Maandans

Barack Obama kwam, zag en overwon. Je kan de blitzpassage
van de Amerikaanse president in ons land in één zin samenvatten. Op minder dan
vierentwintig uur tijd deed hij onze koning en onze premier erbij staan als
schutterige schooljongetjes die met bevende stem hun eerste voordracht in steenkolenengels mochten houden (in Waregem), benadrukte hij met veel meer aplomb dan Barroso en
Van Rompuy dat het vrijhandelsakkoord tussen de Verenigde Staten van Amerika en
de would-be Verenigde Staten van Europa een goede zaak was voor iedereen (in
Brussel) en imponeerde hij met zijn oratorische gave tweeduizend genodigden van
allerlei slag in de Bozar (ook in Brussel). De zaal was gemengd, de reacties
niet: die waren uitsluitend positief.

Nu het stof is gaan liggen en de dagelijkse files het weer
hebben overgenomen van de tijdelijk afgesloten straten en wegen, is het aan
de analisten om de woorden van Obama te interpreteren, herinterpreteren, nog
een keer interpreteren, om dan onvermijdelijk uit te komen bij
Hineininterpretierung. Dat laatste doen velen nu al een paar dagen over een
‘racistische’ speculazen Obama en een ‘racistische’ spotprent in De Morgen.

We slaan door, beste mensen. Die speculaas ziet er een
beetje stompzinnig uit en in werkelijkheid heeft Obama flaporen, en niet de
kleine oortjes die bakker Ronny Demedts aan het zoete hoofd heeft bevestigd,
dat is zo. Hij heeft typische negerlippen, zegt u? Hoe zou u een mond uitwerken
in speculaas? Dit is nu eenmaal het effect dat wit op bruin heeft. Kroezelhaar?
En dan? Heeft de échte Obama een punkkapsel, misschien? (Terloops opgemerkt: nog
goed dat er niemand op het idee is gekomen om een levensgrote Obama te maken in
witte chocolade!)

De Morgen staat
nog veel meer dan die vanaf overmorgen weer anonieme bakker met zijn pompeuze speculazen
vent in het oog van een internationale storm. Elke zaterdag heeft die krant een
satirische pagina onder de kop The
Morning Herald. Duidelijk onderscheiden van de rest van de krant (andere
titel, ander lettertype), direct herkenbaar als satire. Fake berichten,
getrukeerde foto’s, een mengeling van ironie, sarcasme en cynisme. Naast een
resem nepuitspraken van Obama over onder anderen Poetin, kreeg ook de Russische
president afgelopen zaterdag een ‘opinie’-hoekje, met als bovenschrift: ‘Hij
stuurde deze bijdrage op ons verzoek, en verkoos ‘wegens weinig tijd’ beelden
in plaats van tekst’.

Het eerste plaatje toont een lachende Obama met de tekst
‘First black president of the USA / Starts selling weed’. Op het tweede zien we
het presidentiële echtpaar met een apentronie. Grappig? Bepaalt u zelf maar.
Misplaatst? Het is opnieuw aan u. Racistisch? Kom nou! (Die prent doet
overigens al jaren de ronde op het internet en je mag veronderstellen dat ie
oorspronkelijk wel degelijk racistisch bedoeld is, maar dat staat los van de
context die in The Morning Herald
gecreëerd werd.)

***

Dertig jaar geleden zou zo’n spotprent niet verder zijn
geraakt dan De Panne of Voeren, de taalgrens overschrijden was al haast
onmogelijk, laat staan de landsgrenzen. Nu belandt zoiets vliegensvlug aan de
andere kant van de Atlantische Oceaan, waar ze geen Nederlands begrijpen, De Morgen niet kennen en al zeker The Morning Herald niet.

Dan kruipen mensen zonder enige voorkennis in de pen, ergeren
ze zich aan die racisten in ‘brave little Belgium’ en sturen ze giftige tweets
rond, zoals gisteravond de middelmatige actrice Mia Farrow deed: ‘#Belgian people
should shut down paper – @demorgen for racist representations insulting to all
people of color’. La Farrow is meer bekend van haar vechtscheiding van
filmregisseur Woody Allen, dan van haar memorabele prestaties op het witte doek
of het kleine scherm, maar dit geheel terzijde. En van context heeft ze ook niet al te veel begrepen, zo
te lezen.

Bij De Morgen zijn
ze enorm geschrokken van de impact die de apenfoto heeft veroorzaakt. Maandag
en dinsdag stond er al een omstandig excuus van Bart Eeckhout op de site en in
de krant, onder de veelzeggende kop ‘Is De Morgen racistisch?’ De tekst werd
zelfs integraal naar het Engels vertaald, mocht er toch een Amerikaanse
onverlaat surfend terechtkomen op www.demorgen.be. ‘De Morgen biedt haar
verontschuldigingen aan al wie zich beledigd voelt door de betreffende passage
in de krant’, staat er. ‘Sorry. Wij pleiten in dit geval schuldig aan slechte
smaak. Met even grote overtuiging als altijd blijven wij ons aan de kant
scharen van al wie tegen elke vorm van racisme strijdt.’

Ik begrijp dat De
Morgen zich een aap (sorry!) geschrokken is van de hevige reacties, zowel
van de eigen lezers als van buitenstaanders. Ik begrijp ook dat men bij de
krant nu aan damage control probeert
te doen. Ik begrijp nog veel meer dat men de context wil schetsen waarin de
spotprent tot stand is gekomen. Maar die verontschuldigingen, neen, die begrijp
ik niet. Omdat ze onnodig zijn.

