God ja, de VRT moet besparen, dat waren we
haast vergeten. Ik heb het even terug opgezocht: in de vijfjarige
legislatuur-Bourgeois dalen de inkomende middelen van Vlaanderen met 27 miljoen
euro. Dus werd er lang en diep en in alle discretie nagedacht en een
transformatieplan opgesteld dat onmiddellijk gelekt werd en vervolgens lang en
diep werd geanalyseerd. Dinsdag wordt er gestaakt. Afhankelijk van de bijsturingen
aan het plan: grondig (alles stil en op zwart) of in pieken (af en toe een
pesterijtje en vervangprogramma’s).

U heeft ze ook wel gelezen, de niet voor uw
ogen bestemde kracht-van-veranderingslijnen van het plan. Er wordt vooral
regionaal gehakt: West-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg zouden verdwijnen. Nee,
niet de provincies, dat is voor een later stadium, maar wel de VRT-gebouwen in
Kortrijk, Antwerpen en Hasselt. Alleen in Gent en Leuven zou er een regionaal
huis overeind blijven. Wat vreemd lijkt: Radio 2 is veruit de meest succesvolle
radiozender van het land. Wat op een toegeving kan lijken: de openbare omroep
geeft een deel van de markt in handen van de commerciële zenders. Wat ook een
provocatie kan zijn: ik kan me niet voorstellen dat regionalistische politici
het prettig vinden dat er net op dat punt wordt afgebouwd. Wat er ook van aan
is: er kwam heisa van.

***

Veel heeft te maken met de geschiedenis en dan
met name de relatie tussen de huidige Vlaamse coalitiepartners en ‘hun’
openbare omroep. Even terug in de tijd. Met de radio had de politiek weinig
problemen in het verre verleden. Dat piep-tuut-krakmedium was af en toe zelfs
nuttig om de bevolking moed in te pompen in tijden dat de vluchtelingen niet
naar hier kwamen, maar van hieruit vertrokken. Toen op 31 oktober 1953 de
televisie ons grijze bestaan zwart-witte impulsen kwam geven, werd dat ook nog
op algemeen gejuich onthaald. Het was maar voor een paar uur per dag,
volksverheffing was nog het algemeen Leitmotiv en interviews met politici waren
nog van een hoffelijkheid die de tijd typeerde: keurig in pak-met-das gestoken journalisten
waren al blij dat de hoogedelachtbare meneer de minister wilde antwoorden op
hun vragen en knikten beleefd toen die aan een vanzelfsprekend niet door kritische
tussenvragen onderbroken raison van
pakweg vijf minuten begon.

Maar in de tweede helft van de jaren zestig
sloeg de sfeer om. Vooral toen een in Vlaanderen aangewaaide Nederlandse
professor op de Vlaamsche televisie ‘voorhuwelijkse betrekkingen’ verdedigde.
Schande! ’t Was dat de brandstapel in 1967 ergens plompverloren op zolder stof
stond te garen, of die Jaap Kruithof zou er pardoes op beland zijn. Seks voor
het trouwen (uiteraard in de kerk!), wat een gedacht. (Dat zowat de helft van
de Vlaamse kinderen al een paar decennia op die manier verwekt werden, ach, wat
niet weet, wat niet deert.)

En dan was er mei 68: de gedachten waren vrij,
er ontstonden gemeenschappen waarin de vrouwen snorren hadden en de mannen
baarden, de poster van Che Guevara sierde de slaapkamer van menige, in de
beslotenheid van zijn eigen geheime verblijf onanerende puber, er gebeurde iets
in de samenleving. Op de VRT sijpelde een nieuwe lichting journalisten binnen.
Kereltjes en wijfjes met lef, die een politieke partijkaart weigerden, stel je
dat voor. De grote baas, CVP-vazal Paul Vandenbussche — die erom bekend stond
dat je een vergadering met hem vóór de middag moest plannen, anders was die
fles whisky al soldaat gemaakt — zag het met lede ogen aan en schakelde zijn
adjudant, chef informatie Karel Hemmerechts (vader van, maar vooral: ook een
CVP-getrouwe), in om het journaille onder de knoet te houden.

