And the Oscar for best
actor goes to… Daniel Day-Lewis.
Laat daar geen twijfel over bestaan. Lincoln is de eerste voor een Oscar genomineerde film die ik zie dit jaar,
maar wat Day-Lewis hier klaarmaakt is méér dan acteren. Daniel Day-Lewis ís
Abraham Lincoln.
Excuus dat ik meteen met de deur in huis viel, maar het kan
niet anders. Lincoln is een
acteursfilm, een prent die valt of staat met de prestatie van de acteur die de
hoofdrol speelt. En in dit geval mag je gerust stellen dat de film ‘staat’. Als
een (wit) huis, met opnieuw verontschuldigingen, dit keer voor de flauwe
woordspeling.
Strijd tegen
slavernij
Abraham Lincoln (1809-1865) was een boerenzoon die niet
voorbestemd leek voor een groots leven. Hij deed een aantal onbeduidende
klussen (postbode, winkelbediende), terwijl hij rechten studeerde. Daardoor kon
hij naam maken als advocaat en zo in de politieke wereld rollen. De man uit
Hodgenville, Kentucky, die al vrij jong met zijn ouders verhuisde naar de staat Indiana en zich
daarna zelfstandig vestigde in New Salem, Illinois, werd in 1846 als republikein verkozen
in het Huis van Afgevaardigden (de Amerikaanse Kamer van
Volksvertegenwoordigers) en in 1860 werd hij de zestiende president van de
Verenigde Staten.
De rijzige Lincoln ontpopte zich als een verwoed
tegenstander van de slavernij. In het racistische zuiden werd hij als een
gevaarlijk heerschap gezien. Vreemd genoeg waren het de democraten die toen de
slavernij wilden behouden en de republikeinen die ertegen gekant waren. Vandaag
zijn de verhoudingen net omgekeerd: republikeinen zijn conservatief en vaak
zelfs reactionair, bij de democraten vinden we de ‘liberals’, die op sociaal en
ethisch vlak progressiever denken. De onverzoenlijke tegenstellingen tussen
beide kampen leidden in 1861 tot het afscheiden van de zuidelijke staten van de
rest van de USA en tot een bloederige Amerikaanse Burgeroorlog die vier jaar zou
duren.
Eind 1864 werd Abraham Lincoln verkozen voor een tweede
ambtstermijn. Begin 1865 realiseerde hij één van zijn voornaamste politieke
agendapunten: het afschaffen van de slavernij. Drie maanden later, op 9 april
1865, gaven de zuidelijke staten zich over en werd Amerika terug verenigd. Maar
de president kon niet lang genieten van deze persoonlijke triomf: vijf dagen
later werd hij in het Ford’s Theatre in Washington vermoord door ene John
Wilkes Booth.
Voorbeeld voor Obama
Privé verliep het leven van Lincoln eveneens allesbehalve
rimpelloos. Twee van zijn vier kinderen, allemaal jongens, overleden op zeer
jonge leeftijd aan de gevolgen van tuberculose en buiktyfus. Een derde zou
enkele jaren na Lincolns dood op zijn achttiende sterven, ook al ten gevolge
van TBC. Zijn vrouw Mary balanceerde de hele tijd op de rand van de
krankzinnigheid.
Als staatsman wordt Lincoln gezien als één van de
allergrootsten uit de Amerikaanse geschiedenis. Barack Obama beschouwt hem als
een lichtend voorbeeld. Niet verwonderlijk, want Lincoln was eveneens een
bevlogen spreker. Op het Mount Rushmore National Memorial in Keystone, South
Dakota, is Lincoln één van de vier presidenten wiens hoofd in een berg werd
uitgehouwen. De anderen zijn George Washington (eerste president, in 1776 winnaar
van de Onafhankelijkheidsoorlog), Thomas Jefferson (derde president, één van de
founding fathers en grondlegger van
de Onafhankelijksheidsverklaring) en Theodore Roosevelt (zesentwintigste
president, in 1906 de eerste Amerikaan die de Nobelprijs voor de Vrede ontving
en – terloops opgemerkt – de man naar wie de ’teddy beer’ vernoemd werd).
Om maar te zeggen dat Lincoln een belangrijk man was. Een
man zonder wie de Verenigde Staten vandaag misschien niet meer zouden bestaan
hebben. Een man wiens strijd tegen de slavernij, een eerste stap in de
erkenning van zwarten als volwaardige medeburgers, mee heeft mogelijk gemaakt
dat er nu een zwarte president in het Witte Huis resideert.
Dit is ook de man die lange historische toespraken afwisselde
met verpletterende oneliners. De bekendste daarvan is: ‘You can fool some of
the people all the time, and all of the people some of the time, but you cannot
fool all the people all the time.’ Nog altijd een belangrijke les voor wie aan
de macht is, waar ook ter wereld.
Verstilde film
Deze historische inleiding is nodig omdat de film Lincoln, op een indrukwekkend openings-
en slotfragment op het slagveld na, uitsluitend focust op het laten goedkeuren
van het 13th Amendment (een
toevoeging aan de Grondwet die bepaalde dat slavernij en het onvrijwillig in
dienst nemen van mensen voortaan strafbaar was) en het einde van de
Burgeroorlog.
Regisseur Steven Spielberg toont in mooie sepia kleuren hoe
de republikeinen te werk gingen om twintig ontbrekende yay-stemmen te verzamelen bij de democratische tegenstanders en
intussen probeerden te vermijden dat er overlopers waren bij hun eigen
verkozenen. Een delicate evenwichtsoefening, waarbij er volop gemarchandeerd
werd en alle truken uit de politieke doos goed waren. Dit is The West Wing anno 1865.
Het verhaal dat zich ontrolt zit vol intriges, inspelen op
eergevoel en persoonlijke sentimenten, en regelrechte chantage, verpakt in
prachtige dialogen in een archaïsch Engels, een taal die vandaag ietwat
kunstmatig overkomt in onze genadeloze oneliner-cultuur. Naar het schijnt was
eloquentie ook in ons parlement ooit dagelijkse kost. Schelden
op niveau, het is helaas verleden tijd. Alleen het schelden is gebleven.
Lincoln is een
trage, verstilde film, waarin elk woord telt, elke geste zijn belang heeft, elk
personage wel iets te verbergen heeft, en dat alles ondersteund door de weinig
opdringerige muziek van John Williams. Verwacht je dus niet aan spektakel en Indiana Jones-achtige actiescènes. Dit
is de Spielberg van Schindler’s List
en Amistad, niet die van Jaws, Indiana Jones of Jurassic
Park. Tweeëneenhalf uur is dan ook een lange zit, maar meer dan de moeite
waard. Omdat het zo’n indringende en niet-belerende historische evocatie is,
over Politiek en Passie, beide geschreven met hoofdletter P.
En ja, die Daniel Day-Lewis is ronduit indrukwekkend. Vanaf
het eerste fragment, waarin je hem alleen maar hoort praten, tot het moment
waarop hij dood in bed ligt, omringd door radeloze politieke medestanders. Ik
heb geschiedenislessen geweten die een pak saaier waren!
