Nee,
wetenschappelijke waarde had het zogeheten ‘sociaal experiment’ van de
vernieuwde Pano. – nu met hip punt
achter de naam – niet. Dat is ook nooit de bedoeling geweest van de makers. Ze
wilden gewoon uittesten op een bijna integraal blanke bevolking wat er zou
gebeuren als twee ‘allochtonen’ een winkeltje zouden openen in de drukste
straat van de gemeente. En zo geschiedde: Rachida El Garani, in het dagelijkse
leven reporter voor… Pano, en Arbi
El Ayachi, stand-up comedian, mochten zich voor een paar weken een koppel
noemen: zij liep voor de gelegenheid met een hoofddoek rond, wat ze normaal
niet doet, en hij liet de oneliners voor een keer achterwege, wat hij normaal
ook niet doet. Tegenover hen: de gemeente Tremelo. Afgerond: 15.000 inwoners.
Volgens Wikipedia wonen er 2,58 procent buitenlanders (ca. 375), volgens
persberichten voorafgaand aan de uitzending 0,5 procent (75). Een verschil van
driehonderd maar laten we er gemakshalve van uitgaan dat het een verwaarloosbaar getal is in
vergelijking met de rest van de bevolking en zeker als je vergelijkt met de
percentages in de rest van Vlaanderen.

Nee, strikte
objectiviteit werd niet nageleefd. Dat is ook nooit de bedoeling geweest van de
makers. Ze wilden nagaan in hoeverre mensen met een andere huidskleur en een
vreemd klinkende voornaam zouden ontvangen worden in het hart van een witte
gemeente. Of Tremelo een racistische gemeente is, weten we niet, net zoals we
in 1991 niet konden besluiten dat Lint racistisch was, nadat een live
uitzending van… Panorama daar uit
de hand liep door een demonstratie van Vlaams Blokpolitici en -sympathisanten
(Filip Dewinter op kop) tegen de komst van een opvangcentrum voor asielzoekers.
Dat een aantal inwoners van Tremelo racistische neigingen hebben, weten we nu
wel, net zoals we precies 25 jaar geleden mochten concluderen dat behoorlijk
wat Lintenaren een probleem hadden met mensen met een andere huidskleur. Een
kwarteeuw oogt lang en toch merk je nauwelijks verschil. Staan we stil als
samenleving?

Nee,
positief komen de geïnterviewde Tremelonaren er niet echt uit. Dat krijg je
natuurlijk als je op de markt gaat filmen: daar kom je alleen oudere,
gepensioneerde of werkloze, burgers tegen, vooral vrouwen. Niet echt een
dwarsdoorsnede van de bevolking. Lieden die zeiden dat ze niet zaten te wachten
op een synagoge voor moslims. (De moslims zelf ook niet, vermoed ik.) Relevanter
waren de opnamen met verborgen camera. Want ook dat is Vlaanderen:
semi-vriendelijk in het gezicht van de ‘vreemdeling’, haatzaaiend daarbuiten.
Een beetje achterbaks moet kunnen, in dit vrolijke land.

Het
treffendste beeld vond ik het duo-portret van twee dames op de markt. De mevrouw in het rood orakelde dat Tremelo niet zit te wachten op meer buitenlanders,
terwijl Mohamed en Karima van het winkeltje gewoon de Belgische nationaliteit
hebben, maar dit geheel terzijde. Vreemde snoet is gelijk aan vreemde
identiteitskaart, voor wie niet verder wil kijken dan de kleur van de huid.
Diezelfde dame was eerder al opgedoken in Iedereen
beroemd, waarin ze de hartelijke gastvrouw speelde voor BV’s en HBV’s
(half-bekende Vlamingen) van divers pluimage, onder wie Dyab Abou Jahjah. Hij
kreeg thee, koekjes en een brede glimlach. Wellicht omdat het een vreemde was
die na de opnamen zou verdwijnen uit hun huis en hun gemeente. ’s Anderendaags
las ik in een krant dat deze mevrouw ooit uit Deurne vluchtte omdat het gedrag
van agressieve, jonge nieuwe Belgen haar beangstigde. Eerlijk: ik kan me daar
iets bij voorstellen. Daar moeten we niet flauw over doen.

Maar terug
naar de markt. Terwijl de dame in het rood fulmineerde dat er al genoeg
vreemdelingen in Tremelo wonen (“En de rest is ziever in pakskes!”), probeerde de iets jongere mevrouw aan
haar zijde een genuanceerder standpunt in te nemen. “Vinde gij da
echt?” “JA, IK VIND DA!” Dat was voor mij hét beeld van deze
reportage: nuance werd versmoord in vooroordelen die in Caps Lock werden
uitgesproken. Volume boven inhoud. Wie het hardst roept, krijgt gelijk, denkt
de roeper. Waarmee we meteen bij de sociale media belanden. Ook daar stond de Caps
Lock op. RACISTEN!!! HEBBEN DIE MENSEN GEEN GELIJK MISSCHIEN?! ARM VLAANDEREN!!
ZO’N GEKLEURDE REPORTAGE EN DAT MET ONS BELASTINGSGELD!!!!!

