‘Zou het niet kunnen dat het hier om een voorbeeld van
latent racisme gaat dat we zo geïnternaliseerd hebben dat velen van ons het
niet meer van buitenaf, op een neutrale manier kunnen bekijken?’ ‘Leg het
Afrikaanse kind dat op de speelplaats door pestkoppen Zwarte Piet genoemd wordt
eens uit dat het eigenlijk niet erg is, want diep vanbinnen zijn we allemaal
blank’.
De bovenstaande twee zinnen heb ik geplukt uit
respectievelijk een blogpost van Flor Van der Eycken en een brief van Michel
Baeten in De Morgen. Ik ken beide
heren als @FlorVDE en @mbaeten via Twitter, waar ik hun meninkjes in 140 tekens
gretig lees, ze meestal ook apprecieer, het af en toe oneens ben met hen, maar
altijd wel onder de indruk ben van hun eruditie en krachtige stellingnamen. Ze
zetten me onveranderlijk aan het denken. Daarvoor gebruik ik Twitter.
Tegenover de believers,
die dat hele Sinterklaasgedoe racistisch vinden, staan de non-believers, die vinden dat er helemaal niets aan de hand is met
Zwarte Piet, want over hem gaat het hier, dat had u al wel door. Zo schrijft Simon
Demeulemeester op de site van Knack: ‘In deze moeten we er echt niet van wakker
liggen of Zwarte Piet nu zwart, geel of paars met groene bollen is. Ergerlijker
is dat hij en Sinterklaas al vanaf oktober door de strot van de consument
geramd worden.’ Ook die mening vind ik zeer waardevol.
Ik was eigenlijk van plan om er helemaal niets over te
schrijven. De discussie werd vorig jaar rond deze tijd al in meer dan vijftig
tinten zwart gevoerd. Ook toen waaide ze over vanuit Nederland en veroorzaakte
ze een mini-stormpje onder Vlaamse intellectuelen. Vandaag is dat niet anders,
maar wordt alles nog versterkt door een VN-rapport. Dat geeft het geheel sérieux.
Vier onderzoekers van de Verenigde Naties onderzochten het
Sinterklaasfeest en kwamen tot de conclusie dat het best zou verdwijnen vanwege
het racistische karakter ervan. Ze concludeerden ook dat dat Sinterklaasgedoe sowieso
overbodig is, want er is toch al Santa
Clause, waarom zouden we dat niet overnemen hier in West-Europa? Waarmee de
geloofwaardigheid van de studie al meteen een flinke deuk kreeg. Altijd
ontluisterend dat er in zo’n ernstig bedoeld rapport zulke kemels staan. Al wat
er nu nog ontbreekt is een klacht wegens cultuurpaternalisme tegen deze
VN-onderzoekers. Iemand?
Vergeet dus dat verdachte rapport, vergeet ook die
jarenlange traditie die Sinterklaas in onze contreien is geworden, vergeet
zelfs het feit dat Zwarte Piet in de loop van de geschiedenis een flinke
gedaanteverwisseling heeft ondergaan: van dommige moor tot de slimme partner van
de Sint. Of toch nog een knecht? Het eeuwige kind in Bart Peeters schrijft dat
Zwarte Piet ‘een bleekscheet is zoals u en ik’, maar dat beschouw ik als een
dooddoener.
Is Zwarte Piet racistisch bedoeld? Neen, vindt Jozef De
Witte van het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding. Ik denk dat
hij gelijk heeft. Maar er blijft een verschil tussen ‘is het zo bedoeld?’ en
‘komt het zo over?’, waarmee ik terug ben bij de opmerking van Michel Baeten
over die zwarte jongen op de speelplaats. En dan rijst een andere vraag, met
name…
Zorgt Zwarte Piet ervoor dat racistische gevoelens worden
versterkt? Ik twijfel, maar denk uiteindelijk toch ook weer van niet. Alles hangt
af van de ouders en de grootouders. Als die zelf al racistisch zijn, zullen ze
dat via allerlei hints, grapjes en ranzige opmerkingen proberen mee te geven
aan hun (klein)kinderen, maar dat staat los van 6 december. Als ze niet
racistisch zijn, zal Sinterklaas voor hen een feest zijn waar die Zwarte Piet
nu eenmaal bij hoort vanwege de traditie. Maar we zijn er nog niet. Er is een
belangrijkere kwestie, namelijk…
Zorgt een figuur als Zwarte Piet ervoor dat maatschappelijke
oordelen en vooroordelen onbewust worden bevestigd? Nja, daar vrees ik voor.
Het blijft natuurlijk, excusez-le mot,
een ‘neger’ in de ogen van velen en krijgen we niet voortdurend rechtstreeks en
onrechtstreeks, bewust en onbewust, manifest en latent te horen dat wij blanken
superieur zijn aan hen? Zitten we dan ook niet met een vergelijkbare discussie
als bij de gelijkberechtiging van vrouwen en andersvaliden? Zijn we niet een
ietsiepietsie snel tevreden met de evolutie door de jaren heen van Zwarte Piet? Zo van: ‘We doen toch ons best,
meer kunnen we niet doen, het komt allemaal wel goed, ach, het is een
onschuldig feest voor onze kinderen.’ Bart Peetersiaanse dooddoeners om vooral
het debat te kunnen ontwijken.
