‘De enige efficiënte remedie tegen de Europese onmacht is meer Europa en minder natiestaat,’ schrijft Paul Goossens vandaag in zijn column in De Standaard. ‘Dat is precies het tegendeel van wat de nationalistische partijen in Vlaanderen en de rest van Europa in hun programma neerpenden. Hun gemekker over de onmacht van Europa is vooral een rookgordijn dat hun principiële bezwaar en gestook tegen een sterk Europa moet verbergen. Zoiets heet volksverlakkerij.’ Nou, die zit!
***
Mens. Man. Wereldburger. Europeaan. Belg. Antwerpenaar. Vlaming. Inwoner van een kleine gemeente in Vlaams-Brabant. Dat is zo’n beetje hoe ik mij voel in de wereld, in die volgorde van belangrijkheid, al durft dat weleens te verschuiven. Waar ik nu woon, is daarbij het minst belangrijk. Dat heeft te maken met liefde, toeval, persoonlijk kapitaal, beschikbare bouwgrond, en dat soort dingen. Wherever I lay my hat, that’s my home. Mijn afkomst, Antwerpen, schat ik hoger in dan de regio waar ik toevallig ter wereld ben gekomen, Vlaanderen. Antwerpen is waar ik ben opgegroeid, dat was 32 jaar lang mijn heimat en dat blijft — dankzij familie, vrienden en voetbalclub — altijd mijn stad. Het zal me niet beletten me te blijven ergeren aan de gemiddelde Antwerpenaar en zijn misplaatste arrogantie, betweterigheid en zelfgenoegzame blik op de wereld, die zelden verder reikt dan de historische stadsmuren.
België vind ik geen onprettig land om in te wonen. Het regent er nog altijd te veel, het is er lang aanschuiven op de wegen, het openbaar vervoer ligt op apegapen, er wordt gesjoemeld dat het een lieve lust is, en onze politici zijn met hun volgende verkiezing bezig, niet met het welzijn van volgende generaties, ook niet die van hun eigen kinderen en kleinkinderen. Doe wel en zie niet om, blijft hier een levensmotto. En we hebben deze zomer een paar dagen van veertig graden beleefd. Maar al bij al is het hier leefbaar. Laten we zeggen: een zesje, dat past naar het schijnt bij de onderwijscultuur. Politiek is de toestand hopeloos maar niet ernstig, om de titel van een radioprogramma uit het verleden te gebruiken, en drijven de twee taalgebieden steeds verder uit elkaar: een ‘linksig’ Wallonië versus een uitgesproken rechts Vlaanderen. Maïzena zal niet volstaan als blijvend bindmiddel. Moeten we daarom het volwassen kind België met het badwater wegspoelen?
maandans.frankvanlaeken.eu, zo luidt de url van deze blog, en die ‘eu’ staat er niet toevallig. Ik ben een overtuigde Europeaan. We moeten niet minder, maar meer Europa hebben, ik ben het volkomen eens met Paul Goossens. Hoe vlugger we Verenigde Staten van Europa creëren, hoe liever. De realiteit is: een écht verenigd Europa staat verder dan ooit van ons af. Dat ligt aan de Europese Unie zelf (gesloten machtsbastion, 28 — en binnenkort 27 — aangesloten landen die in de eerste plaats met en voor zichzelf bezig zijn, een ondoorzichtig besluitvormingskluwen, nauwelijks een gezamenlijk project buiten, niet onbelangrijk, een gemeenschappelijke munt en de slogan ‘Nooit meer oorlog!’), maar dat ligt ook aan het voortdurend wijzen naar de EU als schuldige van vele problemen. Neem de vluchtelingenproblematiek: een eendrachtige aanpak met een verantwoorde verdeling over álle lidstaten is een voor de hand liggende, maar afgewezen oplossing, waarna iedereen in een kramp schoot. Het NIMBY-syndroom, met de individuele EU-landen als backyards. Solidariteit is ver zoek als egoïsme, eigenbelang en angst voor nationalistische tendensen regeren. Internationalisme zit in de hoek waar de klappen vallen, die daar uitgedeeld worden door nationalisten. Natie en nazi klinken niet zomaar bijna hetzelfde: het nationalisme zoals dat door de nazi’s beleden werd, kon alleen maar ontstaan in de koker van bloed en bodem-heertjes, die van ‘Eigen volk eerst’ een moordzuchtig credo hadden gemaakt. Met z’n allen achter de vlag! (‘Ieder met zijn hymne / ieder met zijn vlag / ieder in dit landje / heeft zijn eigen feestjesdag’ zong Johan Verminnen in 1970 al.)
