Zin voor traditie en symbolisch detail moet je de Engelsen
niet leren. Afgelopen weekend begonnen alle competitie- en bekerwedstrijden
zeven minuten later dan gebruikelijk. Scheidsrechters floten matchen op gang om
15u07, 18u22, 14u37 en 16u07. Vóór aanvang werd er op alle velden een indrukwekkende
minuut stilte gehouden, gerespecteerd door vriend en vijand. Engelse supporters
van noord tot zuid, van west tot oost, verenigd in de herdenking van een ramp.

Vandaag, dinsdag 15 april, is het precies vijfentwintig jaar
geleden dat 96 Liverpoolsupporters het leven lieten tijdens een halve finale
van de FA Cup tegen Nottingham Forest. Die wedstrijd werd, zoals ook toen al de
gewoonte was, gespeeld op neutraal terrein. Tegenwoordig is dat altijd Wembley
in Londen, in die tijd kon dat overal in het land zijn. En dus moesten fans van
Liverpool en Nottingham de reis maken naar Sheffield, waar in het verouderde stadion
van het lokale Wednesday, zou worden gevoetbald.

Hillsborough, zo heet dat stadion ook vandaag nog. In 1989
was dat precies negentig jaar oud. Capaciteit op dat moment: een kleine 50.000 (nu: minder dan 40.000).
Door een buitengewoon slechte organisatie en de amateuristische houding van de
ordediensten dreigden duizenden Liverpoolfans het begin van de wedstrijd
missen. Ze werden allemaal door dezelfde toegangspoort gedwongen. Er ontstond
nervositeit, er werd gedrumd, de achterste rijen schoven op naar voor. Beneden
werden fans gekneld, vertrappeld. Zesennegentig overleefden het niet. De
jongste was 10, de oudste 67. Geen gevolg van hooliganisme, van geweld was hier
geen sprake. Dit was geen nieuw Heizeldrama, waarbij vier jaar voordien Liverpoolaanhangers
tifosi van Juventus letterlijk de dood in hadden gejaagd.

***

Liverpool-Nottingham Forest werd in de zesde minuut
stilgelegd, wat dan weer verklaart waarom er vorige zaterdag en zondag met
zeven minuten vertraging werd afgetrapt. Er werd snel een parlementaire commissie
opgericht, die een jaar later al met een rapport naar buiten kwam. De
hoofdoorzaak van de ramp was een gebrek aan politiecontrole, zo stond er te
lezen. Pas tweeëntwintig jaar later zou een nieuwe, onafhankelijke commissie
met een veel duidelijker rapport op de proppen komen, waarin werd aangetoond dat
de Liverpoolsupporters geen schuld troffen aan de ravage en aan het doden van
hun makkers.

‘Justice for the 96’ is nog altijd één van de prominente
spandoeken wanneer Liverpool op of rond 15 april speelt. De fans van de Reds moesten
23 jaar 4 maanden en 28 dagen wachten op excuses van de regering. Premier
Cameron sprak ze persoonlijk uit. Dat mocht ook wel, want uit het rapport van
2012 bleek dat zowel de politie als de medische hulpposten op alle vlakken
gefaald hadden. Ondoordacht gewerkt, te traag, chaotisch. Hillsborough was ‘an
accident waiting to happen‘, zoals dat in het Engels zo mooi klinkt. De verontschuldigingen waren too little en too late.

***

Stilte kan oorverdovend zijn. Eén minuut duurt ellendig
lang. Respect voor fans, ook al supporteren ze voor de concurrentie, is in
Engeland geen ijdel begrip. Daar kunnen wij nog van leren. You’ll never walk alone.

