Maandans

Mijn
grootmoeder, die vandaag 103 wordt, is al in geen twintig jaar in een
bankkantoor geweest. Het is het voorrecht van oude mensen dat hun financiële
zaken worden geregeld door kinderen en schoonkinderen. “Dat is toch niks
voor mij, ik ken dat allemaal niet meer!”, u kent dat riedeltje wel. Ze is
klant, trouwe klant zelfs, maar ze heeft geen nood aan een loketbediende die
een gezellig praatje met haar maakt.

Mijn
moeder, die binnenkort 85 wordt, gaat nog wel voor al haar financiële
transacties naar de bank en ze waardeert heel af en toe dat gezellige praatje
met de loketbediende. Ze heeft geen computer, maar is nog voldoende fit en
alert om overschrijvingen zelf te doen. In de bank. Aan de automaat. Slechts occasioneel
moet ze nog aan het loket zijn.

Ik, die
over een paar maanden 58 wordt, regel bijna al mijn zaken via computer. Alleen als er
een lening moet herzien worden of persoonlijke financiën besproken, wat hoogst
uitzonderlijk is, heb ik nood aan een tête-à-tête, maar dat is dan rechtstreeks
met de bankdirecteur, niet met een loketbediende. Ik print wel nog mijn
rekeninguittreksels uit, zo ouderwets ben ik dan weer wel, maar daarvoor
volstaat één keer per maand de automaat in de hal van mijn bankkantoor te
activeren. Ik hoef daar niemand voor te zien of te spreken.

Ik heb geen
kinderen, maar mocht ik die gehad hebben, dan zouden die ongetwijfeld geen poot
meer zetten in een bankkantoor. Alles zou online verlopen, zoals twintigers en
dertigers dat tegenwoordig afhandelen. En de generaties die nu nog niet
volwassen genoeg worden geacht om hun financiën te regelen, zullen over een
paar jaar al helemaal niet meer weten waar zich dat kantoor ook alweer bevond.

Over
twintig jaar zullen de generaties van mijn grootouders en ouders en, wie weet,
ook ikzelf, uitgestorven zijn. Gesteld dat er dan nog bankkantoren bestaan, dan
zouden het spookhuizen zijn. Lege lokalen, waar hooguit nog wat activiteit is
aan de automaat (als die tegen dan nog bestaat) en achter een ontzettend
rustige balie. Je kan dat betreuren (“Er is geen sociaal contact meer hé,
meneer!”), maar het is onvermijdelijk. Het is onvermijdelijk omdat we dat blijkbaar zelf willen. Het is niet de bank die ons op afstand houdt, het zijn
wij die de afstand van de bank waarop we zitten tot de bank waar we klant van
zijn te groot achten.

***

Ik wil maar
zeggen: het is niet onlogisch dat ING — als eerste van ongetwijfeld een pak meer
banken en verzekeringskantoren — een drastische beslissing neemt. Het was
schrikken en het wordt wennen, maar het is de harde realiteit die we zelf mee
hebben veroorzaakt. Vluchten kan niet meer. Huilen is voor ons te laat.

Wát ING
deed is de economische logica zelve. Hóe ING dat deed is hemeltergend. Een
grote baas die vóór het weekend in een email aankondigt dat er ‘spannende
dingen’ te gebeuren staan, o gruwel. “Je moet het dak repareren als de zon
schijnt” en “We moeten snoeien om te groeien”, zijn uitspraken
die je misschien kunt doen in een besloten bestuurskamer — onder grofgebekte
ondernemers voor wie een mens niet meer dan een FTE is en bedrijfsresultaten in
k worden uitgedrukt in plaats van in duizendtallen —, maar die je niet als
officiële communicatie naar buiten brengt op een ogenblik dat je ongeveer
gelijktijdig het ontslag van duizenden werknemers aankondigt én dat je de
eerste jaarhelft 600 miljoen euro winst hebt geboekt. Winst die over het hele
jaar 2015 1,1 miljard bedroeg. De ceo, Ralph Hamers, kende zichzelf en passant ook nog eens 28 procent opslag
toe. Goed bezig, zal het argument geweest zijn.

Cynischer
wordt het zelden. Communicatief ging ING compleet de mist in. Heel Vlaanderen
en Nederland weet nu: gewetenloze schurken. De emotionele woorden van de
Belgische ceo: ach, krokodillentranen, een ingestudeerd nummertje, die man
heeft misschien wel wakker gelegen van hóe hij het nieuws moest brengen, maar
niet dát hij het nieuws moest brengen. Moeilijk momentje, lastige dagen, volgende
week is het echter weer business as usual,
kop op, jongen. De ontmenselijking van het bedrijfsleven schrijnend in beeld en
woord gebracht.

***

Cynische
logica is het, maar wel: logica. En
dan kom ik terug bij de eerste paragrafen. Daar hebben we zelf voor gezorgd
en daar zullen we in de nabije toekomst nog veel meer voor zorgen. In plaats
van op de barricaden te springen en een op middellange termijn onrealistisch
doel na te streven, maximaal jobbehoud, moeten overheid én sociale partners
volgende pijnlijke aankondigingen een stap voor zijn, door nu al, preventief, ruimte
te scheppen voor alternatieve tewerkstelling en, vooral, mee te zijn met de
digitale trein. Weg met dat typisch Belgische gedoe van bescheidenheid,
volgzaamheid en achter de feiten aanhollen: we moeten voortrekkers worden.

Helaas
lijken we geneigd dezelfde reflex te vertonen als dertig jaar geleden toen de
staalnijverheid en de steenkoolmijnen slabakten. Er werden miljarden in
bodemloze putten gepompt, in plaats van realistisch te zijn (net zoals de
mensen nu nog nauwelijks een bank bezoeken, werd er toen al een tijdje niet
meer op kolen gestookt en was dat staal ook al passé) en maximaal in te zetten
op alternatieven. (Die staatsschuld komt ergens vandaan, moet u weten.)

