Twee nieuwe politieke initiatieven in minder dan een week tijd: wat een luxe. 2020 is nu al memorabel. In menig partijhoofdkwartier wordt gesidderd ende gebeefd, want de vernieuwing is op komst. Ach, het zal wel meevallen met dat bibberen en beven, en evenzeer ach, het zal wel tegenvallen met die vernieuwing. Zoals alle voorbije vernieuwingen als puntje bij paaltje kwam een scheet in een fles waren. De geur was niet te harden.
Maandag werd ik op Facebook uitgenodigd om lid te worden van de ‘2020Beweging’ die geassocieerd is met Karel Van Eetvelts aankondiging dat er nood is aan een nieuw politiek initiatief. Ik wilde, zoals ik wel vaker doe, de kat uit de boom kijken en gewoon even koekeloeren wie er al lid was van de beweging die — zo las ik — ‘geen politieke partij’ is. ‘Hier voeren en voeden we het noodzakelijke debat over politieke en maatschappelijke vernieuwing. Minder particratie, meer participatie. Minder eigen gelijk, meer concrete oplossingen. We zitten niet vast in één ideologie of overtuiging. We zijn meerstemmig, zoals de samenleving. Het land in beweging zetten met mensen van goeie wil, daar is het ons om te doen.’
Ik kon die goedbedoelde tekst alleen maar lezen omdat ik dan toch op het knopje om lid te kunnen worden heb geduwd, puur uit nieuwsgierigheid om te zien wie er achter het initiatief zat en wie er net als ik al op dat knopje had geduwd. Wie waren die mensen van goeie wil? Ik zag bekende namen, mensen waarvan ik pertinent zeker weet dat ze van goeie wil zijn. En dan zag ik er anderen tussen staan, van wie ik vermoed dat hun slecht karakter de doorslag zal geven als het er echt op aan komt. Er stond een Vlaams volksvertegenwoordiger tussen, fractieleider zelfs, die dus al in een partij zit. Een voormalige Unia-topvrouw. Behoorlijk wat mensen met een profielfoto die voor twee derde door een geel blokje wordt overlapt, wat zoveel wil zeggen als: géén cultuurbesparingen als het aan ons ligt, meneer Jambon. Maar ook lieden die stevig tegen bestaande rechtse partijen aan schurken. Culturo’s en ondernemers, samen onder één dak? Ik kan me de eerste vergadering al voorstellen. Punt één, zijn we het er allemaal over eens dat we om de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen te verzekeren een begroting in evenwicht nodig hebben? Alle handen spontaan en tegelijk de lucht in. En hoe gaan we dat dan doen? Grote stilte, gevolgd door een kakofonie van ideeën. Besparen in de sociale zekerheid. Migratie beteugelen, asielzoekers weigeren. Geen grote militaire aankopen meer. Fiscale fraude eindelijk aanpakken. Ik bedoel maar: zo werkt het niet, hoe sympathiek ik het uitgangspunt ook vind en hoezeer ik Karel Van Eetvelt ook apprecieer als ondernemingsgezinde ondernemende ondernemer. Sommige ondernemingen zijn gedoemd om te falen. Andere — zoals het lotingideetje van David Van Reybrouck — zullen dat zijn na een paar experimenten in kleinere gemeenschappen. Winston Churchill en Joël De Ceulaer hebben gelijk: hoera, de democratie is niet perfect, maar is wel het enige houvast dat we hebben. En moeten koesteren.
(O ja, er was nog die stelling van Michel Van den Brande, wereldberoemd in Vlaanderen sinds zijn boertige passage in The sky is the limit, dat hij ook een partij wil starten. Samen Voor Vooruitgang, of zoiets. Komaan, Willy Naessens en Jeff Hoeyberghs, jullie beurt!)
***
Politieke vernieuwing klinkt prima op papier, maar is niet realistisch. En dat is helemaal niet zo erg. Wat we nodig hebben is politieke standvastigheid. Rustige vastheid, om iemand van een traditionele partij te citeren. Vasthouden aan de idealen en de ideologie, vertaald naar de noden van vandaag. Christelijk voor de enen, liberaal voor de anderen, socialistisch voor een derde (van roze tot donkerrood), Vlaams-nationalistisch voor een volgende (van geel tot bruin), ecologisch voor nog een vijfde.
