“Surrealisme is de onmiddellijke kennis van de werkelijkheid,” zei René Magritte ooit. De Belgische grootmeester van het surrealisme zal het mij niet kwalijk nemen dat ik zijn citaat even leen en naar een hedendaagse context verplaats. Hij is ergens ver weg toch maar aan het wandelen met Georgette en de hond, terwijl hier de corona-oorlog woedt. Daar is ie mooi aan ontsnapt.
Dat surrealisme de onmiddellijke kennis van de werkelijkheid voorstelt, konden we gisteravond zien. Terwijl de bijeenkomst van de Nationale Veiligheidsraad haar vijfde uur inging, konden journalisten voor de poorten van het Egmontpaleis en de Wetstraat 16 al letterlijk citeren wat er op dat eigenste moment in het grootste geheim bedisseld werd. Een reporter zei live op de Vlaamse televisie dat de vergadering misschien wel rekening hield met de vervroegde seizoenfinales van Thuis en Familie. (Alsof de Franstalige aanwezigen uitkeken naar de tussentijdse ontknoping van een Vlaamse soap.) Een andere journalist greep net op het ogenblik dat hij op tv aan het woord kwam naar zijn achterzak: berichtje op de smartphone, met een nieuwe stand van zaken. Vers voor de pers.
Eerder van de week was een voorlopige nota van het expertencomité gelekt. Hoera, we kunnen weer afspreken met maximum tien vrienden, was de niet zo voorzichtige conclusie. Waarop iedereen op de vingers probeerde uit te tellen aan hoeveel vrienden ze geraakten. Tegen dat ze aan tien zaten, bleek dat die versoepeling van de coronamaatregelen de ultieme adviestekst niet had gehaald.
Ceci n’est pas une crise.
René Magritte is een van onze grootste kunstenaars ooit, maar zoveel surrealistische fantasie zal hij wel niet gehad hebben, dat hij dit avondlijke scenario had kunnen bedenken. Al wat er ontbrak, was een man met bolhoed en een appel voor zijn gezicht die de persconferentie voorzat. En dat het na afloop mannen met bolhoed en kostuum begon te regenen.
Magritte stierf twintig jaar vóór Microsoft PowerPoint introduceerde. Geen surrealistische software maar je kunt er wel surrealistische presentaties mee maken, zo bewezen communicatievazallen van onze regeringsleiders. Een powerpointpresentatie kan op verschillende manieren gebracht worden, maar de vuistregels blijven steeds dezelfde: maximum zeven lijnen van maximum zeven woorden, een ondersteunend beeld zegt meer dan negenenveertig woorden, hou het simpel, zorg ervoor dat wat je op het scherm ziet de aandacht niet wegneemt van wat er op hetzelfde moment gezegd wordt.
Wie gisteren de presentatie in allerijl heeft gemaakt, was niet aanwezig de dag dat de vuistregels werden uitgelegd in de cursus PowerPoint for Beginners. Hij of zij heeft achteraf niet de nota’s van een andere student opgevraagd. “Och, dat ziet er niet moeilijk uit, het zal wel lukken,” u weet hoe dat gaat. Overmoed ontmoet hoogmoed, van lieden die vinden dat er zoveel mogelijk op die slides moet staan. En dus kregen we gisteravond tussen tien en halftwaalf een splitscreen te zien, met aan de rechterkant een pratend hoofd en aan de linkerkant een tekst die zelden geassocieerd kon worden met wat dat pratend hoofd op dat ogenblik aan het zeggen was. De powerpointpresentatie begon een eigen leven te leiden en dat leidde af van de boodschap. Ik kreeg er een powerpunthoofd van. Dit was geen communicatie maar crommunicatie. Kromspraak-met-visuele-ondersteuning. (Wie naar de radio geluisterd heeft, was aan het eind ongetwijfeld beter op de hoogte, helaas had ik die reflex niet.)
Op de microbubbel Twitter gonsde het van de reacties. De ene zei: dat is toch niet zo erg, de boodschap wordt sereen gebracht, je moet maar leren luisteren. De andere zei: wat een zootje, dit volgt niemand nog! Ik zweefde een tijdje tussen beide standpunten in, om uiteindelijk te belanden bij de tweede groep. Ik heb afgehaakt.
Ceci n’est pas une présentation.
Communicatie is een vak. Mijn gedacht: laat het staatshoofd of de premier in vijf minuten een wervende en wervelende tekst debiteren, recht uit hart en hersenen, waarin emotie en ratio hand in hand gaan en elkaar niet voor de voeten lopen. En laat de powerpoint dan over aan de mindere goden die wél getraind zijn om dit soort presentaties te geven.
Iemand schreef: zouden we dan beter af zijn met een president die de natie met een goed voorbereide tekst toespreekt? Daar moest ik even over nadenken. Ik denk: ja. Jazeker. Já, zeker! En toen realiseerde ik me: wie kan dit, bij ons? Wij hebben geen Macron, met zijn geparfumeerde woorden. Wij hebben geen Merkel, met haar geloofwaardige parler vrai. Wij hebben geen Johnson, met zijn highbrow English dat zijn boertige niveau een heel klein beetje opkrikt. Wij hebben, gelukkig, geen Trump, met zijn roep-maar-eender-watideetjes. Wij hebben ook geen Rutte, een halfwassen regeringsleider die soms wel de juiste toon vindt. Wij hebben — als het op verbale souplesse, geloofwaardigheid en kordate toon aankomt — welgeteld… niemand. Als je de gave van het woord niet hebt, moet je het eenvoudig en helder houden, wat, toegegeven, niet voor de hand ligt in minstens twee landstalen.
Ceci n’est pas facile.
Ofwel kunnen onze politici niet praten, ofwel geloof je ze niet, ofwel praten ze een beetje wollig en halfzacht. Wat er niet in zit, kan er niet uit komen.