Maar dan
nog — en ondanks het stoer klinkende ‘Jobs, jobs, jobs!’, dat een mantra van deze
federale regering is geworden — zal de harde realiteit zijn dat er nog wel
vaker noodkreten en alarmbellen zullen weerklinken, gevolgd door afslankingen
en optimaliseringen, om wat newspeak te
hanteren, en dat we de verloren jobs nooit meer 100 procent zullen terugwinnen.
Daarom is dat basisinkomen voor iedereen — laten we zeggen: 500 euro tot 18
jaar, 1.250 euro netto vanaf 18 jaar — een piste die dringend onderzocht moet
worden. Tenzij we ons liever in zelfmedelijden blijven wentelen, het
onafwendbare ontkennen en alleen nog maar in staat zijn tot verontwaardiging,
hoe terecht die ook is.

De kracht
van veranderING (dank aan Joël De Ceulaer voor de inspiratie) zou er weleens in
kunnen liggen dat we anders gaan denken over én kijken naar leven, welzijn, onderwijs
en economie. Er zijn genoeg filosofen, sociologen en arbeidsmarktdeskundigen
die daar al over nagedacht hebben. Wanneer schieten de beleidsmakers wakker?

Een
flipperkast. En een boksbal. Een stapel sudoku’s. Ik overloop even mijn eisen bovenop
het interessante basisloon mocht ik morgen gevraagd worden om
luchtverkeersleider te worden. Een fantasietje, quoi, want a) ze zullen mij niet vragen als je ziet dat er tien
‘gelukkigen’ uit enkele duizenden kandidaten op het examen komen, en b) ik wil
die job nooit doen. Ik hou van stress, van de adrenaline die door mijn journalistieke
lijf stroomt, van een deadline die mij dwingt om in overdrive te gaan, maar ik zie mij geen job uitoefenen waarbij
letterlijk mensenlevens op het spel staan.

Daarom ben
ik geen luchtverkeersleider en heb ik er absoluut geen probleem mee dat die een
pak meer verdienen dan andere stervelingen. Gooi er gerust nog wat andere
voordelen bovenop, kan me echt niet schelen. Laat hen vooral in alle nodige
comfort hun werk doen. Daarom ben ik geen chirurg, een beslissing waarmee ik onrechtstreeks
al heel wat levens gered heb. En laat zo’n specialisten het vijf- of
tienvoudige verdienen van de gemiddelde bediende, ik gun het ze. Als ik op die
operatietafel lig, wil ik er vooral levend en wel weer kunnen afstappen, en die
man of vrouw die iets kan wat ik niet kan daarvoor hartelijk danken. Daarom ben ik geen
brandweerman, omdat de neiging om mijn eigen leven te wagen om een wildvreemde
te redden uit een brandend huis dat niet het mijne is en niet eens in mijn
straat staat, mij vreemd is. Noem het laf, u doet maar. Een brandweerman zou
veel meer moeten verdienen dan wat hij nu heeft. Onbetaalbare job, figuurlijk
dan, net als verpleger of onderwijzer (telkens te lezen met ‘m/v’ erachteraan),
en zo zijn er nog wel wat andere. Diep respect heb ik voor die mensen.
Deemoedig buig ik mijn hoofd voor wat ze dag in dag uit presteren.

Ik kan me
er iets bij voorstellen dat de luchtverkeersleiders ongerust/verontwaardigd/boos
(schrappen wat niet past) zijn, omdat hun op het eerste gezicht begrijpelijke
en wellicht terechte eisen niet ingewilligd worden. Twaalf dagen werken, één
dag thuis, opnieuw dagen of nachten aan een stuk gaan werken, dan heb je geen
leven buiten het werk en eigenlijk ook geen leven op het werk. En dan riskeer je in die functie mensenlevens, als werknemer
én als bedrijf.

Ik kan me
er iets bij voorstellen dat de luchtverkeersleiders woedend zijn omdat de CEO
van Belgocontrol net nu een sociaal akkoord dat met haken en ogen aaneenhangt
er wil doordrukken, met het welwillen van slechts één vakbond, wetende dat dit
een slimmigheid is, in de nadagen van de terroristische aanslagen en in de veronderstelling
dat er nu toch geen actie zal gevoerd worden. CEO’s zijn passanten, ze komen
voor te veel centen een tijdje een bedrijf reorganiseren en vertrekken dan op
weg naar een nieuw lucratief avontuur, vaak via de achterdeur, meestal op een
sociaal dieptepunt. Laten we hen vooral met een gezond wantrouwen blijven
bejegenen.

Ik kan me
er iets bij voorstellen dat de luchtverkeersleiders een signaal naar de buitenwereld moesten sturen, omdat er intern
niet of onvoldoende naar hen geluisterd wordt. Als hun gevoel is dat ze ooit
fatale fouten zullen maken, dan moet er naar hen geluisterd worden, oplossingen
gezocht, het principe werkbaar werk toegepast.

Ik kan me
er iets bij voorstellen dat dat signaal een actie is, desnoods een staking. Maar
niet nu, niet daar, niet op deze manier. Zoals de bonden bij de NMBS dat altijd
opnieuw doen — de kleine, obscure vakorganisaties op kop —, presteert de Gilde
van Luchtverkeersleiders het om zonder aankondiging de boel plat te leggen,
daarmee weer duizenden gewone burgers treffend. Misschien hadden ze ’s nachts
de boel kunnen platleggen: een week geen nachtvluchten meer op Zaventem, bijvoorbeeld,
economische impact gegarandeerd, want het gaat om commerciële activiteiten die
veel geld opbrengen. Daarmee tref je uiteindelijk óók de man in de straat, maar
veel minder erg. Met wat nadenken zijn er ongetwijfeld nog alternatieve
(re)acties te bedenken. En als allerlaatste strohalm: een aangekondigde staking
over een maand of zo, als het echt niet anders kan. Vervelend, maar je kan je
er als reiziger op voorbereiden.

