Naar verluidt was het een dikke week geleden een gênant momentje in De slimste mens ter wereld: kandidaten en ingehuurde grapjurken hadden het over ‘zij’, toen in een van de vragen Sam Bettens centraal stond. Ik heb niet gekeken, heb er alleen over gelezen. Het was niet kwaad bedoeld, zo werd snel gezegd. Tot 18 mei 2019 kende de buitenwereld hem als haar en was hij nog een zij, Sarah. Als iemand bijna zevenenveertig jaar vrouw is geweest en dan aankondigt dat zij een man wordt, blijft dat verleden onbewust hangen. Het is onhandig en niet prettig voor Sam en al wie in een vergelijkbare situatie zit, maar behalve bij rancuneuze en verschrikkelijk ouderwetse semi-fatsoensrakkers is het ook gewoon een vergissing. De producer van De slimste mens… verontschuldigde zich bij Sam, Sam kon er wel mee leven, zei hij. Incident gesloten.
Ik leerde er wel een nieuw begrip door kennen: deadname. De naam die je bij geboorte hebt gekregen — in het geval van Sam was dat dus Sarah — en die je nu niet meer wilt horen. Omdat je van geslacht bent veranderd, bijvoorbeeld. Of omdat die naam geassocieerd is met een pijnlijke voorgeschiedenis. De voetballer die we kennen als Dele Alli, actief bij Tottenham Hotspur, wilde op een bepaald moment alleen nog als Dele aangesproken worden, omdat hij niets meer te maken wilde hebben met zijn biologische vader. Dus zeggen commentatoren voortaan…, euh, neen, ze zeggen nog altijd Dele Alli. We zijn soms hardnekkig in die dingen.
Er bestaat ook een werkwoord voor. Deadnamen: iemand kwetsen door zijn of haar vroegere naam te blijven gebruiken. Dat kan onbewust gebeuren, zoals in De slimste mens…, en dan is een korte sorry voldoende. Maar je kan er ook iemand bewust mee kwetsen, intimideren, in de hoek duwen waar die persoon net uit geraakt is. Ze zijn er ongetwijfeld, en ik wil ze de kost niet geven, de types die weigeren Sarah Sam te noemen. Of Boudewijn Bo. Conservatisme is heel af en toe een deugd, meestal getuigt het van reactionaire kortzichtigheid die grenst aan therapeutische hardnekkigheid: niet willen toegeven dat de samenleving evolueert. Toen ik, boomer qua leeftijd, opgroeide werd er niet gesproken over transgenders. Ze waren er niet, of ze werden buiten de maatschappij geplaatst. Wat niet weet, wat niet deert, zo ging dat toen. Ja, we gniffelden over Amanda Lear, die sexy nimf die vroeger naar ’t schijnt een man was geweest, wat ook waar was, al wisten we dat nog niet honderd procent zeker: het gerucht was interessanter dan de werkelijkheid. Homoseksualiteit werd in de kast beleefd, alleen artiesten kwamen er soms uit, denk aan Will Ferdy. We wisten niet beter, omdat we niet beter móchten weten. De minister, de pastoor, de advocaat, de notaris en de journalist hadden nog veel meer aanzien, het waren mannen van stand — mannen, altijd weer mannen —, we noemden hen eerbiedig meneer, tutoyeren mocht niet, gebeurde niet, dachten we niet eens aan. Dat waren niet noodzakelijk betere tijden.
Ik ben Dries Van Langenhove niet. Ik ben noch een fascist in maatpak, noch een reactionaire pezewever die vindt dat mannen die vrouw willen worden zich maar moeten vermannen en vice versa, noch een conservatieve kwezel die van oordeel is dat de maatschappij moet blijven wat ze was, een illusie die niet doorprikt mag worden. Toch heb ik het moeilijk met dat hele deadname-gedoe. Ik begrijp het zeer zeker vanuit het standpunt van de persoon die van geslacht verandert of die niet meer wil genoemd worden zoals ie op de identiteitskaart vermeld wordt, dat is het probleem niet. Maar je kan het verleden niet zomaar wissen.
