De kiezer
heeft altijd gelijk.
U kent die
dooddoener ongetwijfeld. Hij wordt meestal gebezigd door mensen die het
helemaal eens zijn met een verrassende verkiezingsuitslag, terwijl de rest van
de wereld platgeslagen van verbijstering in de zetel ligt te bekomen. De kiezer
had jarenlang gelijk door ons politieke landschap te versnipperen, met als
gevolg dat tripartites zich opdrongen. De kiezer had gelijk toen de Hongaren
een onverbeterlijke populist aan de macht hielpen. De kiezer had gelijk toen de
Britten voor uittreding uit de Europese Unie stemden. En de kiezer heeft nu ook
weer gelijk door Donald Trump naar het Witte Huis te sturen.
***
We worden
alweer om de oren geslagen door analyses. Vaak geschreven door deskundigen die
vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen overtuigd waren dat het resultaat
wit zou zijn en die nu hartstochtelijk verdedigen dat die zwarte uitkomst in de
sterren geschreven stond. Klinkt het niet, dan botst het. Botst het niet, dan
klinkt het toch geloofwaardig. Het nieuws sterft elke dag, u kent dat gezegde
wel. Dus kun je perfect een tegenovergestelde mening verkondigen zonder dat er
iemand “Draaikont!” begint te roepen.
Ja, Hillary
Clinton bleek een zwakke tegenkandidate. Dat wisten we al: een zwaktebod, bij
gebrek aan alternatieven. Er was natuurlijk Bernie Sanders, een sympathieke opa
die wat linkse kreten slaakte, maar zou die een kans hebben gemaakt tegen
Trump? Ik denk het niet. Hij zou wekenlang zijn afgeschilderd als ‘het rode
gevaar’, een communist die de Amerikaanse belangen zou schaden, ook al is ie in
West-Europese ogen niet veel meer dan pakweg een linkse CD&V’er of een
sociaal-democraat die naar het midden van het bed rolt. Dat Clinton tot het
establishment behoort, het zal wel, maar wat dan met een rijke ondernemer die
tot de één-procenters behoort, al
jaren weigert om keurig zijn belastingen te betalen en alleen maar tijdens de
campagne te zien was op plekken die hij doorgaans mijdt en zelfs verafschuwt,
wetende dat hij liever in zakenclubs en exclusieve kringen vertoeft? Is dat dan
geen vertegenwoordiger van een
establishment? Die e-mails vanaf een privéserver zullen Clinton beslist geen
goed hebben gedaan, maar waren die vage aantijgingen erger dan het seksisme en
racisme van haar tegenstander?
Stemmen
voor Trump (of niet gaan stemmen) is gelijk aan vrouwenhaat, riepen feministen
onmiddellijk nadat de uitslag was bekendgemaakt. Echt? I don’t think so. Of Clinton nu een vrouw, een man, een transgender
of een wezen van Mars was, ze blijft een ontiegelijk zwakke kandidate. Een stem
voor haar, zou eerder een stem tégen Trump geweest zijn. Of omdat kiezers uit
traditie voor een democratische kandidaat stemmen. Maar van Hillary liepen
weinigen warm. Zelfs Bill niet, vermoed ik. De verkeerde kandidaat (m/v) op het
verkeerde moment. De twee partijen liggen op apegapen in de States. De
democraten hadden geen alternatief voor Clinton, de republikeinen moesten het
stellen met een kandidaat die de partij herhaaldelijk te kakken zette en niet
vaak genoeg kon benadrukken dat hij in feite niets had met de Grand Old Party.
***
Trump heeft
gewonnen omdat de democratische kiezers thuisbleven. Zo eenvoudig is het. Trump
haalde minder voorkeurstemmen dan Mitt Romney vier jaar geleden en die kreeg
toen een geweldig electoraal pak slaag van Barack ‘Four more years’ Obama.
Bijna de helft van de stemgerechtigden had vorige dinsdag iets beters te doen
dan naar de stembus te trekken en mee te beslissen over hun toekomst. Werken.
Met de kinderen spelen. Naar hun favoriete soap kijken. Een Bud drinken in het café om de hoek. Een
muziekje opzetten, misschien wel van Leonard Cohen. I’m Your Man, op hetzelfde ogenblik dat Trump die woorden gebruikte
om zijn Narcistische Zelf te promoten.
“Italianen kennen niet van je winnen, maar
je ken wel van ze verliezen”, zei de grote Nederlandse filosoof Johan Cruijff ooit, een van de
giganten die ons dit jaar verlieten. Parafraserend: Trump ken niet van je winnen, maar je ken wel van hem verliezen. En
dat deed Hillary. Glansrijk, bij wijze van spreken. Eigenlijk moet je haar
feliciteren: ze maakte mogelijk dat het onmogelijke waar werd. Een prestatie op
zich. Maar wel één waardoor Amerika en bij uitbreiding de wereld zit
opgescheept met een losgeslagen projectiel.
***
Heeft de
Amerikaanse kiezer gelijk? Ja, zullen mensen zeggen die het best wel oké vinden
dat zo’n halfgare brulboei over twee maanden in het Oval Office zit. Omdat zijn
verkiezing de boel wakker schudt. Omdat hun afkeer voor traditionele politiek
diepgeworteld zit. Omdat verandering per definitie goed zou zijn voor ons, the people.
Laten we
dan even kijken naar de échte resultaten. Bijna de helft van de stemgerechtigde
Amerikanen ging niet stemmen. Mag Trump hen vertegenwoordigen? Ik ben geneigd
om “Ja” te antwoorden. Als ze het niet met hem eens zijn, is dit een
extreem geval van ‘Eigen schuld, dikke bult’. Ze hadden maar moeten gaan stemmen.