Niet nu,
niet daar, niet op deze manier. Wie nu naar Zaventem rijdt, doet dat met een
bang hart. Er zou maar eens een man met een hoedje met een bomgordel in de geïmproviseerde
vertrekhal moeten staan wachten. Als je die mensen dan ook nog eens aan de
grond houdt, waardoor ze niet met vakantie kunnen vertrekken of voor het werk
naar het buitenland reizen, dan ben je wel heel egoïstisch en kortzichtig bezig.
Dan ben je heel ver weg, daar in je ivoren verkeerstoren. Dat is nog een pak
vreemder dan wereldvreemd.

Los daarvan
is het ook strategisch dom. Op welke goodwill
hopen die heren en dames nog te kunnen rekenen? Als links en rechts sámen het
collectieve egoïsme van een groep hekelen, zoals maandag op de sociale media
gebeurde, dan ben je wel heel slecht bezig.

De
oplossing zit er nu niet in — zoals in sommige kringen te horen is — om er met
de botte bijl door te gaan, zoals Ronald Reagan dat in 1981 deed, door
elfduizend luchtverkeersleiders in één keer te ontslaan, want dat zou
stoerdoenerij zijn van de ergste soort. Het signaal, hoe verkeerd ook!, is
uitgestuurd, nu moet er gepraat worden. Een bemiddelaar namens de regering zou
een eerste stap kunnen zijn, een onafhankelijke audit een tweede, en er moeten
toch voldoende internationale benchmarks
zijn om de situatie in ons land mee te vergelijken? En doe alstublieft onmiddellijk
iets aan de concrete werkomstandigheden, want twaalf dagen ononderbroken werken
— zelfs al staat er een flipperkast, hangt er een boksbal en ligt er een stapel
sudoku’s te wachten — en dat na een dag rust nog eens overdoen, is waanzinnig,
onverantwoord, verontrustend.

Ach, ja,
dat wisten we toch al?

Tot daar
een korte samenvatting van de reacties hier te lande op de met veel poeha
aangekondigde ‘Panama Papers’, de gelekte documenten van het Panamese advocatenkantoor
Mossack Fonseca, die door honderden journalisten in tientallen landen werden
gelezen, samengebald en in hapklare journalistieke bijdragen gegoten. In een
tijd van clickbaits iets te veel naar mijn zin opgedrongen via de sociale
media, maar er moet nu eenmaal geklikt worden, nietwaar. Je zou er haast door
vergeten dat dit een knap staaltje is van onderzoeksjournalistiek over de
grenzen heen. En je zou er haast van beginnen dromen dat regeringen over
diezelfde grenzen heen zouden samenwerken om dit soort fiscale constructies een
halt toe te roepen.

In IJsland
werd er gemanifesteerd, daar kwam de premier rechtstreeks in opspraak. In
andere landen wordt er flink gemord, daar kwamen hooggeplaatste figuren
onrechtstreeks ter sprake in het dossier. Bij ons? Ach, ja, dat wisten we toch
al? Toen ik zondagavond de eerste stukken las, dacht ik: dit gaat flink wat
heisa veroorzaken. Eindelijk zullen we fiscale incivieken aan de
spreekwoordelijke schandpaal kunnen nagelen. Na Swiss Leaks en Lux Leaks is dit
het schandaal te veel. Mijn gevoelens van woede en diepe verontwaardiging
borrelden weer op, dat overkomt me wel vaker. De naam Franco Dragone viel als eerste in dit circus: ach,
ja, die is al jaren in het verre buitenland actief. De familie De Spoelberch
werd vernoemd. Ach, ja, dat wisten we toch al?

Laat me
gerust, ik wil het niet weten, interesseert me niet, waar ze nu nog mee
afkomen. Reacties van mensen die ik doorgaans apprecieer op Twitter en andere
sociale fora. Zijn we dan helemaal murw geslagen door wat er gebeurd is op 22
maart? Of hebben wij, eeuwige underdogs, veel te veel respect voor al wie erin
slaagt Vadertje Staat te bedotten, omdat we dat zelf eigenlijk ook wel willen doen (of op
kleine schaal al een beetje doen)?

Waar blijft
de verontwaardiging? Wat zeggen de hooligans nu? Minder erg dan de
terroristische aanslagen? Op het eerste gezicht wel, ja, maar hoeveel slachtoffers
zijn er onrechtstreeks gevallen door de schuld van rijke Belgen die hun geld
semi-legaal of volledig illegaal in Panama en andere belastingparadijzen hebben
geparkeerd, waardoor dat fameuze gat in de begroting had kunnen gevuld worden?
Twee tweets van de gerespecteerde Nederlandse Midden-Oostencorrespondent Olaf
Koens om dit te illustreren. ‘Vreemd genoeg zijn we geneigd dit af te doen als
witteboordcriminaliteit. Maar op deze schaal, vergis u niet, kost dit
mensenlevens.’ ‘Denk aan de ziekenhuizen die er hadden moeten staan, de
wapendeals die er mee gesloten zijn, de journalisten die het niet mochten
vertellen.’

