Zin voor humor en zelfrelativering is dictators en de
jaknikkende opportunisten in hun directe omgeving niet gegeven. Dat mocht de
Russische schrijver en dichter Daniil Charms (1905-1942) aan den lijve
ondervinden. De anglofiel Charms, geboren als Daniil Ivanovitsj Joevatsjov,
koos zijn pseudoniem als een speelse mengeling van de Engelse woorden ‘harm’
(schade) en ‘charm’ (charme). Zijn absurdistisch werk stuitte het Stalinregime onveranderlijk tegen de borst.
In 1931 werd Charms een eerste keer gearresteerd op
beschuldiging van ‘het volk af te houden van de opbouw van het socialisme’, ik
verzin het niet. Tien jaar later werd hij opnieuw opgepakt. Hij veinsde een
geestesziekte, waardoor hij niet naar een goelag werd getransporteerd, maar
naar een psychiatrische instelling. Daar overleed hij begin 1942, nauwelijks 36
jaar oud. Een vervelende luis in de pels van Stalin en trawanten was opgeruimd.
In het universum van Charms sloegen mannen elkaar de
hersenen in met een komkommer of werd een ongezond bevonden man in twee
geplooid en bij het afval gedropt. Een nieuwsgierige oude vrouw die uit het
raam leunde, naar beneden stortte en in duizend stukjes uit elkaar spatte staat
centraal in ‘De oude vrouw’ uit 1938. Theaterregisseur Robert Wilson pikte The Old Woman op en bracht het over naar
zijn eigen universum, dat altijd vol droombeelden, surrealistische situaties en
uitvergrote nietige details uit het alledaagse leven zit.
De Texaan Wilson, geboren in 1941 in Waco, verhuisde begin
jaren zestig naar Brooklyn, New York, waar hij zich een weg baande als experimenteel,
avantgardistisch theatermaker. Naam en faam verwierf hij in 1976 met Einstein on the Beach, op muziek van
Philip Glass. Hij bewerkte beroemde opera’s (Wagner, Verdi, Richard Strauss,
Debussy), toneelstukken (Shakespeare, Ibsen, Brecht, Beckett) en literatuur
(Jean de la Fontaine, Büchner). Maar hij werkte ook samen met rockartiesten:
Tom Waits (The Black Rider, Woyzeck), Lou Reed (Timerocker, POEtry) en
Antony Hegarty (het briljante The Life
and Death of Marina Abramović, waarin het leven van de gelijknamige
performance-artieste op hoogst eigenzinnige wijze wordt uitgebeeld en zij met verve zichzelf speelt).
In The Old Woman
realiseert Wilson een oude droom: samenwerken met Mikhail Baryshnikov, één van
de allergrootste namen uit de balletgeschiedenis (jongere kijkers zullen hem
vooral kennen van een bijrol in de tv-serie Sex
and the City). Mannen van leeftijd, respectievelijk 72 en 65, die
voorbestemd leken om ooit elkaars wegen te kruisen. Voeg daar nog de 58-jarige
acteur Willem Dafoe aan toe (die ook al schitterde in The Life and Death of Marina Abramović) en je krijgt een dream team.
Nieuwsgierige oude vrouw valt uit raam en sterft. Schrijver
ontmoet jonge vrouw bij de bakker en wil haar mee naar huis nemen, maar
realiseert zich dan dat er een dode oude vrouw in zijn kamer ligt. Schrijver
stopt dode oude vrouw in valies en neemt haar mee de trein op. Valies
verdwijnt. Dromen. Nachtmerries. Oude vrouw die een klok vasthoudt en telkens
opnieuw herhaalt dat het kwart voor drie is.
Gedissecteerd blijft er van The Old Woman een flinterdun verhaal over, met heel wat repetitieve
elementen. Maar met Robert Wilson als regisseur wordt het een avondvullende
voorstelling, waarin hij theater heruitvindt, zoals hij dat ook al had gedaan in zowat al zijn
andere werken. The Old
Woman is tegelijk exuberant en ingetogen. Vrolijk en triest. Eerlijk en
leugenachtig. Kortom: Het Leven Zoals Het Is. De krankzinnige personages lijken
zo weggelopen uit een Tom Waitssong.
Burleske meets vaudeville
meets Nō meets rockopera meets
Kammerspiel meets moderne dans meets nog zovele andere invloeden. Dafoe
en Baryshnikov dragen dezelfde kleren, zijn exact hetzelfde geschminkt, hebben beiden
een haarlok die in een soort zijdelingse eenhoorn werd gedraaid en lijken
daardoor fysiek enorm op elkaar, ook al is Baryshnikov iets kleiner. Engels
en Russisch wisselen elkaar af, zoals de acteurs ook voortdurend elkaars
personages overnemen. De scenografie is schitterend, de belichting
onwaarschijnlijk knap, de muziek vormt een volwaardig derde personage. Maar de
show wordt vooral gestolen door het illustere duo Baryshnikov-Dafoe, die alle
registers mogen open trekken. Van het kleine gebaar tot het groteske.
The Old Woman is
theater zoals je dat niet vaak te zien krijgt. Onmogelijk om dat in een
recensie voldoende eer aan te doen. Onbeschrijflijk, is zowat de beste
omschrijving die je ervan kan geven. Wat dit stuk met een mens doet, kan je
alleen maar aangeven door achteraf even naar de omringende toeschouwers te
kijken. Je ziet een gulle lach, je merkt tranen van ontroering, je ontwaart
pure euforie. Het was een ware eer en genoegen om anderhalf uur lang in het
universum van Robert Wilson te mogen vertoeven, aan het handje geleid door de
heren Baryshnikov en Dafoe.
Jammer dat de vijf voorstellingen in deSingel, het Antwerpse
kunstencentrum dat elk jaar nog meer aan belang wint, voorbij zijn. Van 6 tot
23 november loopt The Old Woman in
het Théâtre de la Ville in Parijs. Tip voor een citytrip!
