Het is erg. Het is héél erg. Erger is het nooit geweest. We weten het, Het Virus hakt stevig in op onze gezondheid, fysiek en psychisch. Zelfs de luitjes die al eens een ‘Oké, boomer!’ naar hun hoofd geslingerd krijgen, hebben zoiets nog nooit meegemaakt in hun lange leven. Zelfbeklag is voor één keer toegestaan, mits niet te luid en niet constant, want dan wordt het vervelend. Er zit nog bijna elke avond een -oloog in een tv-studio, of de minister van Volksgezondheid, of een minister die alleen maar werd uitgenodigd om over de gevolgen van Het Virus te komen praten, of een motivatiecoach, of… Het houdt niet op, maar het kan niet anders.
Wat wel anders kan — anders móet zelfs — is het navelstaren. Ja, het is héél erg, maar niet alleen hier. En hier hebben we tenminste het vooruitzicht dat we allemaal gevaccineerd zullen geraken, als we dat tenminste willen, is het niet in juni dan toch tegen het eind van de zomer. Dat heet perspectief. Dat is: een horizon die dichterbij komt. Als we nu heel even onze ogen weg richten van de eigen navel, zouden we andere dingen kunnen zien. Zoals: elders is het nog véél erger dan bij ons. En: dat heeft ook een invloed op ons.
De Indiase ontwikkelingseconome Jayati Ghosh zei het deze week nog in De Standaard: ‘De pandemie kan niet overwonnen worden, zolang niet de hele wereld gevaccineerd is.’ Een eenvoudig gegeven dat maar niet wil doordringen. Niet bij de gewone bevolking, maar tot daaraan toe: wat niet weet, niet deert. Veel erger is het dat politieke leiders ook alleen maar bezig zijn met zichzelf, hun eigen toekomst, zeg maar: de volgende verkiezingen. Populisme als leidraad, navelstaren als eerste programmapunt.
Ghosh hekelt het westerse imperialisme, dat volgens haar ‘alive-and-kicking’ is. De lobby van de farmabedrijven weegt zwaarder door dan morele overwegingen en de volksgezondheid. De Pfizers van deze wereld hebben in recordtempo vaccins ontwikkeld, proficiat daarvoor, maar we vergeten dat ze daarvoor uitgebreid beroep konden doen op de research van universiteiten die door de overheden, door ons allemaal dus, gefinancierd worden. Het geld waarmee Pfizer & co experimenteren, komt van ons. Dus zijn die vaccins — hoe simpel kan het soms zijn — toch van ons, neen? En toch geven ze de patenten niet vrij, waardoor bijvoorbeeld Indiase bedrijven niet in staat zijn zelf vaccins te produceren. In het aandeelhouderskapitalisme telt een mensenleven niet, zelfs miljoenen mensenlevens niet. Winst is belangrijker dan het redden van levens. Cynischer wordt het niet. Die patenten zouden vrij moeten worden gegeven. Móeten! Daar hebben we allemaal baat bij, zo onderstreept Jayati Ghosh nog. ‘Want als de vaccins vrijgesteld worden van patentbescherming, wint iedereen. Ook in het Westen kan dan sneller worden gevaccineerd.’
De wereld staat in brand, maar in het Westen beslissen ze (we) om alleen in de eigen omgeving te blussen. De rest kan, letterlijk, stikken. ‘Eigen arm eerst’, noemde De Standaard-editorialist Bart Sturtewagen dat donderdag. Ik neem die bijzonder accurate omschrijving graag over, ook als kop boven dit stuk, omdat het perfect zegt waar het om draait: vaccinnationalisme. Eerst ónze mensen vaccineren en dan zien we wel. Eigenbelang, en toch ook weer niet, want het is net in ons eigen belang om zoveel mogelijk mensen in zoveel mogelijk landen in zo kort mogelijke tijd te vaccineren. Doen we dat niet, dan laten we miljoenen Afrikanen en Aziaten creperen. Ach, zal de cynicus opwerpen, ze moeten toch aan iets sterven. Maar de virusmutanten die ginds rondwaren, komen onvermijdelijk ook naar hier. Vijftig jaar geleden had de cynicus gelijk kunnen krijgen: de wereld was nog geen dorp, iedereen bleef op zijn eigen continent hangen, virussen hielden vooral lokaal lelijk huis. Vandaag reizen virussen vrolijk mee met hun dragers.
Wie de vaccinatiecampagne niet op gang helpt brengen in de zogeheten Derde Wereld, is niet alleen een egoïstische onmens, hij heeft de virale logica ook niet begrepen, want daar zit het eigenbelang: de virusverspreiding indammen. ‘Eigen arm eerst’ is even nefast en verwerpelijk als ‘Eigen volk eerst’. Het is kortzichtig, laf, onmenselijk, achterhaald, racistisch, paternalistisch, imperialistisch, en bedenk zelf nog maar wat adjectieven. En het tekent ook hoe wij, westerlingen, neerkijken op de havenots van deze wereld. En dan schrikken we straks als er weer een stroom vluchtelingen onze kant op komt. Deze week kapseisde weer een boot, het haalt niet eens onze headlines.
Hoe hoogstaand Pfizer, Moderna, AstraZeneca, Johnson & Johnson & co ook gewerkt hebben het voorbije jaar, het zijn geen helden. Business as usual is het niet, wat ze hebben gedaan, maar wel in de eerste plaats business. ‘As usual’ wordt daarbij zelden rekening gehouden met morele bedenkingen. Die moeten politici nu maar eens beginnen te maken, en ernaar handelen. En wij? ‘Ik denk dat een golf van politieke verontwaardiging de enige manier is om de zaken in beweging te krijgen,’ meent Jayati Ghosh. ‘Nu wordt de kwestie alleen aangekaart door ngo’s en hier en daar wat media. (…) Als er genoeg druk wordt uitgeoefend, zal snel genoeg duidelijk worden dat de huidige standpunten niet verdedigbaar zijn.’
Zolang de patenten niet worden vrijgegeven, krijgt Het Virus vrij spel. Eigen arm eerst is een zeer dom uitgangspunt. Als mensen al de coronamaatregelen moedwillig negeren om elkaar op te zoeken, zouden ze dit beter doen om massaal te protesteren tegen de kortzichtigheid van diegenen die ons naar betere tijden zouden moeten begeleiden, en niet om in een of ander bos de pseudoanarchist uit te hangen.