Waar is de
belangrijkste politieke leider van het moment nu? Waarom zegt hij nu niet ‘Ik
voel woede omdat mensen die hier geboren worden en heel goed verzorgd worden,
zoiets kunnen doen’? Omdat het goed vertoeven is op recepties binnen de kringen
van de rijke bourgeoisie? Omdat het hier om ‘échte landgenoten’ gaat, die,
ocharme, al jaren gebukt gaan onder de hoge belastingdruk? (Dat van die
belastingdruk is zeer zeker waar, maar ik vraag mij oprecht af of de
belastingparadijstoeristen hun hele inkomen hier zouden aangeven als de
belastingdruk morgen nul komma nul is. Ik heb een sterk vermoeden dat dit niet
het geval zou zijn.) Omdat deze regeringen gekozen hebben voor een Reaganeske
aanpak, erop gericht om de 1 procent vooruit te helpen in de hoop dat er iets
naar beneden trickled voor de 99
procent, wetende dat dit in het verleden nog nóóit gebeurd is? Omdat we het
niet meer wíllen weten en hopen dat ook dit snel weer overwaait tot de volgende
leaks of papers?

Ach, ja,
dat wisten we toch al?

(Deze bijdrage verscheen dit weekend in De Zondag.)

In zijn nieuwe boek ‘Als het werk stopt’ legt
journalist Frank Van Laeken de moeilijkheden bloot die vijftigplussers
ondervinden om werk te vinden.

Het boek is deels
autobiografisch. Frank Van Laeken viel in 2012 plots zonder werk. Hij was toen
53 jaar. Een klap. “Maar ik had een uitgebreid cv: hoofdredacteur,
woordvoerder, communicatiespecialist. Ik dacht dat ik ondanks de crisis vrij
snel een nieuwe job zou vinden. Het heeft uiteindelijk één jaar en negen
maanden geduurd. Een choquerende ervaring. Het is vooral pijnlijk om zelden
uitgenodigd te worden voor een gesprek. Je krijgt het gevoel dat je niet meer
bestaat. Dat is nog erger dan afgewezen worden. Hoewel je dat niet met honderd
procent zekerheid kan zeggen, voel je wel aan dat je leeftijd dé barrière is.”

BRUGPENSIOEN AFSCHAFFEN

Van Laeken, momenteel
werkzaam als freelance journalist, sprokkelde voor zijn boek gelijkaardige
verhalen van lotgenoten. “Ik ben lang niet de enige vijftigplusser in dit
geval. We zijn op deze manier een hele generatie aan het opofferen.” Hij stelt
ook oplossingen voor. Het brugpensioen afschaffen bijvoorbeeld. “Maar in de
eerste plaats is dit een kwestie van mentaliteit: ondernemers moeten
vijftigplussers als waardevol beschouwen. Iemand van vijftig heeft niet
dezelfde kwaliteiten als iemand van twintig, dat is juist. Maar het komt erop aan
iedereen op zijn kwaliteiten uit te spelen.”

‘Als het werk stopt’, een uitgave van Houtekiet, vanaf maandag 20 april
in de handel.

(Paul Cobbaert)

(Dit interview met mij verscheen zaterdag 18
april in het economiekatern van De Standaard. Het werd afgenomen door Michiel Leen.)

Dat de Belgische arbeidsmarkt haar
oudere werknemers uitrangeert, mocht ook journalist Frank Van Laeken aan den
lijve ondervinden. In zijn boek ‘Als het werk stopt’ gaat hij bij lotgenoten,
werkgevers en politici op zoek naar een oplossing. Het eindoordeel is kritisch:
de goodwill is er wel, tot er concrete beslissingen getroffen moeten worden.

De inspiratie voor zijn boek moest Van Laeken niet ver van huis gaan zoeken:
in 2012, na een rijkgeschakeerde carrière als journalist en communicatieman,
kwam hij werkloos thuis te zitten. Na maanden vruchteloos solliciteren kon hij
alleen concluderen dat zijn leeftijd hem tegenwerkte. ‘Tijdens mijn research
werd die conclusie enkel bevestigd: zowel door de werkzoekende vijftigplussers
die ik sprak, als door beleidsmakers als Fons Leroy van de VDAB of Jo Libeer
van Voka, of Karel Van Eetvelt van Unizo. Die bevestigen allemaal dat bedrijven
niet of nauwelijks geïnteresseerd zijn in oudere werknemers.’

Tegelijkertijd moeten we langer
blijven werken. Je kunt maar beter niet werkloos worden in de laatste 15 jaar
van je carrière?

‘Dat is zo. Een kwart van de 233.349 uitkeringsgerechtigde werkzoekenden in
Vlaanderen is ouder dan 50. Door de crisis is er te weinig jobaanbod, mensen
blijven hangen in de werkloosheid. Dertigers en veertigers schuiven relatief
snel door. Vijftigplussers hebben het moeilijker, en hoe langer je zonder job
zit, hoe moeilijker het wordt. HR-verantwoordelijken denken algauw dat er iets
met je scheelt wanneer ze zien dat je lang werkloos bent. Wie ouder is dan 55,
wordt de facto genegeerd, maar wordt wel verondersteld actief werk te zoeken.’

‘Ik ga ervan uit dat de meeste werklozen effectief werkzoekend zijn. Daarom
heb ik het moeilijk met mensen die pleiten voor een beperking van de
werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Betaal maar eens een huis af met een
uitkering van 800 euro. Een uitspraak als “Als ze de rekeningen niet meer
kunnen betalen, zullen ze wel beginnen zoeken”, van Zuhal Demir (N-VA), is
compleet van de pot gerukt. Alsof er zoveel jobs te vinden zijn voor wie werk
zoekt. Voor het jaar 2013 was er sprake van 45.000 vacatures die langdurig
bleven openstaan, maar zelfs daarvan werd 80 % na zes à negen maanden ingevuld.
Met de overblijvende 20 %, een 9.000-tal, ga je geen 230.000 jobs creëren. Op
die economische evoluties heeft een landje als België amper invloed. Er bestaan
wél tegemoetkomingen en premies om oudere werknemers aan te nemen. Dan hoor ik
van werkgevers dat ze daar niet in geïnteresseerd zijn.’

