Maandans

Vrijdagnamiddag, omstreeks 15u15 in Brussel Centraal. In vier
talen laat de omroepster weten dat de Fyra van 15u22 niet zal rijden.
Afgeschaft. Dat klinkt zo. ‘Dames en heren, wegens problemen op het Nederlandse
spoorwegnet wordt de Fyra vandaag afgeschaft. Gelieve ons hiervoor te
verontschuldigen. Reizigers voor Amsterdam moeten een trein nemen tot in Essen,
waar de aansluiting zal worden verzekerd.’ De Franstalige boodschap is hieraan
voorafgegaan. In het Duits en het Engels ontbreekt, vreemd genoeg, de verwijzing
naar het Nederlandse spoorwegnet.

Vrijdagnamiddag, nauwelijks een tiental minuten later. De
NMBS kondigt aan dat de Fyra officieel rijverbod krijgt. De Dienst Veiligheid
en Interoperabiliteit van de Spoorwegen, DVIS, een organisme dat onafhankelijk
van de directie van de NMBS beslissingen kan nemen, is tot de vaststelling
gekomen dat de Fyra niet meer veilig is, nadat eerder in de week onderdelen van
de veelbesproken trein op de sporen zijn teruggevonden. Vervelend.

Maar wat is het nu? De schuld van de Nederlandse Spoorwegen (NS) of van de Belgische? Of van beide? In een crisissituatie is een spelletje
zwartepieten nooit veraf. De communicatie van de NMBS is trouwens wel vaker het
spoor bijster. Wie staat er intussen letterlijk in de kou? De treinreiziger. (En
dan vraag je je terloops nog af waar je op het perron informatie vindt over treinen die naar
Essen rijden.)

En daar is… de Fyra
(of toch niet)

Een dag later blijkt dat de NMBS de Fyra liever kwijt dan
rijk is. ‘Dumpen’ is het werkwoord dat kranten en nieuwssites gebruiken.
Nochtans werd die ultrasnelle Brussel-Amsterdam-verbinding minder dan
anderhalve maand geleden met veel poeha voorgesteld. De bestaande
intercity-verbinding, de Benelux-trein oftewel ‘Amsterdammer’ (in de mond van
de pendelaars), werd zomaar geschrapt. In plaats van drie uur zou je voortaan
nauwelijks meer dan twee uur doen over de afstand Bxl-A’dam, met dien verstande dat je
er ook wat meer zou voor moeten betalen.

Ik vond dat geen goed idee. Die twee keer drie uur heen en weer naar Amsterdam waren
voor mij perfect: kon ik rustig een boek lezen, een paar koffies drinken, een
gevulde koek eten. In vrij comfortabele omstandigheden. Die keuze werd mij opeens
ontnomen: nu moest ik vooraf een ticket boeken, daar een pak meer voor betalen
en was ik verplicht om sneller te reizen. In theorie, althans…

Zondag 9 december werd de Fyra plechtig ingehuldigd. De
eerste rit gaf al een indicatie van de miserie die op til was, want de trein
vertrok met vertraging. Ha! Eén op vijf Fyra’s liep sindsdien meer dan een
kwartier vertraging op, zes procent reed niet eens uit. Afgeschaft. Het
modewoord in onze stations. Als ik goed kan rekenen, wil dat zeggen dat 26
(zesentwintig!) procent van de Fyra’s niet of niet normaal reed. Meer dan één
op vier.

De NMBS pakte met andere cijfers uit: 7 op 10 Fyra’s reed
volgens de afspraak. In schooltermen is dat nog altijd onderscheiding, nietwaar? De
NMBS hanteert dan ook andere normen: afgeschafte treinen worden niet mee
opgenomen in de statistieken en een vertraging van minder dan vijf minuten
wordt niet eens meegerekend. Ik wou dat mijn examenresultaten op het klotevak fysica
destijds zo waren berekend, ik was verdorie primus geworden!

21 miljoen euro

Ik lees in De Standaard dat de NS zestien Fyra-treinstellen
heeft besteld bij de Italiaanse fabrikant AnsaldoBreda, waarvan er al zeven
geleverd werden, en de NMBS drie, waarvan er nog geen enkele tot hier is
geraakt. Ik lees ook dat één Fyra 21 miljoen euro kost en dat NMBS en NS
contractueel tot maximaal 70 miljoen euro aan schadeclaims mogen indienen. Ik
lees verder dat de Fyra enkele jaren geleden gelijkaardige problemen heeft
veroorzaakt voor de Deense spoorwegmaatschappij DSB, waarna die een andere
oplossing heeft gezocht.

Een paar opmerkingen. Eénentwintig miljoen euro voor een
treintje? Dat niet naar behoren rijdt? En waarvan men had kunnen weten dat ie niet
normaal presteerde, gezien de ervaringen in het toch niet zo verafgelegen
Denemarken? Is er dan niemand die even een vergelijkende studie maakt? Voor een
investering van 63 miljoen euro zou dat geen slecht idee geweest zijn, neen?