Zoals het bijna altijd is geweest, inderdaad. Na de Tweede Wereldoorlog was er even een stuiptrekking van de communistische partij, maar die was in de jaren zestig alweer voorbij. Daarna waren er linkse splinterpartijtjes: naast de KP had je Amada (nu PVDA) en de RAL (later SAP). Allemaal communisten, maar opgedeeld in stalinisten, maoïsten en trotskisten. Haalden samen veertig jaar lang nooit de kiesdrempel, laat staan apart. Wie Monty Python’s Life of Brian had gezien, herkende er de achterkamertjesruzies in van de People’s Front of Judea versus de Judean People’s Front en de Judean Popular People’s Front. Potato, potahto, tomato, tomahto. Konden niet samen door één deur, maar snoepten wel stemmen af van de sociaaldemocraten, wat dan weer vervelend was als je je politieke hart links droeg.
De enige nieuwe partijen die het goed deden en nog altijd doen, ontstonden eind jaren zeventig. Vlaams Blok (nu Vlaams Belang) in 1978, uit de Volksunie. Agalev (nu Groen), als autonome ecologische partij in 1979, in de nasleep van de eerste dramatische rapporten over onze leefomgeving, en toch ook wel geïnspireerd door, jawel, de Volksunie, die als eerste partij milieu en klimaat op de agenda plaatste. Sindsdien moeten we het met die partijen stellen, occasioneel opgefleurd door iets als Lijst Dedecker (ontstaan in de boezem van de liberale partij). N-VA is uiteindelijk een afscheuring van de Volksunie, die eind vorige eeuw implodeerde in een linker- en een rechtervleugel. De rechtervleugel hield stand en boog zich om tot de meest succesvolle Vlaamse partij van het voorbije decennium. Máár: de Nieuw-Vlaamse Alliantie is géén echte nieuwe partij, ze speelt mee in een vervolgverhaal. Een succesvolle spin-off van een gematigd populair feuilleton.
Nieuwe partijen zijn gedoemd om ingekapseld te worden in het politieke bestel. In de Verenigde Staten gaat de strijd al sinds mensenheugenis tussen democraten en republikeinen, af en toe opgeschrikt door een groene activist of een steenrijke zakenman die meedoet aan de verkiezingen. Zonder succes, maar wel ten koste van een van beide traditionele partijen. In Groot-Brittannië zijn er de Tory’s en Labour, met een heel eind achter hen aan de Libdems en one issue-partijen als UKIP.
Nederland, zegt u? De Lijst Pim Fortuyn stelde iets voor zo lang de oprichter leefde. Zo zal ook de PVV in elkaar stuiken als Geert Wilders het voor bekeken houdt. En hangt het Forum voor Democratie honderd procent af van het fysieke en geestelijke welzijn van Thierry Baudet. Het zijn eenmanspartijen-met-leden. Over pakweg tien jaar spreken we niet meer over de PVV en als Thierry Baudet zijn politieke speeltje beu is — of Nederland hem en zijn gladde praatjes —, is het over en uit. Op middellange termijn leveren ze hooguit gevloek op binnen de traditionele partijen, waar ze hun stemmen ronselen. Zie ook het kortstondige fenomeen ROSSEM, begin jaren negentig. Of zoals het succes van de PVDA bij ons ten koste gaat van sp.a en Groen. En zoals die nieuwe partij van Van den Brande misschien wel iets weg zal knabbelen bij radicaalrechts en donkerblauw. Bromvliegen zijn het: dat maakt wat vervelend lawaai, vliegt een beetje in je weg en verdwijnt dan spoorloos.
***
Als we ontevreden zijn over de gang van zaken in de politiek — en wie is dat tegenwoordig niet, van extreemrechts tot extreemlinks — zullen we daar van binnenuit iets aan moeten doen. Als kiezer, door goed na te denken over wie onze stem waard is en door invloed uit te oefenen op de partijen die onze voorkeur zouden kunnen dragen. Als politicus, door het volk te leiden en je niet te laten leiden door het volk. Als partij, door compromisbereidheid en het zoeken van consensus zo goed en zo kwaad als dat kan te koppelen aan ideologische standvastigheid en een consequente langetermijnvisie. Een goed begin zou al zijn dat partijen hun krachtigste, maar soms ook lastigste figuren koesteren in plaats van hen veel te jong af te serveren, waardoor de middelmaat regeert. Op de banken van onze parlementen heerst geen zesjescultuur, het is minder, minder, minder. Maar dat is mede onze schuld: wij hebben die mensen daar gezet.
Tig nieuwe initiatieven zullen daar niets aan wijzigen. Het is wat het is. We zullen het moeten doen met het materiaal dat voorhanden is. Beter de bestaande partijen hervormen, hen opnieuw wat dichter bij het originele gedachtengoed brengen, ver weg van populisme en kortetermijnreflexen, dan te proberen het warm water heruit te vinden. Dat is er al. Je moet alleen de juiste kraan opendraaien.
Kortom: hoera, onze partijen zijn niet perfect!
Maar ook: help, daar moet dringend iets aan gedaan worden!