Dan komen de vooroordelen boven?

‘HR–verantwoordelijke is een instapjob voor jonge, dynamische mensen die
willen doorgroeien. Die zoeken spiegelbeelden van zichzelf. Enkele clichés houden
hardnekkig stand. “Vijftigplussers willen niet meer, ze kunnen niet meer, ze
zijn te vaak ziek, ze zijn te duur.” Dat laatste klopt, door toedoen van de
verloning op basis van anciënniteit. Dat ze niet meer willen, klopt slechts ten
dele. Het brugpensioen is nog steeds wijdverbreid, dus de meeste
vijftigplussers tellen af. De werkgevers vonden het wel prettig om vroegtijdig
afscheid te nemen van oudere werknemers. De vakbonden evenzeer: die gingen
ervan uit dat jongerenwerkloosheid bestreden werd door de ouderen op rust te
sturen. Beide standpunten zijn fout. Van mij mag het brugpensioen worden
afgeschaft: het doet niet meer waar het voor ontworpen werd.’

‘Fysiek kunnen vijftigplussers minder, maar je kent beter dan een twintiger
de valkuilen. Een vijftigjarige kan een goede mentor zijn. Natuurlijk kan niet
elke oudere werknemer mentor worden, maar vandaag wordt niet eens overwogen om
daar meer op in te spelen.’

‘Dat ze vaker ziek zijn, klopt ook niet, al is het wel zo dat àls ze ziek
worden het meestal om ernstige ziekten gaat. Maar vijftigplussers hebben geen
last van de maandagziekte. Een vijftiger is loyaler en heeft meer plezier in
zijn werk. Het debat over werkbaar werk moet in België nog op gang komen.
Voordat je echte veranderingen ziet, is er weer een generatie verloren gegaan.’

Bij de interviews met de stakeholders
blijkt wel de wil om daar iets aan te doen, maar veel concreets gebeurt er niet
met die mooie principes?

‘Op het terrein zie je de goede wil. Alleen: de goede wil van de
bedrijfsorganisaties gaat in een andere richting dan die van de vakbonden. Voka
en Unizo publiceerden al verschillende brochures om hun leden te sensibiliseren
en werven actief vijftigplussers aan. Maar ze dwingen het niet af bij hun
leden. Als zij het niet harder durven aankaarten, blijf je in cirkeltjes
draaien. Het grootste probleem zit bij de bedrijven. Die moeten beseffen dat
vijftigplussers een andere toegevoegde waarde hebben dan een twintiger.
Vijftigers zijn geen jobhoppers meer, ze zijn vaak blij dat ze een job hebben.’

Maakt dat hen niet kwetsbaar? Veel
discussies over loon- en arbeidsvoorwaarden eindigen dan op de dooddoener:
‘Wees blij dat je een job hebt.’

‘Vijftigplussers kunnen niet het onderste uit de kan eisen. Zij zijn er voor
de werkgever, niet omgekeerd. Van outplacement­expert Mark Embo leerde ik: voor
vijftigplussers zijn er geen jobs meer, maar is er wel werk. Je maakt dus
weinig kans als je reageert op een klassieke vacature. Je moet de noden
detecteren en de juiste personen contacteren, nog voordat die beslissen een
vacature uit te schrijven. Onderzoeksjournalistiek bedrijven op zoek naar een
potentiële werkgever.’

‘Wie zoekt die vindt’, kortom.
Daarnet betoogde je nog dat er te weinig werk is?

‘Da’s te kort door de bocht, maar zo maak je wel meer kans om weer aan werk
te raken. Je moet geen tien standaardmails per dag sturen, werkgevers
verwachten iets origineels. Gericht solliciteren is dus een must. Dat deed ik
ook te weinig, besef ik nu. In de laatste paragraaf van mijn sollicitatiebrief
benadrukte ik dat er premies bestonden voor het aanwerven van vijftigplussers.
Dat was misschien mijn grootste fout: alsof ik om hulp smeekte.’

Het helpt niet dat de discussie over
de langere loopbaan in België relatief laat op gang kwam. In de Scandinavische
landen, waar alle stakeholders zo graag naar verwijzen, is 67 al jaren de norm.

‘Men heeft te lang stilgestaan. Bij de pensioenhervorming van 1997 werd
nagelaten de pensioenleeftijd op te trekken naar 67. Nu werd het nog snel aan
het regeerakkoord toegevoegd. De hete aardappel wordt dus weer
vooruitgeschoven. Als men dat 18 jaar geleden had gedaan, was er minder protest
geweest. Wie gaat de pensioenen betalen waar die mensen recht op hebben? De
oplossing is allicht dat iedereen in principe langer werkt, tot 67 of wat mij
betreft tot 70. Zweden loopt voorop qua werkzaamheidsgraad van 55-plussers: 73
%. In Vlaanderen is dat ongeveer 43 %, 30 % minder. Dan nog moeten er jobs
zijn. Er moet een mentaliteit zijn om oudere werknemers te waarderen op de
werkvloer.’

Voorstander van quota ben je niet?

‘Alleen het ABVV pleit daarvoor, trouwens. De werkgevers zijn uiteraard
tegen. Een quotum is een zwaktebod: je bekent dat het probleem enkel met dwang
opgelost kan worden. Er zijn subtielere oplossingen: bepaalde vacatures kun je
openstellen voor één categorie kandidaten. Anderzijds sluit je zo weer mensen
uit, misschien zit er geen valabele kandidaat in je doelgroep. Je zou hopen dat
bedrijven zelf dat evenwicht opzoeken, maar in de praktijk werkt het zo niet.
Ze kiezen voor blanke mannen van maximum 50 jaar. Hoe ga je daartegen in? Quota
zijn de laatste optie.’

