Soms maakt een mens, met name: déze mens, zich boos over een uitspraak of tweet van iemand die vanuit een totaal gebrek aan kennis iets poneert dat nergens op slaat. Puur tijdverlies, ik weet het, want die personen zitten zelden aan de knoppen en roepen gewoon maar wat, zoals dat vroeger alleen aan cafétogen gebeurde. Passons. Verander desnoods van café, op zoek naar interessantere tooghangers.
Minder tijdverlies is het om boos te worden wanneer iemand die wel geacht wordt op de hoogte te zijn van maatschappelijke situaties en evoluties iets oerdom roept. Ik zeg maar wat, een universiteitsprofessor met meer dan 19.000 volgers op Twitter. Zo iemand heeft een breed forum, bereikt veel mensen, kan dus met zijn opmerking een grote groep beïnvloeden. En hij wéét dat hij dat kan.
“Dat gedoe over schoolmaaltijden blijft duren,” tweette Wouter Duyck (UGent) zondag. “Nog los van de aangeleerde hulpeloosheid dat ouders niet meer in staat zouden zijn om hun primaire dierlijke functie, voeding, te vervullen, maar de Staat wel. Hebben die mensen echt nooit een bord schoolmaaltijd gezien? #gezond”. Duyck noemt zichzelf cognitief psycholoog. Ik heb dat even opgezocht. Volgens Wikipedia is cognitieve psychologie de tak van de psychologie die zich bezighoudt met alle psychische processen die te maken hebben met zaken als begrip, kennis, herinneringen en geheugen, probleemoplossen en informatieverwerking. Op diezelfde Wikipediapagina staat een afbeelding van ‘De denker’ van Auguste Rodin. En ik leer dat de Amerikaanse dwarsdenker Noam Chomsky een van de meest vooraanstaande cognitieve psychologen op deze aardkloot is.
Ik zie die Duyck niet meteen in denkhouding zitten poseren en aan zijn andere tweets te zien zal hij ook geen fan zijn van (de linkse) Chomsky. Meer nog: die ene tweet over de schoolmaaltijden wijst niet echt op begrip, kennis en probleemoplossend denken. Met termen als ‘aangeleerde hulpeloosheid’, ‘primaire dierlijke functie’ en ‘hebben die mensen echt nooit een bord schoolmaaltijd gezien?’ schoffeert hij een groeiende groep mensen die het steeds moeilijker heeft om de eindjes aan elkaar te knopen, gesteld dat ze al weten waar ze die eindjes moeten zoeken. Een lege brooddoos kan een symptoom zijn van verwaarlozing, zeer zeker, of van er schaamteloos op te rekenen dat de samenleving (of in dit geval: de school) het allemaal wel zal oplossen, maar in de meeste gevallen is het een gevolg van kansarmoede en armoede tout court. De brooddoos is leeg omdat er geen centen zijn om ze te vullen. Dat is de harde realiteit.
Het is niet verwonderlijk dat N-VA-mandatarissen en -aanhangers mee aan de haal zijn gegaan met dat fabeltje van ‘aangeleerde hulpeloosheid’. In die kringen wordt altijd de eigen verantwoordelijkheid naar voor geschoven als er maatschappelijk iets misloopt. Het is de eigen schuld van de mensen (plus uiteraard ook van de sossen, de linkiewinkies, de groenen, etcetera). Je kan dat ook anders vertalen: bij die groep kansarmen zitten ónze kiezers niet, dus mogen we hen gerust negeren of een trap na geven. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts, eveneens van N-VA-signatuur, klinkt minder beledigend dan sommige partijgenoten, maar hij vindt niet dat scholen welzijns-, gezondheids- en armoedeproblemen moeten aanpakken. Dat is volgens hem een taak van het lokaal sociaal beleid. Draineer de sukkels maar naar de OCMW’s, kunnen we hen nog wat meer stigmatiseren. Zo lang onze toekomstige elite er maar geen hinder van ondervindt.
Er is iets vreselijks aan de hand in onze moderne samenleving. Het mededogen is verdwenen, empathie is een soort luxeproduct geworden, solidariteit een vage herinnering aan andere tijden. Geen betere tijden, maar tijden dat er tenminste nog aandacht was voor wie het minder goed had. Dat had meestal iets betuttelend over zich, zo’n beetje zoals in de periode van de kolonies naar de ‘simpele zwartjes’ gekeken werd. Maar er was tenminste een neiging om te helpen, hoe amechtig en betweterig ook. Nu moeten minderbedeelden het maar zelf oplossen. Vluchtelingen: niet welkom. Armen: eigen schuld. Slachtoffers: los het zelf maar op.
Dit is een maatschappij waarin veelvuldig naar boven gelikt en naar onderen getrapt wordt. Dat krijg je wanneer egoïsme het haalt op altruïsme, doorgeslagen neoliberalisme de norm is geworden, alleen wie het goed heeft gewaardeerd wordt, met schouderklopjes en nog een extra bonus erbovenop, zodat de kloof alleen maar groter wordt. Niet die tussen burger en politiek, maar die tussen wie het redelijk tot goed heeft en wie het niet goed heeft. En ja, dat is deels de schuld van onvoldoende of foutief geïnformeerde burgers, die in het stemhokje denken dat ze voor hun eigenbelang kiezen, terwijl ze in werkelijkheid zichzelf nog meer buitenspel zetten door op partijen te stemmen die het tegenovergestelde doen van wat ze werkelijk nodig hebben. Zo krijg je een vicieus spelletje van beleidsmakers die alles wat ze doen, afwegen op wat ze denken dat hun kiezers willen dat ze doen, niet op wat de samenleving in realiteit nodig heeft.
Als visie plaats ruimt voor opportunisme en populisme, vallen steeds meer mensen uit de boot. En dan profileren luidruchtige opiniemakers als de heer Duyck zich via kortzichtige, wereldvreemde boodschappen, toch alweer goed voor 334 likes, virtuele schouderklopjes die dit soort figuren aanzetten om volgende keer nóg provocerender uit de hoek te komen.
Politici die benadrukken dat de middenklasse het slachtoffer is van, kies zelf, het begrotingstekort, de staatsschuld, de achteruitgang van ons onderwijs, enzovoort, bedoelen eigenlijk: wij, de rijkere klasse, willen u, de hogere middenklasse, dicht bij ons houden. De rest stoten we af. Akkoord? Waarom zou u, met uw mooie inkomen, wakker liggen van een lege brooddoos? Hadden ze die maar moeten vullen, niet? Schuld van die ouders!
Als er één bevolkingscategorie is die last heeft van aangeleerde hulpeloosheid, is het wel die van wereldvreemde academici, die niet meer weten wat er in de wereld te koop is. Dat laatste mag u letterlijk én figuurlijk interpreteren. Wereldvreemd in een vreemde wereld.
Gebrek aan mededogen is wreed. Misschien moeten we toch maar een beetje meer woke worden om dit te blijven aanklagen.