Niet elke nationalist is een potentiële nazi, uiteraard. Niet elke nationalist is een romanticus die blijft zweren bij 1302 als hoogtepunt uit de Vlaamsche geschiedenis, zeer zeker. Niet elke nationalist is tegen nieuwe gezichten met een andere huidskleur in hún maatschappij, ook dat is waar, maar toch al minder dan de vorige stellingen. Elke nationalist weigert wel het grotere plaatje te zien. Terugplooien op Vlaanderen — of Catalonië, Baskenland, Schotland, Corsica, enzovoort — staat haaks op een inclusieve samenleving. Van eigen volk eerst wordt niemand beter, in de eerste plaats dat eigen volk niet. Jezelf vastklikken aan een maatschappijbeeld van allemaal witte mensen, liefst een patriarchaat, is leven in het verleden. Een onafhankelijk Vlaanderen is niet de oplossing, maar zal nieuwe problemen met zich meebrengen. Net zoals het huidige België niet de oplossing is, niet meer althans. We moeten omhoogkijken, niet omlaag. We hebben een verrekijker nodig, geen microscoop. De blik moet op oneindig, niet op de eigen navel.
Dat is mijn stellige overtuiging, als internationalist, en ik heb respect voor wie er anders over denkt, maar het verleden geeft me gelijk. Nationalisme en communisme — dat heel sterk gelijkt op nationalisme in die zin dat het in zichzelf gekeerd is, vanuit het eigen Grote Gelijk en dus het ongelijk van de anderen vertrekt — hebben miljoenen mensenlevens geëist. Dat is de harde realiteit. Vandaag staat in Spanje het regionale nationalisme tegenover het staatsnationalisme, dat nog altijd een beetje Franco met zich meedraagt. De Catalaanse politici hebben wel degelijk een ernstige fout begaan, met het organiseren van een onwettig referendum. Dat is burgerlijke ongehoorzaamheid. Hen daarvoor tot dertien jaar in de cel steken, is dan weer vele bruggen te ver. Een rechtsstaat moet proportioneel reageren. De rechters hadden hen ook voor vijf of tien jaar uit hun burgerrechten kunnen ontzetten, bijvoorbeeld. Nu maken ze er martelaren van en zal het Catalaanse nationalisme eerder aanwakkeren dan inbinden. Niet dat die rechters rekening hadden moeten houden met de mogelijkheid van betogingen en gewelddadige reacties. Zij moeten onafhankelijk kunnen oordelen. Maar dan nog: proportie is belangrijk.
***
De mensen die deze week luid te keer gingen tegen het bestraffen van de burgerlijke ongehoorzaamheid in Catalonië, deden dat ook tegen andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid (gele hesjes, Extinction Rebellion, boerenacties in Nederland). De ene burgerlijke ongehoorzaamheid is de andere niet. Op zich klopt dat wel, maar je moet wel consequent blijven. Als je burgerlijke ongehoorzaamheid in één vorm acceptabel vindt, kun je niet andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid neersabelen omdát het om burgerlijke ongehoorzaamheid gaat. Het is het een of het ander (en dat geldt ook voor wie de omgekeerde redenering maakt). Consequent denken en handelen vereisen mentale discipline.
Dat staat helemaal niet haaks op inclusiviteit, dat is wat jij en Paul Goossens – die al jarenlang elke week dezelfde column schrijft – ervan maken. De EU is, let’s face it, de kwadratuur van de cirkel, 1 groot democratisch deficit, dat potentieel inderdaad een misschien aantal oplossingen kan aanreiken voor een aantal problemen. Maar niet door nog minder dan nu rekening te houden met de mening van haar eigen burgers.