Overmorgen wordt Van Morrison zeventig. Geboren op 31 augustus 1945 in
Belfast, een periode waarnaar hij verwijst in het nummer Wild Children op de
elpee Hard Nose The Highway. Zijn invloed op de muziekwereld is groot, maar
vooral is hij een eigen label in de cd-rekken waard, want niet onder één hoedje
te vangen. Rock, soul, blues, jazz, pop, rhythm & blues, rock-‘n-roll, het
zit er allemaal in bij Van The Man.
We zijn bij de Top 3 van beste Van
Morrisonplaten aanbeland, tenminste in mijn onbescheiden ogen. Op drie een
plaat die velen ongetwijfeld nog twee plaatsen hoger hadden verwacht.
***
3
Astral Weeks ★★★★★
De eerste soloplaat van Van Morrison, Blowin ‘Your
Mind!, had geleid tot hoogoplopende discussies met zijn producer Bert
Berns, tevens oprichter van de platenfirma Bang Records. Berns wou van Morrison
een popartiest maken, met Brown Eyed Girl als leidraad. De nukkige,
jonge Noord-Ier, amper tweeëntwintig op dat moment, wilde totaal nieuwe
muzikale wegen verkennen. Berns, die met een hartafwijking was geboren,
overleed op 30 december 1967 aan een hartaanval. Zijn weduwe Ilene verweet Van
Morrison schuldig te zijn aan de dood van haar man. En de zanger zat vast aan zijn
contract met Bang. Hij mocht alleen voor Bang studio-opnamen maken en werd ook
niet meer gevraagd voor optredens, omdat concertorganisatoren vreesden voor
juridische represailles. Hier zat een hongerige artiest, met veel creatieve
ideeën, noodgedwongen werkloos toe te kijken.
De bevrijding kwam er in de vorm van de gigant Warner
Brothers, dat wel geïnteresseerd was in de ‘angry young Van’, al zou het best
kunnen dat ook zij eerder op doorslagjes van Brown Eyed Girl en Gloria
zaten te hopen. Een manager die in onderaanneming voor Warner werkte, slaagde
erin Morrison los te weken van Bang Records, op voorwaarde dat hij het
daaropvolgende jaar drie composities per maand zou afleveren. Van Morrison
loste dat op door zesendertig nonsensicale songs op te nemen in één
opnamesessie van een namiddag. Die kregen absurde titels mee als Stomp And
Scream, Scream And Holler, Jump And Thump, Shake It Mable,
Walk And Talk, The Wobble, Wobble And Ball, of — mijn
persoonlijke favoriete duo — Blow In Your Nose en Nose In Your Blow.
Sloeg nergens op, muzikaal is het niet direct geweldig, maar als je dit bijna
vijftig jaar later beluistert op de dubbel-cd The Complete Bang Sessions
is het vooral hilarisch. Zelden stak een artiest een dikkere middelvinger op
naar de platenbonzen die hem in een bepaalde hoek wilden duwen.
Op 25 september 1968 kon Van Morrison eindelijk
opnieuw de studio in. Zijn producer, Lewis Merenstein, had vooral ervaring in
de jazz, niet direct een muziekgenre waar Morrison op dat moment affiniteit mee
had. De zanger werd omringd door doorgewinterde jazzmuzikanten, die het gewend
waren met een partituur te werken. Nu kregen ze te maken met een jongeman die
hen op gitaar voorspeelde wat hij verwachtte van een nummer, voor zover hij dat
zelf al wist. Volgens de legende waren de jazzmannen alleen in staat om ‘s
avonds goed te presteren. Een ander hardnekkig gerucht heeft het over een
permanent spanningsveld in de studio en een morrende liedjesschrijver.
Het resultaat? Meditatie, contemplatie, introvertie,
poëzie, invloeden van verschillende genres ( ja, ook jazz) , iets wat nog nooit
gedaan was in de — laten we ’t maar zo noemen — popmuziek. De twee plaatkanten
kregen elk een bijnaam: ‘In The Beginning’ en ‘Afterwards’. De opener, het
titelnummer, maakt meteen duidelijk dat Morrison niet van plan is het de
luisteraar makkelijk te maken. “If I ventured in the slipstream / Between
the viaducts of your dream / Where immobile steel rims crack / And the ditch in
the back roads stop / Could you find me? Would you kiss-a my eyes?” De
zinssnede “To be born again” loopt als een rode draad doorheen de
song. Hier zingt een born-again artiest, zoveel is duidelijk, net bekomen van
zijn vervelende dispuut met de platenfirma: zijn eerste, maar zeker niet zijn
laatste.
‘Expressionistische poëzie’: zo wordt Beside You, soms
omschreven. De stem ligt als een dikke laag boven een dun streepje, spaarzaam
aangebrachte instrumentale ondersteuning, vooral klassieke gitaar. “Wrapped
up in your magic shroud as ecstasy surrounds you”. Een Dylaneske frase, zo
zijn er wel meer op deze plaat. Zei Morrison hierover zelf: “Het soort
lied dat je zingt voor een kind of iemand die je liefhebt. In wezen is het een
liefdeslied, ja.”