Partij 1 die uitermate ontevreden was met de
drang naar onafhankelijkheid van de nieuwsdienst: CVP.

Partij 2 die ontevreden was over de
monopolistische overheidszender, vanwege het gebrek aan commerciële
concurrentie: PVV. De liberalen ijverden samen met de christendemocraten voor
het doorbreken van het monopolie. De CVP, omdat ze zo die nieuwsdienst in het
hart hoopte te treffen (premier Tindemans ging zelfs nog op de RTL pleiten voor
een commerciële zender in Vlaanderen!); de PVV, omdat ze zo het liberale
vrijemarktdenken wilde ondersteunen. De broer van Guy Verhofstadt, Dirk,
schreef daar nog een merkwaardig boekje over: Het einde van het BRT monopolie.

In de jaren tachtig kwamen christendemocraten
en liberalen samen aan de macht, zonder die vervloekte sociaaldemocraten, en
werd er achter de schermen geijverd om het monopolie te breken. De regering
Martens-Verhofstadt viel in oktober 1987 en werd drie maanden later vervangen
door een coalitie zonder PVV, maar de kiemen waren gelegd. Op 1 februari 1989
mocht VTM starten. Missie geslaagd.

***

Tja, nu was het monopolie doorbroken en was
het een jaar of zes, zeven lachen met die weinig performante, oubollige, op
oude ideeën voortdrijvende BRTN. Tot er een nieuw management kwam aan de
Reyerslaan, programma’s niet meer voor de unhappy
few mochten worden gemaakt, en commerciële principes ook bij de openbare
omroep binnen sijpelden. Sindsdien, nu al achttien jaar lang, is de VRT de
dominante speler op het vlak van radio én televisie, tot spijt van wie ’t
benijdt. Marktleider, ze horen het niet graag in sommige kringen.

Enter, een nieuwe speler op de politieke markt, want je kunt de huidige N-VA
bezwaarlijk een logisch vervolg op de Volksunie van weleer noemen. Ook
(neo)liberaal, maar ook tegen al te kritische berichtgeving van al die rode
jongens in hun slordige kleren. Kortom, partij 3 die anti-VRT is, kwam zich
roeren. Het Vlaams-nationalisme heeft altijd een dubbelzinnige houding tegenover de openbare omroep gehad, vanwege te weinig Vlaams, te links, te dit, te dat.

Laat nu net die drie partijen die ofwel vanuit
het verleden, ofwel vanuit het heden een eitje te pellen hebben met de openbare
omroepen voor nog bijna vier volle jaren ononderbroken aan de macht zijn. Een
uitgelezen kans om de stoute VRT een nieuwe les te leren.

Dit besparingsplan heeft echt niets met centen
te maken, een te hoge dotatie, middelen die ten onrechte aan de markt worden
onttrokken (die adverteerders zullen niet zomaar naar de andere zenders lopen,
waar ze meestal trouwens al aanwezig zijn): dit is puur ideologisch.
Revanchisme. Wat? Jullie hebben jaren
niet leren luisteren? We zullen jullie eens een lesje leren.

Ik ben blij dat ik opnieuw voorzichtige
stapjes mag zetten in dat vaak verwarrende, ondoorgrondelijke, spuuglelijke
huis van — wat mij betreft — vertrouwen. Ik leef mee met al wie zich bedreigd
voelt. Ik wens hen sterkte en hopelijk nog heel lang, heel veel werkvreugde.
Het zijn harde tijden aan de Reyerslaan 52.

***

Donderdag bewees de VRT tot wat een openbare
omroep in staat is als het op informatieverstrekking aankomt. #opdevlucht was
een hele dag onmisbare radio, televisie en digitale media.