***

Hillsborough was de zoveelste in een rij van voetbalrampen
uit de jaren zeventig en tachtig. Als we ons alleen maar tot Europa beperken:

– 2 januari 1971: 66 doden tijdens de voetbalderby in
Glasgow, toen een tribune in Ibrox Park, de thuishaven van Rangers, instortte;

– 12 maart 1975: 12 doden in Moskou, nadat er paniek was
uitgebroken toen het stadionlicht uitviel tijdens een jeugdinterland tussen de
Sovjet-Unie en Canada;

– 8 februari 1981: 21 doden tijdens de voetbalderby in
Athene tussen Olympiakos en AEK, toen een stadionpoort gesloten bleek en mensen
werden vertrappeld door opdringerige medesupporters;

– 20 oktober 1982: 60 doden in, alweer, Moskou na afloop van
de UEFA Cupmatch tussen Spartak Moskou en Haarlem. Supporters die de
staanplaatsen al hadden verlaten, wilden op de beijzelde trappen terugkeren
toen ze gejuich hoorden. Ze werden vertrappeld door andere supporters die net
de tegenovergestelde beweging wilden maken;

– 11 mei 1985: 52 doden bij een stadionbrand in Bradford;

– 29 mei 1985: 39 doden bij het Heizeldrama. Desondanks werd
de finale voor de Europabeker voor Landskampioen tussen Juventus en Liverpool
toch gespeeld;

– 15 april 1989: 96 doden in Sheffield.

Houten tribunes (brandbaar!), te nauwe of te weinig
toegangspoorten, stevige dranghekken rond het veld waardoor er geen vluchtwegen
waren bij gedrang, losliggende betonnen platen, vermolmde houten zitbanken. Het was
schering en inslag in die tijd. Supporters werden op elkaar gepropt in
oncomfortabele omstandigheden. De veiligheid was van secundair belang. Elk
extra verkocht ticket werd door een uitbundig ‘Kassa! Kassa!’ begeleid door de
penningmeester van de thuisploeg.

***

Rik De Saedeleer zei ooit, ter verdediging van zijn goede
vriend Albert Roosens die als secretaris van de Belgische voetbalbond
medeverantwoordelijk was gesteld voor het Heizeldrama, dat er geen onveilige
stadions zijn, alleen onveilige supporters. Hij dwaalde, had slechts
gedeeltelijk gelijk. Hooliganisme staat in eerste instantie los van de plek
waar gespeeld wordt, dat is zo. Dat is de verantwoordelijkheid van de fans
zelf.

Maar er werd veel te lang veel te slordig omgesprongen met
veiligheid, comfort en goede organisatie. Uit puur winstbejag had de Belgische
voetbalbond tickets aan Engelse fans verkocht in het vak naast die van
Juventus. Dat is om moeilijkheden vragen. Het Heizelstadion was op 29 mei 1985
al hopeloos in verval. Het was onverantwoord om daar te voetballen, met zijn wankele betonnen muurtjes, losliggende stenen en bijna onbestaande evacuatiemogelijkheden.

Achteraf deden regeringen en voetbalbonden wat ze altijd
doen: re-ageren, in plaats van ageren. Ingrijpen wanneer het te laat is, ná een
ramp. En liefst na meer dan één ramp, van verschillende soorten zelfs:
instortende tribunes, stadionbrand, hooliganisme, slechte toegankelijkheid,
onvoldoende toegangspoorten. We hadden ze allemaal gehad, toen er eindelijk
werd beslist om stadions verplicht te moderniseren, alleen nog zitplaatsen te
voorzien en voldoende brede en goed controleerbare poorten te installeren. In Engeland
beginnen wedstrijden een kwartier of een half uur later, wanneer er nog te veel
fans onderweg zijn. Men neemt er geen enkel risico meer.

Vandaag is hooliganisme zeker niet uitgesloten, maar het
ligt wel grotendeels aan banden. De meeste stadions zijn nieuw of vernieuwd (al
hinkt België hopeloos achterop als het op comfort aankomt!), makkelijker
toegankelijk, beter beveiligd. Ordediensten hebben geleerd uit hun fouten,
organisatoren van voetbalwedstrijden (clubs en bonden) controleren veel beter
de ticketverkoop.

Het brengt de 96 van Hillsborough niet terug. Die schande
zal voor eeuwig en een dag blijven. Want meer nog dan een ramp, was 15 april
1989 een schandaal. Laten we dat vooral niet vergeten.