Wat ik gisteren las van mensen die ik doorgaans als
weldenkend beschouw – dus niet die fameuze grondstroom die zich nog eens goed
kon laten gaan! – kwam zo ongeveer neer op: Sinterklaas leidt niet automatisch
tot racisme. Dat kan. Net zoals roken niet automatisch longkanker veroorzaakt
of alcoholisme niet automatisch uitmondt in een levercirrose. Maar de kans op
longkanker is oneindig veel kleiner wanneer je niet rookt en die levercirrose
is ver weg als je je niet elke dag lazerus zuipt. Dus, fluistert mijn Gezond
Verstand me in: de kans dat een kind zich nestelt in een traditioneel beeld van
de zwarte medemens als ondergeschikt en een beetje onbetrouwbaar, zal kleiner
zijn wanneer dat jaarlijkse Sinterklaasfeest er niet zou zijn.
‘Tradities zijn er om in ere gehouden, maar indien de
tijdsgeest erom vraagt evenzeer afgeschaft te worden,’ schrijft Michel Baeten
nog in De Morgen. Dat is zo: schermen
met het argument ‘Het is traditie!’ is een volstrekt non-argument. We kennen
allemaal tientallen tradities waarvan we blij mogen zijn dat ze niet meer
bestaan. Heksenverbrandingen, bijvoorbeeld. Of kruisigingen. Het meervoudig
stemrecht voor welgestelde mannen.
Kortom: schaf die Zwarte Piet maar af, de laatste
schoorsteen verdwijnt binnenkort toch uit onze herinnering en dan kan zelfs
heer Peeters niet meer verwijzen naar dat roet en zo. Vraag is dan: hoe doe je
dat? Want zoals tientallen miljoenen kinderen bij ons 150 jaar lang tot hun
zevende, achtste levensjaar opgroeiden met dat onwrikbare geloof in die
goedheilige man die één keer per jaar langskwam, zo staan er weer
honderdduizenden kinderen te trappelen om straks hun cadeautjes terug te vinden
in hun schoentje.
Misschien moeten we de Sint en Zwarte Piet een zachte dood
laten sterven, we hebben die kinderen toch al zo veel wijsgemaakt? Of wie weet
komt David Van Reybrouck straks wel met een voorstel om de Zwarte Piet te laten
loten. Een ander idee zou kunnen zijn om in één trek al die geforceerde, geldverslindende
feestdagen op te doeken en ouders zelf te laten beslissen of en wanneer ze hun
kroost met cadeautjes overladen. Zijn we ook van die opdringerige commercie
af en van die sociale druk om veel te dure dingen te kopen van een veel te krap
huishoudbudget, een fenomeen waar veel meer gezinnen dan we denken mee
worstelen.
Een wereld zonder feestdagen, waarin we zelf bepalen wat we
doen, hoe we dat doen, voor wie we dat doen, met wie we dat doen en wanneer we
het doen, zou dat niet doenbaar zijn? Weg van de opgefokte tradities, het ons
door de maag gesplitste culturele paternalisme, de stereotyperingen die we in
de loop der tijden als doodnormaal zijn gaan beschouwen.
***
Beoordeel zelf of u volgende flarden uit Sinterklaasliederen al dan niet racistisch of denigrerend vindt voor de andersgekleurde medemens. ‘Want al
ben ik zwart als roet / ‘k Meen het toch goed’ (Daar wordt aan de deur geklopt), ‘Daar loopt een Zwarte Piet, Piet,
Piet / In ’t donker zie je hem bijna niet’ (Daar
loopt een Zwarte Piet), ‘Zwarte Piet moet daarbij lopen met die grote zware
zak’ (Goedenavond Sinterklaasje),
‘Zijn knecht staat te lachen en roept ons reeds toe: / Wie zoet is krijgt
lekkers, wie stout is de roe!’ (Zie ginds
komt de stoomboot).
***
Slotbedenking (en eigenlijk een aparte blogpost waard): ik
hoop dat diegenen die nu hevig tekeer gaan tegen Zwarte Piet – en in mijn ogen
dus met reden – ook beseffen dat het cultuurrelativisme dat ze nu bestrijden
ook inhoudt dat ze consequent moeten zijn en andere vormen van cultuurrelativisme
eveneens over de hekel halen. Binnen het politiek correcte denken van een deel van
wat traditioneel links wordt genoemd, is het bon ton geworden om wél actie te ondernemen tegen racisme,
xenofobie en misogynie, maar externe bedreigingen van onze cultuur te
relativeren.
Als professor Vermeersch met sluitende argumenten
aanvoert dat het verplicht dragen van een hoofddoek vrouwonderdrukkend is en dat bepaalde onderdelen van de islam
gevaarlijk zijn voor onze samenleving, dan wordt hij tegenwoordig heel gauw bij
‘rechts’ ingedeeld. Versta: dan hoeven we niet meer naar hem te luisteren. Verdacht. Een oude
man met een verouderd standpunt. Terwijl wat Vermeersch zegt, net heel redelijk en beredeneerd klinkt.
Moslimfundamentalisten vormen een gevaar voor onze samenleving. Laten we niet
veralgemenen en – komt-ie! – de zwartepiet toeschuiven naar dé islam of dé
moslim, maar een aantal jongeren is duidelijk religieus ontspoord. Dat mogen we
niet onder de mat van het integratieproces vegen. De Jejoenen van deze wereld
zijn geen jammerlijke uitzonderingen meer. Als ze een moslimstaat willen,
waarin de sharia de voornaamste wet is, dan moeten we dat tot op zekere hoogte
tolereren omdat onze Grondwet de vrijheid van godsdienst, vereniging en
meningsuiting heeft verankerd, maar we mogen dat ook niet plat relativeren.
Ik vind: je kan niet aan de ene kant Zwarte Piet bij het
groot huisvuil willen zetten en tezelfdertijd het gedrag van
fundamentalistische jongeren vergoelijken of negeren. Eigenlijk is dat dezelfde
discussie: hoe bescherm je onze samenleving? Tegen stereotypes, tegen gevaren
van buitenaf, tegen zichzelf.