Iets swingender wordt het in Sweet Thing, ook
een ‘love song’, waarin beelden opdoemen die hij later nog vaker zou gebruiken,
zoals “In gardens all misty and wet with rain”. Maar die plotse
vrolijkheid en spontaniteit ruimen al snel plaats voor het zeven minuten
durende Cyprus Avenue, een sleutelsong die de daaropvolgende jaren
meestal als laatste bisnummer van live-optredens zou fungeren, ook op de
dubbele live-elpee It’s Too Late To Stop Now. De laan met cipressen
bevond zich vlakbij Hyndford Street in Belfast, waar hij zijn jeugdjaren
doorbracht. “And all the little girls rhyme something / On the way back
home from school / And the leaves fall one by one by one by one”. Pure
nostalgie, ook voor wie nooit op die plek heeft rondgelopen.
De B-kant, ‘Afterwards’, opent met het onverwacht
vrolijke The Way Young Lovers Do, compleet met blazers die van een
Stax-opname lijken geplukt. “We strolled through fields all wet with rain”
(daar zijn die natte velden, weer!). En ook: “I kissed you on the lips
once more / And we said goodbye just adoring the nighttime / Yeah, that’s the
right time / To feel the way that young lovers do”. Een rechttoe rechtaan
liefdesverklaring, quoi.
Het bijna tien minuten durende Madame George
wordt, samen met Cyprus Avenue, als het sleutelnummer van deze
(sleutel)plaat genoemd. Waarover het gaat? Ik vermoed: een reeks geïsoleerde
beelden uit zijn jeugd (hij zingt over “A childlike vision leaping into
view”, zo slim ben ik nu ook weer niet…). Critici zagen er een nummer over
een travestie in, maar dat heeft Morrison altijd ontkend. Hij beweert dat de hoofdfiguur
gebaseerd is op zes of zeven verschillende mensen. “Het is als een film of
een sketch of een kortverhaal. Waarover het gaat? Dat is voor mij een even
groot raadsel als voor anderen. Ik heb er geen idee van waarover dit gaat en
wie Madame George geweest mag zijn.” Zoek er dus niet te veel
achter: relax en geniet.
Blijf dat vooral ook doen met Ballerina. Een
nummer dat al in 1966 ontstond, toen Morrison nog bij Them zong. Het was in die
periode dat hij zijn toekomstige echtgenote, Janet Rigsbee (bijgenaamd: Janet
Planet), zou ontmoeten en de song zou gaan over een actrice die danste in een
balletvoorstelling in een operagebouw. “Child, you were heading for a fall
/ But if it gets to you / And you feel like you just can’t go on / All you
gotta do / Is ring a bell / Step right up, and step right up / And step right
up / Just like a ballerina”. “A thing of beauty is a joy forever”,
schreef John Keats. Ballerina is ‘a thing of beauty’ en blijft voor eeuwig
en altijd een ‘joy’.
Slotnummer Slim Slow Slider gaat — net als T.B.
Sheets op Blowin’ Your Mind! — over een stervende vriendin en een
verdrietige zanger die geen blijf weet met zijn gevoelens. Gaat T.B. Sheets
over iemand die aan tuberculose lijdt en letterlijk geen adem kan halen, dan is
het ‘slachtoffer’ in Slim Slow Slider een jonge vrouw die ten onder gaat
aan zelfdestructie. “I know you’re dying, baby / And I know you know it,
too” zingt een jonge kerel die moedeloos klinkt door de pijnlijke situatie.
Gaat het over een junkie of gewoon over iemand die verloren loopt in de grote
stad Londen, zoals de zanger zelf achteraf verklaarde? Geen idee. Maar je
blijft als luisteraar wel verpletterd achter na deze unieke suite van acht
songs.
Voor velen is Astral Weeks dé plaat van Van
Morrison. Het zal u misschien verbazen dat hij bij mij niet op één staat, maar
vergis u niet: ik vind Astral Weeks briljant, onmisbaar, verbijsterend
mooi. Maar er zijn twee platen die mij nóg meer hebben omvergeblazen. En voor
de rest: het blijft maar een lijstje.
***
Morgen: won’t you be my number two?
***
Vanthology
1
2
3 Astral Weeks ★★★★★
4 It’s Too Late To Stop Now ★★★★★
5 No Guru, No Method, No Teacher ★★★★★
6 Moondance ★★★★★
7 Poetic Champions Compose ★★★★★
8 Beautiful Vision ★★★★
9 Into The Music (1979) ★★★★
10 The Philosopher’s Stone ★★★★
11 Astral Weeks: Live At The
Hollywood Bowl ★★★★
12 Tupelo Honey ★★★★
13 Saint Dominic’s Preview ★★★★
14 Days Like This ★★★★
15 Hymns To The Silence ★★★★
16 A Night In San Francisco ★★★★
17 Inarticulate Speech Of The Heart ★★★★
18 Blowin’ Your Mind! ★★★★
19 His Band And The Street Choir ★★★★
20 Enlightenment ★★★★
21 Live At The Grand Opera House
Belfast ★★★★
22 The Healing Game ★★★★
23 Too Long In Exile ★★★
24 Born To Sing: No Plan B ★★★
25 Hard Nose The Highway ★★★
26 Back On Top ★★★
27 A Sense Of Wonder ★★★
28 Wavelength ★★★
29 Magic Time ★★★
30 Duets: Re-working The Catalogue ★★★
31 Irish Heartbeat ★★★
32 A Period Of Transition ★★
33 Keep It Simple ★★
34 Avalon Sunset ★★
35 Down The Road ★★
36 What’s Wrong With This Picture? ★★
37 You Win Again ★★
38 How Long Has This Been Going On ★★
39 The Skiffle Sessions – Live In
Belfast 1998 ★★
40 Pay The Devil ★★