Als er één iemand beledigd zou moeten zijn door die prent is
het Vladimir Poetin. De autoritaire leider van het machtige Rusland wordt
afgeschilderd als een racist, een blanke man die neerkijkt op een modern zwart koppel.
De apen die we zien, komen uit de koker van Poetin, niet uit die van de redactie.
Het is Poetin die Obama minacht. Dus lachen we met het domme racisme van een
tsaristische president, niet met de apensmoelen zelf (als u de grap al kan
smaken, uiteraard, zelf vond ik ze ook weinig geïnspireerd, maar dat is een
subjectief oordeel en staat hier eigenlijk los van).

***
Racisten zijn onverbeterlijk in hun verdwaasde en domme vooroordelen.
Anti-racisten zijn onverbeterlijk in het overdrijven van al wat in de verste verte
maar enigszins racistisch zou kunnen lijken. De grote massa staat erbij en
kijkt ernaar.

Ja, we zijn allemaal een beetje xenofoob. Ja, sommigen
zijn ronduit ziekelijk racistisch. Ja, onze samenleving bulkt van de
voorbeelden van al dan niet verdoken racisme en van het banaliseren ervan;
probeer als niet-blanke maar eens een job op niveau te vinden in dit land.

Neen, we lossen dit niet op door voortdurend te overdrijven,
want dan haakt die grote massa – die we nodig hebben om racisme beetje voor
beetje te verdrijven – gewoon af en sorteren we het tegenovergestelde effect. Maar we moeten wel duidelijk durven zijn: persoonlijk vind ik bijvoorbeeld dat die Zwarte Piet stigmatiserend werkt en dat ie vooroordelen bevestigt. Laten we die discussie dus vooral aangaan!

***

Satire bedrijven is een moeilijk vak, satiricus is een
knelpuntberoep. Het is het voortdurend aftasten van grenzen: van humor, van
relativering en zelfrelativering, van de goede smaak, van de wetten en
gebruiken van een land, van politieke, filosofische en godsdienstige
overtuigingen.

Lachen met religies is doorheen de geschiedenis altijd goed
geweest voor vervolging en lynchpartijen. Vraag maar aan de Deense tekenaar van
Mohammed-spotprenten hoe vrij hij zich nog voelt. Had hij die cartoons dan
beter niet gemaakt? Vanuit menselijk standpunt ongetwijfeld wel, er loopt
altijd wel ergens een gek rond die uit is op wraak uit naam van één of ander
wezen waarvan het bestaan nooit bewezen werd. Maar omwille van de goede smaak?
Zeer zeker niet. Satire moet kunnen. En satire betekent per definitie dat je
uitzoekt hoe ver je kan gaan. Zelfs: hoe ver je té ver kan gaan.

Ik herinner me dat De
Morgen-cartoonist ZAK op 31 mei 1985, twee dagen na het Heizeldrama waarbij
39 mensen het leven lieten, op pagina twee een heel venijnige tekening had
gemaakt. Het opschrift was iets in de trant van ‘Kunnen de doden nu eindelijk
het veld verlaten zodat de wedstrijd kan beginnen!’; het kan ook lichtelijk anders geklonken hebben (herinneringen verkleuren…). Bijtend, cynisch,
choquerend. Maar ook ogen openend. ZAK lachte niet met de 39 slachtoffers, maar
met het cynisme van de Europese voetbalbond, die de wedstrijd per se wilde
laten spelen in een decor waar zich net een drama had afgespeeld, en met de
doorsnee-voetballiefhebber die niet wilde gestoord worden op zijn avondje
voetbal.

‘A woman is an occasional pleasure but a cigar is always a
smoke’, zei Groucho Marx ooit. Seksistisch? Ach… ‘Humor is reason gone mad,’
wist diezelfde snorremans al.

Beerschotsupporters maakten ooit oerwoedgeluiden toen in de
thuiswedstrijd tegen Beveren één van de elf Ivorianen werd vervangen door een
blanke Vlaming. Ze schreeuwden er ook nog ‘Voale witte!’ achteraan. Racistisch?
Wees even ernstig! Onweerstaanbaar grappig, ja. Of juist niet, dat laat ik alweer aan
u over.

En zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan met ‘aangebrande’
voorbeelden. Als we alles doodernstig gaan opnemen, kunnen we maar beter humor bij decreet verbieden.

***

Laten we afspreken dat we Geert Wilders en Filip Dewinter
racisten blijven noemen. Wie zijn eigen ras naar voor schuift als het enige
superieure en vanuit die misvatting andere rassen bewust achteruit stelt,
kleineert of ridiculiseert, verdient vervolging door het Centrum voor Gelijkheid
van Kansen en Racismebestrijding. Eén of andere poortenfabrikant die er prat op
gaat dat er bij hem geen Marokkanen moeten aankloppen voor een baan? Vervolgen!

Racisten zijn domme medeburgers die de weg kwijt zijn, maar
laten we ophouden om na elke aangebrande opmerking het R-woord te gebruiken,
want dan banaliseren we het op de duur alleen maar. Racisme in satire is een
relatief begrip.

***

‘Comedy just pokes at problems, rarely confronts them
squarely,’ poneerde Woody Allen ooit. ‘Drama is like a plate of meat and
potatoes, comedy is rather the dessert, a bit like meringue.’ Eat that, Mia Farrow!