Gesteld dat we vandaag allemaal
wakkerschieten, is er dan veel hoop voor wie vandaag 55+ is en werkloos?

‘Ik vrees ervoor. Als de economie in 2018 weer een groeiniveau haalt dat
jobcreatie mogelijk maakt, zijn de huidige 55-jarigen 58. Eigenlijk weet je dat
ze uitgerangeerd zijn, zeker als ze al even thuis zitten. Mensen van mijn
generatie zagen hun carrièrestart vertraagd door de crisis. De huidige crisis
beëindigt die carrière vroegtijdig. Een hele generatie heeft nooit de kans
gekregen zich ten volle te ontplooien. Een gemiddelde werknemer in Vlaanderen
is gemiddeld 30 jaar actief op de arbeidsmarkt, in Nederland is dat 39. Je moet
geen hogere studies gedaan hebben om vast te stellen dat er een probleem is.
Sociaal overleg is belangrijk, maar concrete oplossingen blijven uit, omdat de
belangen rond de tafel te ver uit elkaar liggen. Frank Vandenbroucke, Bea
Cantillon en de pensioencommissie hebben wel plannen voor een hervorming, maar
het risico bestaat dat beleidsmakers enkel maatregelen uitvoeren die hen
aanstaan. Politici zien de volgende verkiezing als deadline. De grootste
oppositie komt vandaag uit de coalitie zelf, ook bij kleine bijsturingen. Wat
gaat dat geven bij een debat ten gronde? Erg optimistisch ben ik niet. De
arbeidsmarkt zal zichzelf niet herstellen. Als iedereen in zijn eigen cirkeltje
blijft drentelen, komen we er niet.’

Toch had dit een veel kwader boek
kunnen zijn.

‘Ja, dat was ook het opzet. Maar er is ondanks alles veel inzicht en goede
wil. En een kwaad boek levert niets op. Ik wilde oplossingsgericht denken. Veel
geïnterviewden in het boek zijn onpartijdig, en zeggen wél pertinente dingen.
Maar wordt er naar hen geluisterd? In Zweden en Nederland werd het probleem
onbevangen bekeken. Hier blijft iedereen in zijn eigen bunker zitten.’

Zou je in een expertenpanel over dit
onderwerp stappen?

‘Tuurlijk. Ik wil een debat op gang brengen. Als het boek onder de mat
geveegd wordt, heeft het geen zin om zoiets te schrijven. Dus als ik word
uitgenodigd om mee te discussiëren of om mijn bescheiden expertise in te
zetten, graag.’

Hoe lang wil je nog werken?

‘Zo lang mogelijk. Werken geeft zin aan je leven. Het is een boutade, maar:
ik wil werken tot mijn voorlaatste dag, en de laatste dag doe ik mijn
goesting.’

Frank Van Laeken, Als het werk stopt
(50+ en zonder job), uitgeverij Houtekiet, 19,99 euro.

Er is een reden waarom ik geen lid ben van een
politieke partij, vakbond of eender welke andere belangenorganisatie. Als
mensen mij vragen waarom dat zo is, antwoord ik altijd temerig dat ik het
Groucho Marx-principe huldig: “I don’t want to belong to any club that
will accept people like me as a member”. Maar er is een dieperliggende
reden: ik ben veel te veel individualist om me te comformeren naar orders van
boven. Ik kan perfect werken met hiërarchische oversten, behalve wanneer die me
vragen blind bevelen op te volgen.

Ik heb alle sympathie voor de vakbonden, ook
al staan ze met hun twee voeten nog in de vorige eeuw en niet zomaar in 1999,
maar echt een heel eind terug in die vermaledijde twintigste eeuw. Ik besef dat
het niet makkelijk is om de omslag te maken van een belangenvereniging die onmisbaar
en levensnoodzakelijk was om arbeiders in menswaardige omstandigheden te laten
werken – aan een redelijk loon en beschermd door een goed uitgebouwde sociale
zekerheid -, naar een moderne, op de specifieke noden van deze tijden gefocuste
organisatie. Veel respect voor het geleverde werk, veel minder voor wat er nu
wordt gepresteerd.

Natuurlijk was het idee van de federale
regering om 26.000 bruggepensioneerden in dagen van hoge werkloosheid en veel
te weinig jobs te activeren pervers. Ik schreef en sprak er eerder al
uitgebreid over. Het compromis dat de sociale partners bereikten, ‘passieve
beschikbaarheid’, was eigenlijk niet veel meer dan gegoochel met nietszeggende
woorden, wat het kernkabinet de dag nadien dunnetjes overdeed door er
‘aangepaste beschikbaarheid’ van te maken. Semantiek, meer was het niet. De
slotsom was: die 26.000 en al die andere bruggepensioneerden worden normaal
gezien gerust gelaten, ook al moeten ze zich officieel beschikbaar houden, of dat
nu ‘passief’ dan wel ‘aangepast’ is. In de praktijk weet je dan: dat opgeworpen
balletje van een week geleden ligt weer in de prullenmand, samen met zovele
andere ondoordachte voorstellen.

Dat het ABVV en wellicht ook de andere bonden
het resultaat van een hele dag punten- en kommaneuken door de regering-Michel
verwerpen, begrijp ik eerlijk gezegd niet. (’t Is te zeggen, ik begrijp het
wel: er is nog altijd veel actiebereidheid bij de bonden tegen een regering
waarvan je op bepaalde vlakken met recht en reden kunt zeggen dat ze asociale
maatregelen neemt, stoom die nu eenmaal af en toe afgelaten moet worden, zeker
wanneer de syndicale verkiezingen in aantocht zijn.) Eigenlijk kwam het vorige
donderdag en vrijdag neer op een spelletje armworstelen waarbij het de
bedoeling was geen verliezers te hebben. Even stoer doen voor het oog van de
camera en daarna samen een pint pakken in een achterafkamertje. Aangezien de regering
logischerwijze het laatste woord had en de uitkomst van die onderhandelingen zo
vaag en zo weinig wereldschokkend was, dacht ik: dit passeert stilletjes en we
gaan verder naar het volgende onderwerp op de lange agenda van dringende maatregelen
voor onze economie. Neen, dus.