Ongeveer een kwart van de kiezers stemde op Clinton, zij zijn misnoegd en
teleurgesteld. Een paar procent opteerde voor andere kandidaten, ook zij zullen
niet blij zijn met Trump (en misschien ook wel niet dat hun stem nu een
weggegooide stem blijkt te zijn). Het overblijvende kwart stemde op Trump. Dat
zijn dus de kiezers die zogezegd gelijk hebben. Een kleine 60 miljoen mensen.
Máár: uit
de exit polls — en ja, ik weet dat je peilingen en dat soort zaken zwaar moet
relativeren, maar toch… — bleek dat slechts één op de vier Trumpkiezers vertrouwen
heeft in de man en dat amper één op drie gelooft dat hij eerlijk is. Kortom: 75
procent van de Trumpkiezers heeft geen fiducie dat hún kandidaat het er goed
vanaf zal brengen in het Witte Huis. Snel omgerekend gaat dat over bijna 45
miljoen Amerikanen. Of: vier keer de Belgische bevolking die wél op Trump heeft
gestemd, maar niet denkt dat ie het de volgende vier jaar goed gaat doen als
‘leider van de vrije wereld’. Hier past een “Oh
my God!” of duizend.
***
Opgelet,
hier komt een paradox: ik geloof in democratie, maar ik geloof niet meer in de
kiezer. Die doet tegenwoordig eender wat. Stemt op partijen die het land willen
splitsen, terwijl hij daar zelf tegen is, bijvoorbeeld. Stemt op figuren die
halve criminelen zijn, gewoon om dwars te liggen. Stemt op haatzaaiers, hoewel
hij/zij zelf in de omgang best wel aardig is. En we zijn gewaarschuwd, want in
2017 komt er meer van dat, met parlementsverkiezingen in o.m. Oostenrijk, Nederland,
Frankrijk en Duitsland. Het populisme is in opmars, we zullen het geweten
hebben.
De kiezer
is doorgeslagen. Weet niet meer van welk hout pijlen te maken. Hij is de traditionele
achterkamertjespolitiek, het eeuwige gekonkelfoes en de halfslachtige beslissingen
beu, en hij heeft gelijk, maar is er een alternatief? De geschiedenis en de
ervaring leren dat luidruchtige nieuwkomers eens aan de macht verdacht veel
gaan lijken op hun zo fel bekritiseerde voorgangers en zich ook terugtrekken in
hun geheime vertrekken, om daar in de eerste plaats hun eigen
machtsbastionnetje te verdedigen en, als het even kan, uit te bouwen. Om
daarom, uit pure balorigheid, op een ideologisch zeer vaag alternatief met een
flinterdun programma bestaande uit een handvol goedklinkende slogans te
stemmen, is nog naïever dan hopen op verandering van binnenuit.
Als je als
kiezer Russische roulette met de democratie gaat spelen, breng je die
democratie uiteindelijk zélf in gevaar. Als je in het stemhokje stapt, zou je
dat moeten beseffen. Als je thuisblijft ook, trouwens. Met alle vandaag beschikbare
informatie — hoe fragmentair en onbetrouwbaar ook, in sommige gevallen — zou er
geen excuus meer mogen zijn om niet gemotiveerd én geïnformeerd volop je democratische
recht uit te oefenen.
Ik verfoei
racisme, maar ik heb veel meer respect voor een ‘oprechte’ racist die stemt
voor een racistische kandidaat of partij, dan voor kiezers die dat doen omdat
ze slechtgezind zijn opgestaan, of omdat ze eens wat anders willen. Ik vind het
slimmer om België te laten bestaan dan om het land te splitsen, maar ik heb
veel meer respect voor de separatist die bewust stemt voor een separatistische
kandidaat of partij, dan voor kiezers die dat doen omdat ze kandidaat X wel
sympathiek vinden ogen, en kandidaat Y veel minder.
Daarom blijf
ik voorstander van stemrecht en niet van opkomstplicht, de trouwe lezer zal
mijn betoog terzake intussen uit het hoofd kennen. Laat alleen de gemotiveerde
kiezers gaan stemmen. En laten we dan vooral hopen dat ze zich bij ons beter
informeren dan 45 miljoen Amerikaanse burgers, die gestemd hebben op iemand die
ze niet vertrouwen omdat ze die andere nog minder vertrouwden. Arm Amerika!
***
De kiezer
heeft niet altijd gelijk. Politici mogen die woorden niet hanteren, vanwege het
gevaar dat die uitspraak als een boemerang zou terugkeren. Politologen en
politieke journalisten zullen dat ook zelden zeggen of schrijven, want dan
staat hen een reprimande te wachten. Laat mij het dan doen, als geïnteresseerde
toeschouwer langs de zijlijn. In dit tijdsgewricht is er geen excuus meer om als
kiezer niet op de hoogte te zijn. Je moet er wel een beetje moeite voor doen,
maar dat geldt voor alles in het leven. Als de kiezer altijd gelijk zou hebben, zou hij minder vaak van gedacht veranderen. ‘Gelijk hebben’ is iets absolutistisch, nee?
En toch:
hoewel de kiezer dus niet altijd gelijk heeft, zal zijn keuze wel moeten
gerespecteerd worden. Daar moeten we als democraten over waken, hoezeer het
verkiezingsresultaat ook tegenvalt. Er is een reden waarom Churchill democratie
de slechtste regeringsvorm op alle andere na noemde.