Een
lichtpuntje vormde de reactie van de communicatiedienst van de gemeente
Tremelo. “Onbekend maakt onbemind. Dat blijkt uit dit sociaal experiment
in onze gemeente. Misschien kon Tremelo deze blik naar de wereld wel gebruiken.
Want diversiteit is een kracht, geen zwakte.” Net toen ik luidop dacht
‘Wow, wat een knappe reactie’, deed burgemeester Dams, die er aan het hoofd
staat van een Open VLD-CD&V-coalitie, het licht weer uit. Er zijn al genoeg
allochtonen in onze gemeente, liet hij optekenen. Moeten we ons nu optrekken
aan het feit dat er in Tremelo op 23 gemeenteraadsleden slechts één Vlaams
Belanger is, of ons eerder afvragen hoe het kan dat in een gemeente waar Vlaams
Belang géén belangrijke actor is, er toch ranzige uitspraken worden gedaan? Ik
denk en vrees: het tweede.

***

Enfin, je
zou het kunnen bestempelen als goede reclame voor het boek dat ik deze week
samen met Paul Beloy in de handel mocht leggen: Vuile zwarte. Racisme in het Belgische voetbal. Een verdoken
probleem, want je leest of hoort er nauwelijks wat over. Maar als je begint
door te vragen heeft iedereen die naar het voetbal gaat het al meegemaakt. Het
bananen werpen uit de jaren 70 en het fysieke geweld uit de jaren 80 en 90,
werd ingeruild voor een subtielere, psychische vorm van geweld. Voetballers
attaqueren op hun huidskleur, zo ongeveer het laagste wat je kunt doen. Aan de
media-aandacht af te leiden, hebben we een gevoelige snaar geraakt. We zijn
blij met al die persbelangstelling, we zouden nog blijer zijn mocht er nu
eindelijk krachtig worden opgetreden tegen racisme op het veld en langs de
lijn.

In ons boek
staat ook een voorbeeld van een pas getrouwde islamitische voetballer die de
hand van een vrouwelijke scheidsrechter weigert te schudden, zogezegd omdat dit
niet mocht van zijn geloof. Terwijl dat nergens in de koran blijkt te staan.
Selahattin Koçak, door ons geïnterviewd, vatte het in één woord samen: “Bullshit!“. Les extrêmes se touchent. Er is niet zoveel verschil tussen de
vooroordelen van de bange, blanke man of vrouw, en die van de diepgelovige die
zich baseert op wat hij heeft horen zeggen van mensen die het ook niet weten
maar die wel goed kunnen doen alsof. Een Gentse schepen mocht het recent meemaken: een
moslimbruidegom weigerde haar na de officialisering van zijn huwelijk de hand
te schudden. Seksisme en religieus fundamentalisme zijn volle neven van racisme.

***

En om de
week compleet te maken kregen we ook te maken met oerconservatieve reacties uit
de literaire wereld, toen de Nobelprijs Literatuur werd toegekend aan Bob
Dylan. Een zangertje die karamellenverzen schrijft, die je niet los kunt zien
van zijn gepingel op gitaar. Zo kun je ’t ongeveer samenvatten. Heel wat
schrijvers blijken niet alleen getormenteerd en zelfingenomen te zijn, maar ook
nog eens stikjaloers, reactionair en enggeestig.

Ik raad
iedereen aan om Chronicles vol. 1 te
lezen, het eerste en hopelijk niet laatste deel van zijn autobiografie.
Prachtig geschreven. En voor op de nachttafel: Lyrics 1962-2001, veertig jaar sublieme songteksten, die je wel
degelijk los van de muziek kunt savoureren. Maar je moet er dan wel voor
openstaan en je vooroordelen opzij schuiven.

Eigenlijk kun
je die Dylanhatende schrijvers perfect vergelijken met de marktgangers in
Tremelo: ze dulden geen vreemdelingen in hun midden. Je zou het bijna racisme
kunnen noemen.

***

(All of Rubin’s cards were marked in advance /
The trial was a pig-circus, he never had a chance / The judge made Rubin’s
witnesses drunkards from the slums / To the white folks who watched he was a
revolutionary bum / And to the black folks he was just a crazy nigger / No one
doubted that he pulled the trigger / And though they could not produce the gun
/ The D.A. said he was the one who did the deed / And the all-white jury agreed. Uit Hurricane, 1975.)

***

Vuile zwarte. Racisme in het Belgische voetbal,
Paul Beloy en Frank Van Laeken, 232 blz., Houtekiet, 19,99 euro.