Dit gaat niet meer over fundamenteel onrecht,
maar over onterecht fundamentalisme.

Ik, als vijftigplusser die niet
bruggepensioneerd is en die heel graag nog heel lang wil werken, voel me diep
beledigd als ik hoor dat leeftijdsgenoten met brugpensioen worden gestuurd.
Alle begrip voor mensen die al een hele lange carrière achter de inmiddels
versleten rug hebben of oudere werknemers die het fysiek of psychisch niet meer
aankunnen, maar dat is niet de meerderheid van de vijftigers en zestigers. En
door mordicus vast te houden aan dat verouderde en destructieve concept van
‘brugpensioen’ – zelfs de nieuwere term SWT, ‘stelsel van werkloosheid met
bedrijfstoeslag’, is blijkbaar al vergeten – blijven we hangen in de jaren ’80 en
’90.

Toen ik Fons Leroy interviewde voor mijn boek
over werkzoekende vijftigplussers, vertelde hij dat hij eind jaren tachtig als
kabinetschef wetteksten hielp ontwerpen over ‘bejaarde werknemers’, mensen van…
48 en ouder. Dat klinkt als de ultieme belediging. Oud en versleten, terwijl je
in werkelijkheid op de top van je kunnen behoort te zitten.

Ik ben dus beledigd, ABVV, diep beledigd, echt
wel. Jullie kunnen beter. ‘Choose your
battles wisely‘. Er komen nog zeer waardevolle, veel belangrijkere en
minder op symbolen gerichte gevechten aan: tax shift, werkbaar werk, meer
rechtvaardigheid in een steeds hardere en killere samenleving. Als je nu al
mobiliseert is er straks misschien geen energie en bereidwilligheid meer om
daarover te debatteren. Dat zou zonde zijn.

(Voorts vind ik dat Annick De Ridder zelf een
oelewapster is.)

Zesentwintigduizend bruggepensioneerden moeten
actief op zoek gaan naar werk, zo heeft de federale regering verordonneerd.
Zesentwintigduizend mensen die nu thuis zitten, zonder werk gevallen, ouder dan
vijfenvijftig en jonger dan vijfenzestig, vroeger dan ze allicht zelf ooit
gedacht hadden uitgerangeerd op de arbeidsmarkt, mensen die er tot nog toe zonder
tegenbericht van uitgingen dat ze – in de meeste gevallen ongewild – verplicht
moesten afstevenen op wat in de volksmond een rustige oude dag heet. “Uw
actieve tijd zit erop, meneer, mevrouw, tot nooit meer!”

Binnen het sociale overleg vinden zowel de
werkgevers- als de werknemersorganisaties dit een heel slecht idee. Meestal
liggen hun standpunten mijlenver uit elkaar – laten we zeggen: twee oevers met
tussenin een hele brede, kolkende rivier – en keren ze zelfs ostentatief hun
rug naar de minuscule figuurtjes aan de andere kant van het water, maar in dit geval geldt bien etonnés de se trouver ensemble.
Brugpensioen, pardon: ik moet tegenwoordig ‘stelsel van werkloosheid met
bedrijfstoeslag’, SWT, zeggen – is zo’n thema waar ze elkaar wél hebben
gevonden. Bedrijven vinden het namelijk prettig dat ze oudere werknemers
vervroegd naar huis kunnen sturen, vakbonden zijn van oordeel dat vijftigers en
zestigers al genoeg hebben bijgedragen tot het welzijn van de arbeidsmarkt.
Bedrijven en vakbonden hebben het meer voor jongeren. De Vlaamse regering ook,
trouwens, want haar doelgroepenbeleid richt zich nu vooral op jonge
werkzoekenden.

***

Brugpensioen werd ergens in de onzalige jaren
tachtig van de vorige eeuw ingevoerd, toen de economische crisis nog harder
toesloeg dan vandaag. Steenkoolmijnen gingen definitief de dieperik in, de
staalindustrie zat ook al in de put, jongeren liepen rond met ‘No Future’ op
hun voorhoofd getatoeëerd. De overheid zag er destijds een oplossing in om
oudere werknemers vervroegd met pensioen te sturen, dan waren ze daar tenminste
al van af. Een begrijpelijke maatregel, toen. Alleen vergat men dat achterpoortje
te sluiten in de economisch florissante jaren negentig. Ik heb collega’s gekend
die wat graag profiteerden van het aanbod om op hun zevenenvijftigste de deur
van het werk achter zich dicht te slaan. Geen gedoe meer om hun hoofd, zalige
rust, permanente vakantie. Wat even werd vergeten was dat allerlei slimme
mensen, rekenmachine en kalender bij de hand, wezen op de nakende vergrijzing.
En bleven wijzen. En nog altijd wijzen. Ze kregen er zelf grijze haren van.

