Schaf de stemplicht af!

Tijd voor een zijsprong, en toch weer niet. Want om een
gesprek aan te knopen met Bart De Wever moet je ook weten waar de man voor
staat en, niet onbelangrijk, of zijn kiezers het daar allemaal mee eens zijn.
Het eerste is vrij makkelijk te achterhalen, het tweede veel moeilijker.

Recent nog bleek uit een enquête dat amper één op drie
N-VA-kiezers voorstander is van een onafhankelijk Vlaanderen. Bij Vlaams Belang
was dat in de hoogdagen ook amper de helft. Enquêtes zijn er om gerelativeerd te worden, maar
dit zijn toch wel heel opmerkelijke resultaten voor partijen die van de
onafhankelijkheid hun bestaansreden hebben gemaakt. Vreemd? Ja. Maar ook: een
gevolg van onze stemplicht.

“Mij niet gezien”

Wat ik in alle ronkende verklaringen na de gemeente- en
provincieraadsverkiezingen miste, was een grondige analyse van de gevolgen van
de stemplicht in ons land. Ik ben er namelijk van overtuigd dat de stemplicht tot gevolg heeft dat heel wat
ongeïnteresseerde, ongemotiveerde en ronduit balorige kiezers hun stem
uitbrengen zonder na te denken. Als “foert”-stem, als tegenstem, of als steun
aan iemand die ze uiterlijk sympathiek vinden, maar van wie ze niet weten voor
welke politiek die man of vrouw staat.

Ooit was het afschaffen van de stemplicht een thema. Met
name begin jaren negentig, bij de omvorming van PVV tot VLD, werd het wel vaker
op tafel gegooid. De liberalen wilden het, de katholieken en sociaal-democraten
niet, uit vrees dat een deel van hun traditionele electoraat zou afhaken, met
alle gevolgen vandien.

Ik citeer Guy Verhofstadt, toenmalig oppositieleider namens
de Vlaamse Liberalen en Democraten, in zijn boek Angst, afgunst en het algemeen belang uit 1994: ‘Niet de
belangrijkste maar in de tijd wel de allereerste hervorming waar we aan toe zijn,
is de afschaffing van die plicht en de invoering van het stemrecht. De veel
bezongen democratische plicht om in beginsel elke vier jaar naar de stembus te
gaan, is absurd. Met even veel logica zou men kunnen voortschrijven dat
iedereen op 11 juli de Vlaamse Leeuw hoort te zingen, op straffe van
gerechtelijke vervolging.’

En Verhofstadt gaat in zijn bevlogen, maar ook ietwat
drammerige stijl door: ‘De stemplicht is namelijk een borstwering tussen de
politici en de afkeuring die het kiezerskorps gebeurlijk voor ze voelt. De
bewindslieden hoeven geen voorafgaande inspanning te doen, om de kiezer ervan
te overtuigen aan de democratie deel te nemen. Dit verklaart mee de in ons land
gangbare schraalheid van het electorale debat. Geen burger kan zeggen: mij niet
gezien.’

Op dat laatste punt heeft Verhofstadt niet helemaal gelijk,
vind ik. Of: niet meer. De verkiezingsresultaten van de jongste twintig jaar
tonen precies aan dat de burger die “Mij niet gezien” uitdrukt door een
negatieve stem uit te brengen. Het succes van Vlaams Blok/Belang is daar een
gevolg van geweest. Je maakt mij niet wijs dat één op vier Vlamingen in juni
2004, ten tijde van de Vlaamse verkiezingen, vóór de onafhankelijkheid van
Vlaanderen, tégen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, xenofoob
en islamofoob was. Nochtans haalde Vlaams Blok toen 24,2% van de stemmen en
werd het de tweede partij in Vlaanderen. Zondag 13 juni 2004 was nog veel
gitzwarter dan die allereerste Zwarte Zondag, 24 november 1991.

Was in oktober 2006 één op de drie Antwerpenaren er
werkelijk van overtuigd dat Vlaanderen zich moet afscheuren van België en ging
ie meteen ook maar akkoord met het veelbesproken 70-puntenplan, dat toen nog
lang niet openlijk was afgezworen? Je kan veel zeggen over de gemiddelde Antwerpenaar,
maar zoveel onverdraagzaamheid schrijf ik hem niet toe.

