wilde achtervolging, waarbij de bestelwagen waar ze inzat, afgeladen vol met
vluchtelingen, de politie achter zich heen kreeg. Een verdwaalde kogel, lees je
dan, alsof kogels kunnen verdwalen. Kogels gaan recht vooruit, tenzij het om
een magic bullet gaat, die op en neer
en heen en weer vliegt door menselijke lichamen en een autozetel, en je daarmee
wilt bewijzen dat een Amerikaanse president niet door een complot om het leven
is gekomen. Deze kogel was niet verdwaald. Nooit. Hooguit kun je zeggen dat hij
niet voor dat meisje bestemd was. Dat ze collateral
damage was, in de jacht op mensensmokkelaars en vluchtelingen, al dan niet
in die volgorde.

***

Mawda. Laten we haar vooral een naam geven. Haar
een mens noemen. Want dat is net wat de Aylans en de Mawda’s van deze wereld
overkomt: voor heel wat beleidsmakers zijn het nummers. In het beste geval (ja,
dit is cynisch!) worden ze ‘gelukzoekers’ genoemd, wat hen toch heel even het
statuut geeft van ‘mens op zoek naar een betere wereld’, al is de ondertoon
onverbiddelijk: neen, je bent niet welkom! Maar even vaak blijft hun status
beperkt tot statistisch gegeven, worden ze ontmenselijkt. Ze zijn met zovelen,
de vluchtelingen. Té veel, moet je eigenlijk verstaan. Alleen wiskundigen gaan
empathisch om met getallen.

In De
Morgen en Het Laatste Nieuws
wordt vandaag het traject dat Mawda en haar ouders hebben afgelegd in detail geschetst.
Gevlucht voor de naderende IS-troepen in Noord-Irak, hoe zou u zelf zijn? Ja,
inderdaad, hoe zou ú zélf zijn? Blijft u met uw gezin in oorlogsgebied of probeert
u naar veiliger oorden te vluchten? Neemt u daarbij risico’s of gaat u ervan
uit dat het gevaar wel zal overwaaien? Als ouders er niet alles aan doen om hun kinderen de best mogelijke toekomst te gunnen, dán mag je hen op hun verantwoordelijkheid wijzen. Weet u wat het in werkelijkheid is: wíj kunnen ons dat
hier, in ons iets te regenachtige, iets te kille en iets te zeurderige
Vlaanderen, niet voorstellen wat dat is, op de vlucht moeten slaan voor
dreigend onheil. Ondergelopen kelders, dat is iets wat we kennen, maar
opgejaagd worden door een moordzuchtig leger en veiliger oorden moeten opzoeken? Je
moet al minstens tachtig zijn om dat beeld voor ogen te kunnen krijgen.

***

Ja, hoewel qua timing volstrekt ongepast, mag
die vraag gesteld worden, meneer De Wever. Net zoals de vraag naar de politieke
en juridische verantwoordelijkheid gesteld mag worden, liefst zelfs nog een pak
luider, maar ook pas nadat het onderzoek helemaal is afgerond. Wie schoot op
wiens bevel? Niet dat we de schutter moeten viseren – Befehl ist voor
ordehandhavers meestal gewoon Befehl
-, vermoedelijk heeft die nu zelf vooral psychologische bijstand nodig, maar
wie maakte het mogelijk dat er werd geschoten op een busje waarin de
meerderheid van de aanwezigen géén mensensmokkelaar was, kortom: geen
misdadiger, kortom: geen direct gevaar voor de Belgische samenleving?

***

Soms denk ik: goed dat er in de zomer van 1996
nog geen sociale media waren. Zouden er toen vragen gesteld zijn bij kinderen
die zonder ouderlijke begeleiding mochten spelen in een bos of jongvolwassenen
die tot ’s nachts naar een fuif mochten, en die de pech hadden een
seriemoordenaar tegen te komen? (Een gechargeerde vergelijking, ik besef het
zeer goed, maar mag het even, ja?)

***

Bij elke nieuwe stroom vluchtelingen: wij
kunnen niet iedereen opvangen. Klopt, maar beweren dat we nu genoeg doen,
getuigt van gemakzucht en gebrek aan empathie. Verwijzen naar Europa kan, mág,
maar mag geen excuus zijn om zelf even weinig te doen als, pakweg, de Hongaren.
Een mens in nood verdient aandacht en bijstand.

Bij elke terreurdaad: die vluchtelingen behoren
tot dezelfde godsdienst als de daders, het zijn potentiële terroristen. Je
maakt mij niet wijs dat er ooit al een terrorist in een gammel bootje is
gestapt voor een levensbedreigende tocht over een woelige, onmetelijke zee.

***

Ik geef toe: soms ben ik jaloers op de mentale
wendbaarheid van het trollenleger op sociale media. De ene dag zijn ze
gespecialiseerd in oorlogsvliegtuigen, dan weer in begrotingstechnieken, en op dag
3 weten ze alles van de vluchtelingenproblematiek. Om desnoods een week later
al hun mening 180 graden bij te stellen, omdat hun Grote Voorbeeld dat ook
gedaan heeft.