Neem Elliot Page, de acteur die deze week aankondigde dat hij niet langer Ellen heet. Ik las een artikel in een krant waarin het de hele tijd over hij en hem ging. Hij werd genomineerd voor een Oscar voor zijn rol in Juno. Hij speelde mee in de X-Men-reeks. Terwijl hij toen nog niet Elliot heette, maar Ellen. Moet je die geschiedenis dan herschrijven? In dat artikel gebeurde het en ook de Wikipedia-pagina is intussen in de hij-vorm geherformuleerd. Mag ik daar toch een beetje moeite mee hebben? Bovendien: als Ellen toen al Elliot had geheten, zou hij nooit genomineerd geweest zijn voor een Oscar in de categorie ‘Beste Vrouwelijke Hoofdrol’ voor Juno.
Mag je bij K’s Choice, een van onze betere muzikale exportproducten, niet meer refereren aan de oprichting destijds door broer en zus? Wat doe je dan met de beelden van optredens, met de clips, met de interviews van Sarah uit die tijd? Recent gebeurde dat nog zeer respectvol in Belpop. Zonder krampachtig te doen werd gemeld dat Sam bij het eerste interview nog Sarah was, en dat er daarna een extra vraaggesprek werd georganiseerd na de aankondiging van de geslachtsverandering. Mag je de muziek van Sarah Beth nog wel draaien en als dusdanig aankondigen?
Het wordt pas echt geschiedvervalsing als je ’t over Caitlyn Jenner hebt. Zij won als Bruce olympisch goud op de Spelen van 1976 in Montreal en nog wel op het atletieknummer dat als het meest complete wordt gezien, de tienkamp. Bruce Jenner verbeterde ook een paar keer het wereldrecord op die discipline. Ik citeer Wikipedia: “Als sterke speerwerper en 1500 meterloper kon Jenner haar voorsprong op de laatste twee onderdelen uitbouwen.” Haar voorsprong. Dat kan dus niet. Een vrouw mag niet deelnemen aan de tienkamp, net zoals een man niet mag meedoen in de zevenkamp. De sportwetten zijn hard en onverbiddelijk, en bieden tenminste het voordeel van de duidelijkheid: mannen en vrouwen leven in gescheiden werelden, het maakt dat transgenders — of vrouwen met een iets te mannelijke hormonenspiegel, zoals de Zuid-Afrikaanse 800 meter-loopster Caster Semenya — niet welkom zijn in officiële wedstrijden, omdat zij aan wedstrijdvervalsing zouden doen. Niet per se mijn idee, wel de regeltjes zoals die strikt gevolgd worden. Caitlyn Jenner zou nooit hebben mogen deelnemen aan de tienkamp in Montreal, Bruce wel.
Ik heb evenveel respect voor de fantastische atleet die Bruce Jenner was, als voor de persoon die sinds 2015 als Caitlyn door het leven gaat. Sarah of Sam, allebei evenveel waard, als Sam maar gelukkig door het leven stapt. Ik wens Elliot Page veel mooie rollen toe, hij is een ongetwijfeld een geweldige acteur, zoals Ellen ook een geweldige actrice was. Boudewijn Van Spilbeeck was een gewaardeerde journalist, Bo doet daar niet voor onder. Petra De Sutter is een respectabele politica, haar intrinsieke kwaliteiten zijn belangrijker dan wie of wat ze vroeger was: moge zij een van de gidsen in het halfduister van de vaderlandse politiek worden.
Maar vroeger is er wel geweest. Hoezeer iemand dat ook wil ontkennen — en daar zijn vaak gegronde redenen voor —, toch wis je dat verleden niet weg met een naamsverandering en een aangepaste bio op Wikipedia. Ik ben not an addict van wat was, maar het was er wel. Best mogelijk dat ik te veel verhangen ben aan feiten, de journalist in mij is altijd klaarwakker: ik heb dus zowel moeite met die deadname, als met iemand deadnamen.