Kiezer weet niet
waarvoor hij stemt

De analyse van Verhofstadt dateert inmiddels al van negentien
jaar geleden en was toen nog zeer sterk gefocust op de zogeheten “traditionele”
partijen. Inmiddels is het kieslandschap serieus veranderd en is de
versnippering doorgezet. Tot bij de federale verkiezingen van 2010 de N-VA van
Bart De Wever de immense populariteit van hun voorzitter kon verzilveren: 27,8%
van de stemmen, 27 zetels in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, in één klap
de grootste partij van Vlaanderen. Het optreden van De Wever in De slimste mens ter wereld is zeer zeker
een deel van de verklaring van dit succes, al kun je dat de makers van het
programma niet verwijten: andere politici kregen dezelfde kans om televisueel
te scoren, maar deden het niet. De figuur van De Wever (recalcitrant, treiterig,
sarcastisch en soms cynisch) sprak/spreekt de Vlaming aan. “Contraire”, zoals
Filip Dewinter, maar zonder het ranzige.

Plots was er een partij waarop je wel tégen de anderen kon
stemmen en het toch niet verborgen hoefde te houden. En dus is een deel van de
balorige kiezers overgestapt van de ene naar de andere separatistische partij:
eentje die niet xenofoob en islamofoob is, en die wel rekening houdt met de
universele mensenrechten. Dat is goed, of op zijn minst: minder erg, maar het
is nog altijd een stem vanuit degoûtantisme en niet vanuit overtuiging en reëel
engagement.

Het is de stem van de kiezer (m/v) die niet weet waarvoor ie
stemt.

Ik weiger te geloven dat ongeveer 40 procent van de
Vlamingen (N-VA en VB opgeteld) vandaag voorstander is van de onafhankelijkheid van Vlaanderen.
Hoeveel van die foert-kiezers hebben de statuten van de Nieuw-Vlaamse Alliantie
ooit ter hand genomen en artikel 1.1, zin 3 gelezen: ‘In haar streven naar een
beter bestuur en meer democratie kiest de Nieuw-Vlaamse Alliantie logischerwijs
voor de onafhankelijke republiek Vlaanderen, lidstaat van een democratische
Europese Unie’?

Gemotiveerde kiezers
in het stemhokje

Begrijp me niet verkeerd: ik heb helemaal niets tegen een
democratische partij als de N-VA. Ik hou ook niet per se vast aan die hele
vreemde constructie die België altijd is geweest, want ik voel mij eerder
Europeaan en geloof hartstochtelijk in de Verenigde Staten van Europa. Maar ik
vrees dat de kiezer door die verdomde stemplicht dit land (en dan bedoel ik:
België) laat afstevenen op de totale onbestuurbaarheid, terwijl dat niet eens
zijn/haar bedoeling is. Al wat ie wil zeggen is: ‘Mij niet gezien’.

Waarom kunnen we die “Mij niet gezien” niet letterlijk
interpreteren? Waarom vervangen we de stemplicht niet door het algemeen
enkelvoudig stemrecht, eventueel zelfs vanaf zestien jaar? Het gevolg zal
ongetwijfeld zijn dat er meer gemotiveerde kiezers in het stemhokje staan.
Blijkt dat N-VA dan nog altijd de grootste partij is, dan is het duidelijk dat
ik mij vergis en dat er wel degelijk een belangrijke onderstroom van de
Vlamingen voorstander is van de onafhankelijkheid en dan moet je daar ook
rekening mee houden.

Dit lijkt me een belangrijk, maar helaas ietwat vergeten
aandachtspunt voor de “traditionele” drie partijen: wat Verhofstadt in 1994
schreef, en waar CVP en SP toen tegen waren uit vrees voor een te groot
stemmenverlies ten opzichte van de VLD (laten we wel wezen!), blijft actueel.
Vandaag hebben CD&V, sp.a en Open VLD er alleen maar bij te winnen. Net
zoals de democratie in dit land.