Het is waar, brugpensioen werd voor heel wat
vrijwillige uittreders een recht in plaats van een noodmaatregel, zoals het
oorspronkelijk bedoeld was. En dus bleven vele duizenden mensen vanaf hun
vijftigste aftellen naar die ene dag dat werken niet meer hoefde. Beetje centen
inleveren, vrije tijd kopen, zo ging dat al te lang. Misbruik? Neen, want het
werd mogelijk gemaakt door de overheid. Zo’n beetje zoals je legaal belastingen kunt ontduiken via Luxemburg of Zwitserland. Als je de kat bij de melk zet, mag je
niet verwonderd zijn dat het potje even later leeg is. Mocht u de cijfers
willen kennen: in 1992 maakten er 96.000 werknemers gebruik van de mogelijkheid
tot brugpensioen, in 2013 stapten er nog altijd 77.000 in het nieuwe
SWT-stelsel. Dat is veel, té veel, zo gaan we het niet blijven trekken.
***

Op zich valt er dus wel wat te zeggen om
brugpensioen of SWT of hoe je het systeem verder ook mag noemen af te schaffen
of alleszins strikt in te perken. Wat de regering doet, klinkt dan ook
logisch… op voorwaarde dat die maatregel wordt genomen op het einde van een
lange rit die ons eerst zou voeren via economische heropleving, jobcreatie en
significant dalende werkloosheid. Als er voldoende jobs zouden zijn, vind ik
het sociaal zelfs gewenst dat oudere werknemers worden aangemaand om langer te
blijven werken – rekening houdend met het soort werk, uiteraard – en dat van bruggepensioneerden
wordt verwacht dat ze zich opnieuw beschikbaar stellen voor de arbeidsmarkt.
Anders komt ons sociale zekerheidsstelsel nog meer onder druk te staan en wordt
het over tien of vijftien jaar onhoudbaar. Dat is de harde demografische
realiteit, daarmee moeten we leren leven. ‘Contractbreuk’ aanvoeren vind ik in theorie een
eerder zwak argument van de geplaagde bruggepensioneerden. Andere tijden, andere contracten, dat moet kunnen.
Samenlevingen evolueren nu eenmaal.

Wat nu gebeurt is echter de omgekeerde weg. De
economie blijft nog wel even slabakken, zo zeggen andere slimme mensen met
rekenmachines ons, er worden geen jobs gecreëerd, de werkloosheid blijft helaas
op peil (vorig jaar kwamen er weer zesduizend werkzoekende vijftigplussers bij,
om maar iets te zeggen over een materie waarin ik stilaan een ietsiepietsie
deskundig ben geworden): dan tegen bruggepensioneerden zeggen dat ze actief op
zoek moeten naar werk leunt aan tegen wansmakelijk en asociaal gedrag, het is
een brug te ver. Het is pesten op het werk, maar dan zonder werk. Het is mensen
die vaak gedwongen thuis zitten onder de neus wrijven dat het eigenlijk hun
eigen fout is dat ze niet meer werken. Nog even en ze krijgen te horen dat die
hele crisis hun eigen schuld, dikke bult is.

‘Sociaal maar niet socialistisch’, zo
omschreef de grootste regeringspartij zich vlak voor de verkiezingen van 25 mei
2014. ‘Asociaal en anti-socialistisch’ zou een veel accuratere omschrijving zijn,
als je het gevoerde beleid bekijkt. Show
us the jobs, N-VA, CD&V, MR en Open VLD! En als die er zijn, kom dan
nog eens terug om mensjes wakker te schudden. Als je de kar voor het paard spant,
zal er niet gauw beweging in komen.

Aan lekken geen gebrek dezer dagen. Steven
Martens, de inmiddels opgestapte CEO van de voetbalbond, kreeg te maken met een
gelekt financieel rapport, er waren de LuxLeaks met die geheime bankrekeningen
in Luxemburg en nu zijn er de SwissLeaks, hetzelfde maar met nog meer centen en
in Zwitserland. (En dan verspil ik uw tijd nog niet met dat lek in mijn kelder;
alleen voor Martens en mezelf kwam het heel even neer op dweilen met de kraan
open.)

Ik gun rijke mensen hun rijkdom. Ik ben niet
jaloers op de zakenman die zijn Ferrari ter plekke laat stampvoeten aan het
rode licht terwijl ik in mijn bescheiden automobiel even een meewarige blik in
zijn luidruchtige richting werp. Ach, hij heeft toch een kleiner pietje, een
minder lieve echtgenote, is niet naar Les
Nègres van Genet gaan kijken of brengt binnenkort geen boek uit over
werkzoekende vijftigplussers, de sukkel. Het kan me echt niet schelen dat ik
minder verdien dan een manager. Communistische sympathieën zijn me vreemd.
Zolang die Ferrarimacho niet onrechtmatig middelen onttrokken heeft aan de
samenleving.

Toch revolteer ik als ik lees over LuxLeaks of
SwissLeaks. Als iemand zijn zuurverdiende spaarcenten parkeert op een minder
belaste buitenlandse rekening, à la bonne
heure, ieder zijn sok, maar als het gaat om geld dat eigenlijk naar de
fiscus had moeten gaan – en dus naar ons allemaal – dan is er geen enkel
excuus. Geen ‘Maar Juul betaalt al zoveel belasting in België’, geen ‘De Robert
zorgt wel voor werk voor meer dan honderd man hier hé’, geen ‘Sandra heeft daar
keihard voor gewerkt’, geen ‘Als de Jos dat geld aan de fiscus geeft, verdwijnt
het in een zwart gat’, geen ‘Rita zal dat later wel investeren als de
loonlasten zijn gedaald’. Geen enkel.

Fiscaal incivisme is in de eerste plaats
‘incivisme’, onbetrouwbaarheid dus. Fiscale fraude moet behandeld worden als
criminaliteit. Punt. Naast een vermogenswinstbelasting dienen een
vermogenslux- en een vermogensswissbelasting zich aan. Als de federale regering
straks toch over de ’tax shift’ begint te discussiëren, mag dit als een van de
eerste punten op de agenda. Tenminste, als deze coalitie geloofwaardig wil
blijven en werkelijk geïnteresseerd is in eerlijkere belastingen en het
strenger aanpakken van allerhande vormen van fraude. Spoor de dieven op en rook
ze uit, Bart Tommelein!