***

Het duurde lang voor Mawda het nieuws
domineerde, héél lang in deze tijden van massahysterie, opportunisme en
groepsegoïsme, maar ook van sociale betrokkenheid en hulpvaardigheid. Begin
deze week nog ging het eerder over Radja Nainggolan (586.000 Twitterfans, eat your heart out, BDW!) of de kankerverwekkende
hespenworst van kettingrookster Maya de Bij. Maar nu heeft één man Mawda toch
in het middelpunt van de belangstelling gemaneuvreerd. Dezelfde man die twee
weken geleden liet optekenen dat de dash
uit de federale regering is en die een week later op z’n eentje het energiepact
opblies. De Sinksenfoor is begonnen en bovendien is een periode van twaalf
maanden verkiezingskoorts aangebroken: als je in het rond begint te schieten,
tref je altijd raak. Dat weten idioten op Amerikaanse scholen ook.

Wat De Wever doet is het equivalent van
belletjetrek. Je belt aan vijf verschillende huizen aan, roept iets door de
parlofoon en als de bewoners naar buiten komen, loop je hard weg. Vanop een
afstand geniet je van hun hoogoplopende discussie. Een week later sta je er
weer, met een nieuwe boodschap.

***

Sorry, Mawda, ik kan het even niet meer
aanzien. Ik kan je even niet meer
aanzien. Die donkere ogen snijden dwars door mijn hart. Ogen, dat rijmt op
mededogen. Een menselijke eigenschap die in populistische tijden in de
verdrukking is geraakt.

Vandaag startte in Het Laatste Nieuws een reeks over de problemen in de
gezondheidszorg. Geschreven door Jeroen Bossaert, een van de betere
onderzoeksjournalisten in dit land, voeg ik er even snel aan toe. (Ik kan het
weten, want ik was ooit woordvoerder van een voetbalclub en hij
sportjournalist, en hij was de enige die verder keek dan de anekdotiek en ook
weleens een financiële balans ter hand nam om op anomalieën te wijten. Dat vond
ik vervelend, als woordvoerder. Dat vond ik knap, als journalist die tijdelijk
uit het beroep was gestapt.) Korte samenvatting: er is te weinig verpleegkundig
personeel en er zijn te veel patiënten. Die laatsten worden te veel aan hun lot
overgelaten, de eersten overbevraagd. En het probleem wordt steeds erger, want
het aantal personeelsleden in de zorg stagneert en het aantal patiënten en
ouderen stijgt.

“Het komt door de vergrijzing,” zei
minister van Volksgezondheid De Block in een reactie op een ander onderzoek
naar aanleiding van de Dag van de Verpleegkundigen. Eenvoudige conclusie, een
open deur die wordt ingetrapt, maar wat doet de minister ermee? En haar collega
voor Welzijn in de Vlaamse regering? Vier op de tien ondervraagde
verpleegkundigen had vandaag liever een ander beroep uitgeoefend, zo werd
opgetekend door de enquêteurs. Snel omgerekend (op ongeveer 75.000 ‘gezondheidszorgbeoefenaars’)
zijn dat er dertigduizend. Een op de drie slikt pillen om hun job te kunnen
doen (25.000!). Bijna negentig procent geeft aan dat ze gebukt gaan onder de
dagelijkse werkdruk (67.500!)

Met die aantallen vul je voetbalstadions.
Misschien moeten we dat ook maar eens doen. Alle ontevreden, overwerkte,
overbelaste, onderbetaalde, ondergewaardeerde werknemers uit de zorgsector
verzamelen in een stadion om het probleem visueel voor te stellen. En dat
probleem is niet dat ze te lui, te weinig geïnteresseerd of te verwend zijn,
maar dat we in de loop van de voorbije decennia legbatterijen hebben gemaakt
van de zorginstellingen. Alles moet tot op de seconde getimed zijn: per kamer
geldt een maximaal aantal minuten. Tijd voor een praatje met de kamerbewoner
zit er nauwelijks nog in, terwijl dat nu net een van de voornaamste wensen is
van die bewoner: menselijk contact, eventjes je hart kunnen luchten, een beetje
zeuren over het weer, gewoon: mensen onder elkaar.

Moeten we die nieuwe gevechtsvliegtuigen nu
kopen of niet? Hoe besparen we op de sociale zekerheid zodat een begroting in
evenwicht kan gerealiseerd worden? Zit er nog ‘dash’ in de regering? Daarover
gaan de discussies tegenwoordig, terwijl we zouden moeten nadenken over veel
fundamentelere vraagstukken voor de samenleving van de toekomst: hoe zorgen we
ervoor dat er niemand uit de boot valt, dat zieken en andere zorgbehoevenden volwaardig
worden geholpen, dat er werkbaar kan gewerkt worden? Die vraag wordt op plekken
waar de beslissingen worden genomen, te weinig gesteld. Of misschien wel
helemaal niet. Après nous le déluge.