‘Ik ga dood’. De woorden van de 21-jarige medische
vrijwilligster Olesja Zjoekovskaja gingen gisteren aan een ongeziene snelheid de wereld
rond. Achteraf waren er tegenstrijdige berichten. Eerst werd haar overlijden
aangekondigd, daarna bleek ze de verwondingen in haar nek overleefd te hebben.
‘Ik ga dood’. Veel wreder kan een conflict tussen een
regering en protesterende burgers niet samengevat worden. Kiev anno 2014 lijkt
verdacht sterk op andere plekken waar machthebbers in het recente en veel
verdere verleden met alle mogelijke en onmogelijke middelen probeerden de macht
te behouden. Het inzetten van sluipschutters is daarbij niet nieuw. Wreedheid
is van alle tijden.
Zjoekovskaja’s ‘Ik ga dood’ doet me denken aan de iconische
foto uit 1968 van een naakt Vietnamees meisje dat samen met haar wanhopige
familieleden huilend van onmacht en angst op de vlucht slaat voor een
Amerikaans napalmbombardement. Het verschil is dat we vandaag onmiddellijk
weten wie die tot eergisteren nobele onbekende Olesja Zjoekovskaja is, terwijl we
jaren hebben moeten wachten om de identiteit van Kim Phuc te achterhalen. Zelfs
de naam van de fotograaf, Nick Ut, nochtans winnaar van een Pulitzer Prize,
behoorde niet tot de algemene kennis.
Het zegt veel over de snelheid waarmee tegenwoordig informatie
verspreid wordt. Destijds was het soms dagen wachten. Best mogelijk dat die
foto van toen pas een week nadien in onze kranten stond, ik weet het niet meer.
Sinds de komst van CNN in 1980 en de introductie van het begrip ‘Breaking
News’, en nog veel meer met de introductie van internet, nieuwssites en sociale
media in de afgelopen twee decennia is het nieuws ‘instant’ geworden. Niet
altijd even betrouwbaar, helaas, maar wel onmiddellijk. Nu. En omdat iedereen
met een smartphone een beetje burgerjournalist is geworden, krijgen we er ook
meteen de schokkende beelden bij.
Wat in Oekraïne gebeurt, onderstreept de stelling die enkele
Australische evolutiebiologen eind vorig jaar poneerden: de mens is lang niet
de slimste diersoort. We kijken naar natuurdocumentaires en zijn onder de
indruk van de wreedheid van de natuur. Een troep hongerige leeuwen stort zich
op een kudde grazende buffels. De zwakste buffel bekoopt het met de dood. De wet van
de sterkste, dat kennen we als mens ook. Overleven, ja, zeer zeker. Maar hoe onmenselijk
moet je zijn om je eigen burgers in de rug te schieten? Hoe ver is zo’n
Janoekovitsj heen dat hij naar zulke middelen grijpt? Maar ook: in hoeverre
kunnen we klakkeloos de oppositie steunen, niet echt een samenhangend geheel en
waarvan sommige onderdelen niet echt vertrouwen geven voor de toekomst van het
land, mochten ze ooit aan de macht komen? In die zin doet Oekraïne dan weer heel
sterk aan Syrië denken. Andere omstandigheden, andere gradaties van wreedheid,
maar even verwarrend en riskant om ons er verregaand in te engageren. Het heeft
geen zin om de ene dictator van de troon te stoten, om er een andere in te
zetten.
Onze verontwaardiging, die vijftig jaar geleden pas dagen na
de feiten kwam en daardoor te laat was, is er nu ogenblikkelijk. Het zal machthebbers
niet beletten om desnoods hun eigen bevolking neer te schieten. Het zal Poetin
niet beletten om na afloop van zijn prestigeproject in Sotsji krachtig in te
grijpen in de vroegere Sovjetstaat, alsof we de teletijdmachine nemen naar 1956
of 1968. Het zal de geloofwaardigheid van de Europese Unie niet versterken, die
alweer amechtige pogingen doet om haar eigen relevantie duidelijk te maken.
Oekraïne vormt voor de Europese leiders een belangrijkere test dan de
verkiezingen van 25 mei.
Minder dan twee jaar geleden werd in die stad en op een paar
kilometer van dat plein van de wreedheid de finale van het Europees
Kampioenschap voetbal gespeeld. Een feestelijk gebeuren dat Polen en Oekraïne
in de verf moest zetten als vooruitstrevende landen, waardig genoeg om lid te
worden van de grote Europese club. Huiveringwekkend hoe snel positivisme kan
keren in uitzichtloosheid. Het doet me aan iets denken. O ja, herdenken we in 2014
niet dat honderd jaar geleden de Eerste Wereldoorlog begon?
(Ondertussen bereikten president Janoekovitsj en de verzamelde oppositie een akkoord over vervroegde verkiezingen en wordt de vrijlating van gewezen premier Joelia Timoesjenko aangekondigd. Dat zou betekenen dat de Europese druk heeft geholpen, dat Poetin niet de agressor zal willen spelen en dat er uitzicht is op een vreedzame oplossing. Het brengt de meer dan honderd doden van de jongste dagen niet terug, maar we leven op hoop…)