Een telefoontje met de Denen had toch gekund? Die spreken heus wel een mondje Engels, doorgaans een pak beter dan Vlamingen zelfs. En zelf spreken we dankzij tv-series als The Killing, Borgen en The Bridge intussen al enkele woorden Deens. ‘Undskyld’, bijvoorbeeld. ‘Sorry’. Een woord dat de NMBS sowieso al wat vaker zou mogen hanteren.

Undskyld, ik was even op een zijspoor beland, maar hier komt al een wissel aan. De Fyra is dus Italiaans. Agusta, u weet wel: van de
helikopters, was dat ook. Is dit een vergelijkbaar verhaal? Ook die
Agusta-helikopters werden aangekocht ondanks negatieve adviezen van verschillende deskundigen en
slechte ervaringen in andere landen. Achteraf bleek het om een
steekpenningenkermis te gaan. Hallo, NMBS? Hallo, minister van Mobiliteit? Ik wil
niets insinueren, maar dat het stinkt lijkt me wel duidelijk. Op zijn minst is
er sprake van een lichtzinnige beslissing. Het is een dossier dat behoorlijk,
euh, ontspoord is.

Wie neemt zijn
verantwoordelijkheid?

En nu? ‘Dumpen’, is het nieuwe ordewoord. En toch denkt de
NMBS er niet aan om de oude ‘Amsterdammer’ opnieuw op de rails te zetten.
Zogezegd omdat men in Nederland al andere dienstregelingen heeft uitgewerkt,
waardoor dat traject niet meer mogelijk zou zijn. Vreemd. Een nieuwe
dienstregeling kan altijd vervangen worden door een andere, zo dunkt me.
Bovendien wordt de zwartepiet opnieuw doorgeschoven van Brussel naar Amsterdam
(of is het Den Haag?). Wat wel quasi zeker is: dit verhaal krijgt je nooit meer
positief op de rails.

De NS heeft inmiddels beslist om de fabrikant van de Fyra verantwoordelijk te stellen en heeft zijn bestelling van negen treinstellen bij AnsaldoBreda geannuleerd. Bij de NMBS moet zo’n beslissing waarschijnlijk nog worden gepingpongd tussen de verschillende directies. Dat zorgt wel vaker voor vertraging.

In België zijn in een niet zo ver verleden ministers afgetreden omdat de diensten,
waarvoor ze de eindverantwoordelijke waren, flaterden. Denk aan de potsierlijke
ontsnapping van Marc Dutroux in april 1998 (waarna de ministers van
Binnenlandse Zaken en Justitie, Johan Vande Lanotte en Stefaan De Clerck, gezamenlijk
aftraden) of de in een rijkswachtkussentje verstikte asielzoekster Semira Adamu
in september 1998 (die minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback tot
opstappen noopte). Telkens kozen ministers van de federale regering voor de
ultieme consequentie, hoewel ze niet rechtstreeks bij de feiten betrokken
waren.

Wat doet de federale minister van mobiliteit, Melchior
Wathelet, vandaag? Maar vooral: wat doen de NMBS-directieleden die beslisten om
de Fyra te bestellen én te laten rijden? Persoonlijk vind ik niet dat Wathelet
hiervoor een stap opzij moet zetten – dat vond ik destijds ook overdreven van
Vande Lanotte, De Clerck en vader Tobback -, maar het kan toch niet dat de
NMBS-top dit straffeloos overleeft?

Als er nog enig politiek-economisch fatsoen
is in dit land, mag dit duur incident niet worden versmoord onder het zingen
van ‘In een klein stationnetje’ of ‘Ze dronken nog een glas, ze deden nog een
plas en alles bleef zoals het was’ (in het geval van de Fyra: afgeschaft!). Dat
zou al te gortig zijn. De NMBS bestaat voor een flink stuk bij gratie van de
belastingbetaler. Een parlementaire onderzoekscommissie lijkt me hier toch op zijn
plaats.

Tweestedentocht

Reizigers zoeken naar alternatieven. Zij willen immers op
hun bestemming geraken. Dus nemen ze de wagen. Of zelfs het vliegtuig. Of ze
zijn veel langer onderweg door veelvuldig over te stappen. Thuiswerk is ook een
mogelijkheid. De nóg duurdere Thalys nemen is zelden een alternatief, omdat die meestal al volgeboekt is.

We zijn creatief in het zoeken van zulke noodoplossingen.
Kan ook niet anders, want de overheid en de NMBS zullen ons niet helpen.
Reizigers morren, actiegroepen roepen wat in een megafoon of schrijven
negatieve opiniestukken, maar uiteindelijk blijft het protest ontzettend braaf.
We kijken al te vaak lijdzaam toe. Terwijl hier wel met ons geld wordt
gegoocheld.

Ik zag vorige zondag een journaalitem over de Costa
Concordia, het cruiseschip dat een jaar na het kapseizen nog altijd op haar zij
ligt voor de Toscaanse kust. Je kan je cynisch afvragen wie het eerst zijn
bestemming zal bereiken: de Costa Concordia of de Fyra? Ik weet het zo nog
niet. De weddenschappen zijn geopend!

En terwijl in Friesland weer luidop gedroomd wordt van de
Elfstedentocht, vraagt de NMBS zich bij ons af of de Fyra ooit wel zal toekomen
aan een ietwat normale Tweestedentocht.